در حالی که بورس اوراق بهادار، فرابورس، بورس کالا و انرژی طی هفته‌های اخیر روزهای کسل کننده‌ای را سپری می‌کنند، موضوع ادغام این بازارها یک بار دیگر از سوی کارشناسان مطرح شده است.
تهران-اقتصادبرتر ۱۹ شهریور ۹۴ :
این در حالی است که در رسانه‌ها یک روز از راه اندازی بورس ارز سخن گفته می‌شود و روز دیگر موضوع راه‌اندازی بورس مسکن به میان می‌آید.
کارشناسان در این میان معتقدند که باید بورس‌های کنونی باهم ادغام شوند تا با تشکیل یک بورس ملی و با حذف موازی کاری‌ها، بازارهای مختلف به گسترش فعالیت‌های خود در چارچوبی یکسان بپردازند و از مزایای شرکتهای دیگر در این زمینه استفاده کنند.از سوی دیگر با ورود شرکتهای بین‌المللی به بورس کشورهای توسعه یافته و پذیرش شرکتهای خارجی در این بورس‌ها به دلیل تفاوت قوانین و مقررات و از طرف دیگر با افزایش حجم معادلات در فرابورس‌ها و بورس‌های کالایی لزوم ادغام بورس‌ها برای حفظ سهم بازار و گسترش آن بیش از پیش مطرح شده است.
اما با توجه به اینکه در کشور ما هنوز بورس‌ها ساختارهای مجزایی از یکدیگر دارند، نهاد ناظر بازار سرمایه تاکنون تمایلی به ادغام بورس نشان نداده است.اما آیا ادغام بورس‌ها، نسخه شفابخش بیماری‌های اقتصادی است؟
تجربه جهانی
تجربه جهانی حاکی از این است که بورس‌ها در دهه اخیر، برای افزایش سهم بازار، امکان فعالیت در فضای رقابتی و کاهش هزینه‌های اجرایی، سیاست ادغام افقی و عمودی را به عنوان یک راهبرد استراتژیک، پیگیری کرده‌اند که نتیجه آن ایجاد بورس‌های واحد ملی و حتی بورس‌های بین‌المللی مثل «نیویورک»یا«یورونکست»یا «نزدک اومکس» است.
در این راهبرد تلاش می‌شود در گام اول با ادغام افقی بورس‌های فعال در یک کشور، یک بورس بزرگ و ملی تشکیل شود که نمونه اخیر آن بورس استانبول است که از ادغام چهار بورس اوراق بهادار، کالا، طلا و مشتقه ایجاد شده است.
علاوه بر این با ادغام عمودی بورس با دیگر زنجیره‌های ارزش مثل شرکتهای فناوری و سپرده‌گذاری، کل خدمات مربوط به معاملات اوراق بهادار توسط یک نهاد عرضه می‌شود که خود باعث افزایش کارایی معاملات می‌شود.
در تازه‌ترین تجربه جهانی نیز، پاکستان قصد ادغام بورس‌های خود را دارد.قرار است با ادغام ۳ بورس لاهور، اسلام آباد و کراچی، پاکستان صاحب بورس ملی شود.
کمیته بورس های اوراق بهادار پاکستان در آخرین تصمیم خود اعلام داشته است که بورس‌های لاهور، کراچی و اسلام آباد با هم ادغام خواهند شد و پاکستان از این به بعد دارای بورس واحدی به نام بورس اوراق بهادار پاکستان (PSE) خواهد بود.
اما وضعیت بورس‌های ایران چگونه است؟
۴بورس ایران
هم اکنون در کشور ما شاهد فعالیت دو بورس یکسان اوراق بهادار (بورس تهران و فرابورس) و دو بورس یکسان کالایی (بورس کالا و بورس انرژی) هستیم.
جالب‌تر آنکه، شرکت فناوری بورس تهران و شرکت سپرده‌گذاری مرکزی، به دلایلی همچون اهمیت اطلاعات در اختیار یا حساسیت فعالیت، توسط سازمان بورس اداره می‌شوند که فاقد توجیه قانونی و ساختاری است.
کارشناسان با مقایسه وضعیت کنونی بورس‌های ایران با تجربه‌های موفق جهانی معتقدند که پیرو روندهای جهانی و با استفاده از تجارب موجود، باید ادغام بورس‌ها و واگذاری زنجیره‌های پسین و پیشین خدمات به آنها مورد توجه قرار گیرد.در غیر این‌صورت، شرکتی کردن بورس‌ها (که در زمان خود سیاست بسیار پیشرو و حتی به عقیده برخی کارشناسان پیش از موعد بود) عملا کارایی چندانی نخواهد داشت.
حتی تشکیل بورس انرژی در حالی بود که بورس کالا از حدود سال ۸۲ شروع به فعالیت کرده بود و طی این سال‌ها با توسعه و گسترش زیرساخت‌ها و نرم افزارهای معاملاتی خود توانسته بود در اقتصاد کشور جایگاه خود را مستحکم کند.به نظر می‌رسد تمام محصولات عرضه شده در بورس انرژی قابلیت عرضه در بورس کالا را دارند و بورس کالا نیز پتانسیل لازم برای ایجاد یک رینگ معاملاتی جدید را داراست.
همین موضوع درمود بورس اوراق بهادار و فرابورس نیز رخ داد.در بیشتر موارد مثل نرم افزار معاملاتی و بسیاری از قوانین و مقررات و دستورالعمل‌ها بورس اوراق بهادر و فرابورس دارای نقاط مشترک هستند.از دیدگاه کارشناسان یکی از مزایای ادغام بورس‌های عنوان شده علاوه بر کاهش هزینه ها و ایجاد هم افزایی می تواند حذف رویه های موازی و البته کاهش بوروکراسی در بازار سرمایه باشد.
در حال حاضر کارگزاران فعال در بازار سرمایه بعد از کسب رتبه بندی و اخذ شرایط سازمان بورس و اوراق بهادر باید برای اخذ مجوز فعالیت در هر کدام از بورس های کشور رویه‌های اداری و بوروکراسی خاص خود را طی کنند.علاوه بر آن هرکدام از بورس‌های تاسیس شده دارای بخش بازرسی جداگانه بوده که در بازه‌های زمانی مختلف باید کارگزاران گزارش‌های مربوطه را به آنها ارسال کرده و خود را با بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌های چندگانه وفق دهند.در حالی که با ادغام بورس‌ها علاوه بر ایجاد هم افزایی می‌توان از برورکراسی‌های زائد جلوگیری کرد.
نکاتی در خور تامل
«امیرهامونی» مدیرعامل فرابورس درباره ادغام بورس‌ها می‌گوید: معتقدم این موضوع صحیح و منطقی است. بسیاری از بورس‌های دنیا که در حال حاضر یکپارچه و واحد هستند، قبلاً شکل مستقل و مجزایی داشته‌اند.این بورس‌ها وقتی در بازارهای جهانی نفوذ کردند به دلایل ایجاد صرفه ناشی از مقیاس با همدیگر ادغام شدند تا از هر کشور یک بورس به دنیا معرفی شود. بنابراین باید از اول تمام بورس‌ها اعم از شرکت بورس، فرابورس، بورس کالا و… راه‌اندازی می‌شدند تا در نهایت با توسعه بازار این بورس‌ها و کامل شدن ابزارهای معاملاتی به فراخور نیازهایی که وجود دارد، تمام بورس‌ها با هم ادغام شوند. وی درباره مطرح شدن موضوع راه اندازی بورس‌های جدید مثل مسکن و ارز می‌گوید: زمانی که نیازی در بازار وجود دارد، باید به آن پاسخ داده شود.مثلاً اگر امروز گفته می‌شود بورس ارز راه‌اندازی شود یا بورس مسکن حتماً نیازی در بازار وجود دارد که بر مبنای آن، این بورس‌ها راه‌اندازی شوند.اگر در سایر بازارها به این نیازها پاسخ داده می‌شد دیگر لازم نبود که موضوع ایجاد بازار جدیدی در بازار سرمایه مطرح شود؛ حتی در همین فرابورس. گاهی لازم است حتماً بازار مستقلی در زمینه خاصی شکل بگیرد تا با تمرکز در آن بازار بتوان هم چالش‌ها و مشکلات را برطرف کرد و هم تعادل در عرضه و تقاضا ایجاد کرد، البته مجدداً تاکید می‌کنم که معتقدم در زمان مناسب باید ادغام بورس‌ها به عنوان یک هلدینگ صورت بگیرد تا به کارایی بیشتر آنها منجر شود. هامونی در پاسخ به این پرسش که آیا در ایران برنامه‌ای برای ادغام بورس اوراق بهادار با بورس کالا وجود دارد یا خیر؟ پاسخ می‌دهد: تاکنون برنامه‌ای در این زمینه مطرح نشده و قطعاً نهاد ناظر باید موافقت خود را برای ادغام بورس‌ها اعلام کند و پس از آن برنامه‌ریزی در این زمینه صورت گیرد.اگر قرار باشد بورس‌های اوراق بهادار یعنی بورس تهران، فرابورس ایران و بورس‌های کالایی شامل بورس کالا و انرژی با هم ادغام شوند در مرحله اول باید سازمان بورس و اوراق بهادار به این نتیجه رسیده باشد که شرایط برای ادغام بورس‌های کشور مناسب است اما تا این لحظه موضوع ادغام از سوی سازمان بورس مطرح نشده ولی از جنبه کارشناسی بنده معتقدم ادغام بورس‌های کشور، البته تاکید می‌کنم منظور ادغام در عین حفظ شخصیت مستقل هر یک از بورس‌ها، کار مناسبی است و باید به این سمت حرکت کنیم تا بتوانیم بورس ایران را به جامعه بین‌الملل به صورت یکپارچه معرفی کنیم.
