تحليل صنعت متانول و چشم انداز جهاني آن
متانول یا متیل الکل یا الکل متیلیک یا الکل چوب که ساده‌ترین نوع الکل‌هاست، از فعالیت بی‌هوازی گونه‌های زیادی از باکتری‌ها تولید میشود. متانول که با فرمول CH3OH نقطه جوش 64.7 سانتیگراد، جرم مولکولی 32 گرم در میلی لیتر و نقطه انجماد 97.6 سانتیگراد می باشد، در بازار به عنوان الکل صنعتی مورد مصرف بوده و در بعضی از تولیدات تینر و لاک الکل ها مورد مصرف قرار می گیرد. این محصول يكي از سه محصول بسيار مهم صنايع شيميايي در دنيا بوده و مواد بسياري از آن مشتق مي شوند. همچنين با توجه به كمبود قابل پيش بيني منابع انرژي در آينده، مصرف مستقيم متانول به عنوان سوخت پاك و يا در توليد هيدروژن مصرفي پيل هاي سوختي، بسيار مورد توجه است. متانول توسط شرکت های پتروشیمی کشور تولید و در بازارهای جهانی و داخلی به فروش می رسد.
ویژگیهای بازار نقدی متانول
متانول از جمله محصولات صنعت پتروشیمی در کشور است که بخش غیردولتی با تمرکز ویژه‌ای به دنبال توسعه ظرفیت آنها است. وضعیت فعلی تولید متانول کشور به گونه‌ای است که صرفاً 5 درصد کل تولید آن در داخل مصرف میشود و بیش از 95 درصد متانول تولید شده به خارج از کشور صادر میشود. سهم ایران در عرضه متانول در دنیا حدود 8 درصد است. این در حالی است که ظرفیت نصب شده برای تولید متانول در دنیا به گونه‌ای است که حدود 40 درصد ظرفیت خالی وجود دارد. نسبت ظرفیت خالی پتروشیمی‌های تولیدکننده متانول در دنیا به میزان عرضه فعلی آنها حدود 65 درصد است و این به معنای وجود مازاد ظرفیت در تولید متانول تا 1.65 برابر در صورت وجود زیرساخت‌های مصرف متانول در جهان است. سهولت دسترسی به خوراک گاز طبیعی، خطوط حمل و نقل دریایی و برخورداری از تأسیسات ذخیره سازی محصولات و اسکله بارگیری برای صادرات محصول، دسترسی به آبهای آزاد از جمله مهمترین مزیت ها و ویژگی های شرکت های تولیدکننده متانول در کشور است.
قیمت متانول و فرآورده های پتروشیمی به طور معمول با توجه به عرضه و تقاضا و در بازارهای جهانی مشخص می شود. در نتیجه، در هنگام افزایش تقاضا و کاهش سطح تولید، قیمت ها افزایش خواهند داشت. اما بسیاری عوامل دیگر نیز بر روی قیمت متانول و فرآورده های پتروشیمی تأثیرگذار می باشند که عبارت‌اند از: میزان تقاضا برای متانول و فرآورده های مرتبط؛ قيمت و هزينه نرخ خوراك پتروشیمی؛ هزينه تولید در واحدهای پتروشیمی؛ هزينه انتقال شامل هزینه حمل خوراك پتروشیمی و هزینه حمل فرآورده های پتروشیمی؛ هزينه پخش و صادرات و واردات؛ توقف هاي ناگهاني توليد در برخي واحدهای پتروشیمی، به ویژه واحدهای پتروشیمی فعال در چین.
در حال حاضر در چهار مجتمع پتروشيمي كشور متانول توليد ميشود. حجم تولید متانول در کشور در پتروشیمی شیراز، خارک، فن آوران و زاگرس به ترتیب 84، 660، 1000 و 3300 هزار تن است. البته واحدهای تولید متانول در حال اجرای طرح توسعه می باشند که با اجرایی شدن این مهم حجم تولید بسیار افزایش خواهد یافت. حجم واردات متانول به کشور طی سالهای اخیر روند بسیار نوسانی را داشته است. این روند در طی سالهای 1390 الی 1393 برحسب کیلوگرم به ترتیب 484631، 409923، 641368 و 227389 بوده است. همچنین ارزش واردات متانول به کشور در طی سالهای 1390 الی 1393 برحسب دلار 2479758، 1593059، 2126522 و 1331106 می باشد. همانطور که واضح است سال 1393 ارزش واردات متانول کاهشی بوده است. حجم صادات متانول از کشور در طی سالهای 1390 الی 1393 برحسب کیلوگرم 3931565593، 3148505445، 2888985052 و 3961332394 می باشد. با توجه به این آمار می توان دریافت حجم صادرات متانول در سال 1393 افزایشی بوده است. ارزش صادات متانول از کشور در طی سالهای 1390 الی 1393 به ترتيب 1394459551، 1184929778، 1041267595 و 1477235208 دلار بود که این نشان از جهش صادراتی متانول در کشور را می رساند.
عمده‌ترین تولیدکنندگان و مصرف کنندگان
عمده‌ترین تولیدکنندگان متانول شامل پتروشيمي فن آوران سومين واحد متانول كشور با ظرفيت اسمي حدود 3000 تن در روز معادل 1000 هزار تن در سال، پتروشيمي زاگرس بزرگترين واحد متانول جهان با ظرفيت 5000 تن در روز معادل 1650 هزار تن در سال، پتروشيمي خارك در سال 1373 دومين واحد متانول كشور که ظرفيت اين واحد 2000 تن در روز معادل 660 هزار تن در سال است و پتروشيمي شيراز اين مجتمع اولين واحد پتروشيمي كشور است ظرفيت اسمي واحد متانول شركت پتروشيمي شيراز 255 تن در روز معادل 84 هزار تن در سال است که در سالهاي اخير حدود 100 هزار تن متانول در اين واحد توليد شده است.
چين، ژاپن، آذربايجان، اسلووني، افغانستان، ايتاليا، بلژيک، تايلند، تايوان، کره جنوبي، سريلانکا، عراق، مصر، هلند و هند از جمله مشتریان صنعت متانول ايران هستند.
کارخانجات تولید اسید استیک، فرم آلدئید، MTBE، تبدیل متانول به الفین، متیل آمین ها از جمله مصرف کنندگان عمده متانول می باشند.
چین به عنوان موتور رشد تقاضای متانول در دنیا نیز معرفی شده است. با توجه به سرمایه گذاری های کلان انجام شده در این صنعت و پیش بینی بهره برداری از کارخانه های تازه تولید متانول تا سال 2022 میلادی، چین برای تامین نیاز داخلی به واردات وابسته نخواهد بود. بنابراین جایگاه اول چین هم در تولید متانول و هم در مصرف آن تا حدی باعث شده است که این کشور آسیایی بتواند تاثیرگذاری بیشتری روی این صنعت داشته باشد. هم اکنون کشورهای حوزه خاورمیانه به دلیل برخورداری از گاز طبیعی فراوان و ارزان در جرگه بزرگترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان متانول هستند.
نحوه تخصیص منطق های تولیدکنندگان متانول در جهان را می توان شامل آسیا به استثنای خاورمیانه با 63%، خاورمیانه 13%، آمریکای جنوبی 10%، آمریکای شمالی 4%، اروپا 3% و سایر 7% دانست.
کشورهای شمال شرقی آسیا، کشورهای اروپایی و کشورهای آمریکای شمالی بزرگترین مصرف کنندگان متانول در دنیا بودند. پیش بینی میشود درخواست مصرف کنندگان متانول در کشورهای شمال شرقی آسیا تا سال 2022 میلادی سه برابر شود ولی مصرف کشورهای اروپایی رشد 15درصدی داشته باشد. حجم زیادی از مصرف متانول در دنیا به این کشورها اختصاص دارد. اما سهم آمریکای شمالی در واردات متانول تقلیل می یابد زیرا سرمایه گذاری های زیادی در ساخت مجتمع های تولید متانول انجام شده است.
روند تغییرات بین المللی متانول در طی سال های 2009 الی 2015 بر حسب قیمت قرارداد در آسیا(APCP) بر حسب $/MT به ترتیب 159، 235، 325، 320، 370، 450 و 354 بوده است. همانطور که نشان می دهد تا سال 2014 صعودی بوده و در سال 2015 روند کاهشی قیمت را تجربه کرده است.
پیشنهادی برای صنايع پتروشیمی داخلی
چین به عنوان یکی از مصرف کنندگان اصلی متانول کشور محسوب می شود. این کشور با افزایش سرمایه‌گذاری در بخش پایین دستی، نیازش به متانول رو به رشد است و با تبدیل آن به محصول مصرفی آن را دوباره به کشور ما صادر مي‌کند که از این فرایند سود قابل ملاحظه ای را کسب مي‌کند. به عبارت دیگر ایران به دلیل ارزان بودن نرخ خوراک پتروشیمی اقدام به خام فروشی محصولات می کند و سود حاصل از فروش محصولات به دلیل پایین بودن بهای تمام شده محصولات ارضا کننده است. چرا که ثبات طولاني مدت قيمت ها با توجه به متغير بودن قيمت جهاني نفت و گاز غيراقتصادي است، تعيين نرخ كم و ثابت براي خوراك گاز سبب ايجاد سود بالا و خارج از ضابطه براي اين صنعت ميشود، در صورتي كه سود توليدكننده بايد حاصل از توليد باشد. با توجه به تغییراتی که در محاسبه نرخ خوراک پدید آمد، نگاه سرمایه گذاران در این صنعت را به سمت تولید محصولات پایین دستی جذب خواهد نمود. بنابراین جذابیت خام فروشی محصولات پتروشیمی بالاخص متانول نسبت به قبل کاهش یافته و جهت گیری به سمت فرآورده ها در چرخه های تکمیلی خواهد بود. نکته قابل توجه آنکه سیاست گذاری های صورت گرفته برای توسعه زنجیره ارزش متانول در صنعت پتروشیمی اروپا و آمریکا نشان دهنده آن است که جهت گیری آمریکا به سمت استیک‌اسید و فرمالدهید است و هدف گذاری اروپا برای فرمالدهید خواهد بود. کشورهای مزبور پروپیلن مورد نیاز خود را از زنجیره‌های دیگر تولید پروپیلن به غیر از متانول تامین خواهند نمود. چین نیز تنها کشوری است کهواحد MTPدارد و برنامه‌های محدودی برای گسترش آن در آینده دارد. ایران با توجه به دارا بودن منابع غنی گاز طبیعی و مزیت رقابتی مناسب در منطقه می تواند با توسعه زنجیره ارزش متانول همگام با رقبا به سودآوری قابل ملاحظه ای با دوری از خام فروشی دست یابد.
علیرضا پاکدین
دانشجوی دکتری مالی و کارشناس تامین مالی تامین سرمایه امین
جهت عضويت در كانال تلگرام #اخبار #اقتصادي #بورس_نيوز روي لينك زير كليك كنيد و گزينه JOIN را بزنيد.
https://telegram.me/boursenews_ir
