به گزارش خبرنگار مهر، مرگ و میرهای ناشی از حوادث رانندگی در جهان جزء مهمترین دغدغه‌های سیاستگذاران است و اقدامات کاهش‌دهنده این مرگ و میرها رو به گسترش است. در این میان ایران با وجود وضع قوانین و مقررات مختلف برای بهبود وضعیت رانندگی، همچنان در صدر کشورهای پرتصادف با سرانه بالای کشته و مصدوم قرار دارد.
استاندارد نبودن راه‌ها، عیوب وسایل نقلیه، نادیده‌گرفتن مقررات و به ویژه خطاهای انسانی در رانندگی، نقش به‌سزایی در افزایش آمار تصادفات دارند. باتوجه به تجارب جهانی، صنعت بیمه با دریافت حق‌بیمه متناسب با ریسک رانندگان می‌تواند نقش مهمی در اجرای مقررات راهنمایی و رانندگی و جلوگیری از بروز تخلفات و در نتیجه کاهش تصادفات رانندگی داشته باشد؛ نقشی که به نظر می‌رسد در ایران به اندازه کافی به آن توجه نشده است.
در یک پژوهش انجام شده از سوی پژوهشکده بیمه با نگاهی به تجارب جهانی و مبانی نظری، عوامل و مؤلفه‌های مؤثر در نرخ‌گذاری بیمه‌های اتومبیل را در سه گروه مهم ویژگی‌های فردی راننده، ویژگی‌های خودرو و کاربری خودرو، شناسایی و طبقه‌بندی شده است. با مطالعه نحوه نرخ‌گذاری در کشور، در مي‌يابيم در ایران عمدتاً ویژگی‌های خودرو و کاربری آن ( به‌صورت ناقص) در نرخ‌گذاری مدنظر قرار می‌گیرند و عملاً ویژگی‌های بسیار مهم فردي راننده در‌نظر‌گرفته نمي‌شود. در‌حال‌حاضر عوامل مؤثر در تعيين حق‌بيمه شخص ثالث اتومبيل در ایران ميزان تعهدات (جاني، مالي و حوادث راننده)، مدت بيمه، كاربري خودرو، تخفيفات و جرایم، تعداد سيلندر در خودروهاي سواري و موتور‌سيكلت‌ها، ظرفيت حمل مسافر در خودروهاي مسافربري و ظرفيت حمل بار در خودروهاي باركش است. این نحوه نرخ‌گذاری موجب شده است که افراد کم‌ریسک حق‌بیمه بیشتری در مقایسه با حق‌بيمه عادلانه متناسب با ريسك خود پرداخته و از سوی‌دیگر افراد پر ریسک، حق‌بیمه کمتری در مقایسه با حق‌بيمه عادلانه متناسب با ريسك خود بپردازند. لذا نرخ‌گذاری در کشور، عادلانه و منصفانه نبوده و بسیاری از افراد که کمتر از خودروی شخصی استفاده می‌نمایند و طبیعتا كمتر حادثه ساز هستند و همچنین افرادی که با رعايت احتیاط در رانندگی، ریسک بسیار پایینی دارند، هزینه‌های ناشی از رانندگی غيرمحتاطانه و عدم رعایت قوانین توسط رانندگان پرریسک را می‌پردازند.
بازنگری در ضوابط نرخ‌گذاری و لحاظ نمودن تمامی مؤلفه‌های مؤثر بر ریسک و ارائه نرخ‌هاي عادلانه متناسب با سطح ريسك افراد كه منجر به كنترل ريسك و كاهش رفتارهاي نابهنجار رانندگان پرخطر شود، مي‌تواند نقش برجسته‌ای در كاهش ضريب خسارت اين رشته بيمه‌اي داشته باشد.
در پژوهش مذکور از تجارب حدود 20 كشور جهان جهت بررسي عوامل مؤثر در تعیین حق‌بيمه اتومبیل استفاده شده است كه اين عوامل به تفكيك ويژگي‌هاي فردي راننده، ويژگي‌هاي خودرو و کاربري خودرو در جدول 1 منعكس گرديده‌اند:
جدول 1. عوامل مؤثر بر نرخ‌گذاري بيمه اتومبيل در سایر کشورهای دنیا
ویژگی‌هاي فردی راننده | ویژگی‌هاي خودرو | کاربری خودرو |
جنسیت، سن، وضعیت تأهل، شغل، ملیت، داشتن بيمه‌نامه جامع، جرائم و تصادفات رانندگي، دوره‌هاي تكميلي رانندگي، عضویت در كلوب‌هاي رانندگي، وضعیت سلامت، تاريخ اخذ گواهي‌نامه، برج فلكي تولد، وفاداري، رتبه اعتباری، سطح تحصيلات، درآمد ماهيانه، داشتن مسكن شخصي، داشتن بيمه‌نامه‌هاي ديگر، میزان استفاده از وسايل نقليه عمومي، مشاغل دوم، رشته تحصيلی، نوع گواهي‌نامه، رنگ پوست، سابقه تصادفات رانندگي منجر به مرگ یا جرح شدید | نوع/ مدل خودرو، سال ساخت خودرو، دست‌اول يا دست‌دوم بودن خودرو، قیمت خودرو، ظرفیت و قدرت موتور، حداکثر سرعت، شتاب، نوع سوخت و قیمت آن، نسبت قدرت به وزن، وزن خودرو، رنگ خودرو، تجهيزات ایمنی خودرو، تغييرات ساختاري در خودرو، چپ يا راست بودن فرمان، ظرفيت خودرو، مصرف سوخت به ازاي هر 100 كيلومتر، نوع تأمين مالي، مبدل كاتاليستي، كشور سازنده خودرو، ظرفیت بارگیری، طبقه‌بندي خودرو، تعداد سيلندر | محل سکونت، نوع استفاده، مسافت طي‌شده در یک سال میزان مصرف سوخت طی سال، گروه استفاده‌كننده از خودرو و تعداد راننده‌ها و ويژگي‌هاي آنها، محل پارك خودرو، منطقه استفاده، استفاده از خودروي دوم، محل كار |
منبع:نتایج حاصل از بررسی‌های صورت‌گرفته توسط محققین
به دلايل اجرايي و عملياتي و همچنین مؤلفه‌های فرهنگی و اجتماعی کشور، به‌كار‌گيري همه عوامل شناسايي‌شده فوق در محاسبات حق‌بيمه شخص ثالث، عملی و منطقی به نظرنمي‌رسد. به این سبب عوامل فوق به سه دسته "با توصيه مؤكد، توصيه و عدم توصيه" براي محاسبه در حق‌بيمه شخص ثالث به شرح زير تقسيم‌بندي شده‌اند:
عواملي كه درنظرگرفتن آنها در محاسبات حق‌بيمه شخص ثالث قوياً توصيه مي‌شود در جدول 2 منعكس گرديده است:
جدول 2. عواملي كه درنظرگرفتن آنها در محاسبات نرخ بيمه اتومبیل قویاً توصیه می‌شود.
ویژگی‌هاي فردی راننده | ویژگی‌هاي خودرو | کاربری خودرو |
جنسیت، سن، وضعیت تأهل، جرائم و تصادفات رانندگي، تاريخ اخذ گواهي‌نامه، نوع گواهي‌نامه، سابقه تصادفات رانندگي منجر به مرگ یا جرح شدید | نوع/ مدل خودرو، ظرفیت و قدرت موتور، تجهيزات ایمنی خودرو، ظرفيت خودرو، ظرفیت بارگیری، طبقه‌بندي خودرو، تعداد سيلندر | محل سکونت، نوع استفاده، گروه استفاده‌كننده از خودرو و تعداد راننده‌ها و ويژگي‌هاي آنها |
پيشنهاد مي‌شود كه از این عوامل (جدول 2) در محاسبات حق‌بيمه شخص ثالث حتماً استفاده شود؛ زیرا اين عوامل در این پژوهش به عنوان عوامل اصلی مؤثر در نرخ‌گذاری شناسایی گردیده‌اند و دخالت دادن آنها در محاسبات، عادلانه‌شدن نرخ‌هاي حق‌بيمه را در پي خواهد داشت. بنابراین پيشنهاد مي‌شود كه اين عوامل در فرم پيشنهاد آورده شده و اطلاعات آنها از بيمه‌گذاران جمع‌آوري شود.
2. عواملي كه لحاظ کردن آنها در محاسبات حق‌بيمه شخص ثالث توصيه مي‌شود در جدول 3 منعكس گرديده است:
جدول 3. عواملي كه درنظرگرفتن آنها در محاسبات نرخ بيمه اتومبیل توصيه مي‌شود
ویژگی‌هاي فردی راننده | ویژگی‌هاي خودرو | کاربری خودرو |
شغل، وفاداري، رتبه اعتباری، سطح تحصيلات، داشتن بيمه‌نامه‌هاي ديگر، میزان استفاده از وسايل نقليه عمومي، مشاغل دوم | سال ساخت خودرو، دست‌اول يا دست‌دوم بودن خودرو، قیمت خودرو، حداکثر سرعت، شتاب، تغييرات ساختاري در خودرو | مسافت طي‌شده در یک سال، میزان مصرف سوخت طی سال محل پارك خودرو |
منبع: نتایج حاصل از بررسی‌های صورت‌گرفته توسط محققین
پيشنهاد مي‌شود كه از این عوامل (جدول 3) نيز در صورت وجود اطلاعات كافي، در محاسبات حق‌بيمه شخص ثالث استفاده شود. اگرچه اين متغيرها به عنوان متغیرهای با درصد اهميت کمتر نسبت به عوامل قوياً توصيه‌شده در پژوهش حاضر شناسایی شده‌اند ولي درنظرگرفتن آنها در محاسبات، به بهبود نتايج مدل، كمك قابل توجهي خواهد نمود. بنابراین پيشنهاد مي‌شود كه اين عوامل در فرم پيشنهاد آورده شوند و اطلاعات آنها از بيمه‌گذاران جمع‌آوري شود و تا حد امكان در محاسبات دخالت داده شوند.
3. عواملي كه لحاظ آنها در محاسبات حق‌بيمه شخص ثالث توصيه نمي‌شود در جدول 4 منعكس گرديده است:
جدول 4. عواملي كه درنظرگرفتن آنها در محاسبات نرخ بيمه اتومبيل توصيه نمي‌شود
ویژگی‌هاي فردی راننده | ویژگی‌هاي خودرو | کاربری خودرو |
ملیت، داشتن بيمه‌نامه جامع، دوره‌هاي تكميلي رانندگي، عضویت در كلوب‌هاي رانندگي، وضعیت سلامت، برج فلكي تولد، درآمد ماهيانه، داشتن مسكن شخصي، رشته تحصيلی، رنگ پوست | نوع سوخت و قیمت آن، نسبت قدرت به وزن، وزن خودرو، رنگ خودرو، چپ يا راست بودن فرمان، مصرف سوخت به ازاي هر 100 كيلومتر، نوع تأمين مالي، مبدل كاتاليستي، كشور سازنده خودرو | منطقه استفاده، استفاده از خودروي دوم، محل كار |
منبع: نتایج حاصل از بررسی‌های صورت‌گرفته توسط محققین
استفاده از عوامل فوق در محاسبات حق‌بيمه توصيه نمي‌گردد؛ زیرا اين متغيرها با مؤلفه‌های فرهنگی و اجتماعی کشور همخوانی ندارند یا اعمال آنها با توجه به واقعیت‌های کشور منطقی نیست و یا اهميت بسيار كمتري نسبت به عوامل "قوياً توصيه‌شده" و "توصيه‌شده" دارند. لحاظ عوامل ذکرشده در جدول 4 در محاسبات نرخ بیمه اتومبیل؛ به دلایل مؤلفه‌های فرهنگی و اجتماعی، عدم وجود اطلاعات کافی، موضوعیت نداشتن و همچنین دشواری‌های بسیار از جهت اجرایی و عملیاتی توصیه نمی‌شود.
باتوجه به تعیین نرخ شخص ثالث توسط هیأت دولت توصیه می‌شود، براي محاسبه حق‌بيمه‌هاي عادلانه كه در كاهش ريسك تصادف تأثيرگذار باشند باید بين طبقات مختلف ريسكي تفاوت قائل شد، به‌اين‌صورت كه به برخي از اين طبقات ريسكي، اضافه نرخ و به برخي ديگر، كاهش نرخ تعلق گيرد.
جهت بررسی امکان‌پذیری این عوامل با داده‌های در دسترس یک شرکت بیمه، امکان‌پذیری اعمال این عوامل در ریسک و به تبع آن حق‌بیمه بررسی گردید. نتايج بررسی‌های میدانی فوق با استفاده از داده‌های یک شرکت بیمه نشان داد كه سطح ريسك رانندگان زن و مرد، رانندگان متأهل و مجرد، رانندگان گروه‌هاي سني مختلف و رانندگان با گواهي‌نامه‌هاي مختلف، تفاوت معناداري با يكديگر دارند. این بررسی میدانی محدود نشان می‌دهد که براي تعيين حق‌بيمه عادلانه و مؤثر و کاهش حوادث رانندگی، اين تفاوت‌ها باید لحاظ گردد که متأسفانه هم اكنون علی‌رغم امکان اعمال آنها، در تعيين حق‌بيمه شخص ثالث، اين تفاوت‌ها در‌نظر‌گرفته‌نمي‌شوند. از آنجا كه فرم‌هاي پيشنهاد فعلي شرکت‌های بیمه در رشته بيمه شخص ثالث، بیش از حد، مختصر و ناقص هستند (كه بعضاً اين فرم‌هاي ناقص نیز به صورت كامل توسط بيمه‌گذار تكميل نشده يا اينكه توسط نماينده يا بيمه‌گذار به صورت اشتباه تكميل مي‌شوند)، امكان بررسي تأثيرگذاري سایر متغيرها بر حق‌بيمه شخص ثالث وجود ندارد. لذا پیشنهاد مي‌شود براي تکمیل نتايج در مطالعات آتی، فرم پيشنهاد بر طبق عوامل "قوياً توصيه‌شده" و "توصيه‌شده" اصلاح و تكميل شود.
به‌طورخلاصه پیشنهاد پژوهش مذکور لحاظ تمام عوامل پیشنهادی در محاسبه حق‌بیمه و اصلاح فرم پیشنهاد بر مبنای آن در راستای ارائه نرخ‌های عادلانه می‌باشد.
