گروه بورس – هديه لطفي: «خارج از بورس، OTC، منهاي بورس تهران و حالا فرابورس» اين عناويني رايج براي بازاري است كه شرايط متفاوت‌تري نسبت به بورس تهران دارد.
بازاري كه نه از حجم مبنا در آن خبري است و نه محدوديت‌هايي همچون گره معاملاتي و حساسيت‌هاي معامله در بورس.
اما حال فرابورس ايران به رقيبي براي بورس تهران تبديل شده، بازاري كه تنها در عمر 5/2 ساله خود توانسته ارزشي معادل يك چهارم بورس تهران را پيدا كند؛ يعني ارزش بازاري حدود 33 هزار ميليارد تومان.
در اين شرايط، رشد شتابان فرابورس ايران سبب شده كه فعالان بازار سرمايه انتظار ركوردهاي جديدتري از اين بازار خارج از بورس داشته باشند.
اما در حالي اين بازار نوپا توانسته در حجم و ارزش معاملات بازار سرمايه عرض اندامي قابل توجه داشته باشد كه نبود دماسنجي مشخص براي فرابورس سبب شده تا نتوان برآورد دقيقي از وضعيت كل بازار سرمايه داشت.
وقتي از افت‌و خيز شاخص بورس صحبت مي‌شود، شركت‌هاي فرابورسي با دارا بودن ارزشي معادل يك چهارم ارزش بورس تهران، هيچ تاثيرگذاري در افت‌و‌خيز دماسنجي بازار ندارند. اين در حالي است كه بازار نزدك به عنوان بزرگ‌ترين OTC دنيا از ابتداي تاسيس يعني سال 1971 ميلادي تاكنون داراي شاخص بوده است. اين شرايط سبب شده كه فرابورس ايران بيش از پيش نياز به طراحي شاخصي مجزا از بورس داشته باشد تا هنگامي كه صحبت از وضعيت بازار سرمايه مطرح مي‌شود، با وجود شاخص بورس و فرابورس در كنار يكديگر بتوان برآورد دقيق‌تري از اوضاع اين بازار داشت.
در همين حال، هر چند مديرعامل فرابورس پيش از اين طراحي شاخص براي اين بازار را به زمان پذيرش حداقل 200 شركت موكول كرده بود، اما معاون فرابورس ايران از راه‌اندازي شاخص براي اين بازار در آينده‌اي نزديك خبر مي‌دهد.
فرصت بيشتري به فرابورس بدهيد
معاون نظارت و عمليات فرابورس در اين خصوص به خبرنگار دنياي اقتصاد گفت: تعداد سهام منتشره هر شركت و قيمت‌هاي پاياني آنها معيار وزن‌دهي به شاخص است و حضور شركتي مثل همراه اول و شركت‌هاي پتروشيمي مي‌تواند معياري براي محاسبه شاخص باشد، اما نسبت‌هايي كه اين شركت‌ها از لحاظ ارزش بازاري به خود اختصاص مي‌دهند، در ارزش شاخص بسيار اثرگذار خواهند بود.
حسن محمد تبار افزود: در بازار اول و دوم فرابورس صنعت مخابرات با يك شركت به ميزان 33 درصد از ارزش بازار، صنعت پتروشيمي با شركت‌هاي پتروشيمي زاگرس و مارون به ميزان 36 درصد از ارزش بازار و نيز صنعت بانكداري با 5 شركت بانكي به ميزان 9 درصد از ارزش فرابورس ايران را به خود اختصاص مي‌دهند؛ به عبارتي 3 صنعت حدود 80 درصد كل ارزش بازار فرابورس را تشكيل مي‌دهند. در اين شرايط بديهي است كه شاخص نمي‌تواند معياري براي كل صنايع موجود باشد. بنابراين بايد اين فرصت را به فرابورس داد تا ارزش بازار همگني متشكل از صنايع مختلف براي ارائه شاخص در اختيار داشته باشد.
يك شاخص واقعي مي‌خواهيم
به گفته اين مقام مسوول در فرابورس، اين نكته را نيز بايد مد نظر قرار داد كه ضرورت طراحي شاخص براي فرابورس وجود دارد و به طور قطع با بزرگ شدن بازار، از لحاظ تعداد شركت‌ها بايد نماينده‌اي براي تعريف حال بازار وجود داشته باشد، اما در عين حال بايد تعداد مناسبي از شركت‌ها در صنايع مختلف وجود داشته باشد تا شاخصي كه بتواند واقعيات اقتصادي را منعكس نمايد منتشر شود. در غير اين صورت انتشار شاخص گمراه‌كننده خواهد بود.
معاون نظارت و عمليات فرابورس در ادامه اظهار كرد: فرابورس ايجاد شاخص را در برنامه‌هاي خود دارد؛ به عبارتي تهيه شاخص به صورت آزمايشي و در حد بررسي داخلي است و پس از افزايش تعداد شركت‌ها و اطمينان از نماينده بودن شاخص، انتشار عمومي آن صورت خواهد گرفت.
اين مقام مسوول در ادامه اظهاراتش به شاخص بورس‌هاي دنيا اشاره كرد و گفت: همان‌طور كه پيش از اين گفته شد، براي ارائه شاخص بايد تعداد شركت‌ها و ارزش بازار آنها در هر صنعت به صورتي باشد كه تغييرات در يك صنعت خاص در شاخص قابل مشاهده باشد، اما نه به گونه‌اي كه كل شاخص را تحت تاثير قرار دهد. همان‌گونه كه در بورس‌هاي بزرگي همچون نزدك نيز با توجه به تعداد بالاي شركت‌هاي موجود در آن، ارائه شاخص در سطوح مختلف و به روش‌هاي گوناگون امكان‌پذير شده است.
محدوديت يا مقبوليت!
وي در پاسخ به سوال خبرنگار ما مبني بر اينكه آيا براي طراحي شاخص در فرابورس بايد محدوديت‌هاي موجود در بورس مانند دامنه نوسان، حجم مبنا و ... را نيز در نظر گرفت؟ گفت: بله، اينها از موارد تاثيرگذار بر روي شاخص بوده و نمي‌تواند ناديده گرفته شود؛ در واقع نبايد بر روي اين موارد نام محدوديت را گذاشت، چرا كه پايه‌هاي محاسبه شاخص بر اساس قيمت معاملاتي است كه به نوبه خود اين مورد هم متاثر از دامنه نوسان قيمت سهم و حجم مبناي اعمال شده در نماد مربوطه است.
محمد تبار در خاتمه آينده فرابورس ايران را بسيار روشن و رو به رشد دانست و اظهار كرد: فرابورس با توجه به تعداد بازارها از امكان رشد بالايي برخوردار است.
وي ادامه داد: رشد بالاي فرابورس بستگي به عوامل بسياري از جمله فرهنگ‌سازي عمومي و فرهنگ سازي تامين مالي شركت‌ها از طريق بازار سرمايه دارد كه در اين صورت مي توان به يقين گفت آينده درخشاني در انتظار اين بازار باشد.
پيشنهاد طراحي شاخص شركت‌هاي كوچك
علي ابراهيم‌نژاد، از كارشناسان ارشد بازار سرمايه هم با اشاره به نياز شاخص براي فرابورس اظهار داشت: از زمان راه‌اندازي و به خصوص در يك سال اخير بازار فرابورس ايران توانسته رشد قابل ملاحظه‌اي را تجربه كرده و توانسته طيف نسبتا متنوعي از شركت‌ها را در خود جاي دهد. از اين رو به نظر مي‌رسد اين بازار نيز همانند بازار بورس دير يا زود نيازمند طراحي شاخص‌هاي مناسب خاص اين بازار باشد.
ابراهيم‌نژاد تصريح كرد: در كنار آن بايد به خاطر داشت با توجه به تنوع شركت‌هاي بورسي و فرابورسي از جنبه‌هاي مختلف، مي‌توان اقدام به طراحي شاخص‌هايي كرد كه هم شركت‌هاي بورسي و هم فرابورسي را دربرداشته باشد و لزومي به محدود كردن شاخص به يك بازار خاص نيست. به عنوان مثال، يك شاخص مي‌تواند ويژه شركت‌هاي كوچك (مثلا با ارزش بازار كمتر از 100 ميليارد تومان) طراحي شود كه شركت‌هاي بورسي و فرابورسي را در خود جاي دهد و هدف آن به جاي تمركز بر يك بازار، ارائه چكيده‌اي از وضعيت شركت‌هاي كوچك در اقتصاد كشور باشد.
اين كارشناس بازار سرمايه در ادامه اظهار كرد: طراحي شاخص براي يك بازار مي‌تواند كمك شاياني به ارائه وضعيت لحظه به لحظه بازار به فعالان آن كند؛ مشروط بر اينكه در طراحي شاخص به مقتضيات خاص آن توجه شود.
تمركز بر دو شركت خاص
ابراهيم‌نژاد افزود: در بازار فرابورس كشورمان دو شركت همراه اول و پتروشيمي مارون در حدود 60درصد كل ارزش اين بازار را به خود اختصاص داده‌اند و اگر شاخصي با وزن دهي مبتني بر ارزش بازار طراحي شود، عملا فاقد كاربرد است؛ زيرا تنها بر دو شركت بزرگ متمركز است. وي تصريح كرد: اهميت اين موضوع زماني مشخص مي‌شود كه بدانيم به طور مثال شركت Apple كه با ارزش بازار حدود 600 ميليارد دلار بزرگ‌ترين شركت جهان از نظر ارزش بازار است، اما وزن آن در شاخص S&P500 كمتر از 5 درصد است. همچنين در سال گذشته ميلادي وزن اين شركت در شاخص NASDAQ 100 از 20 درصد به حدود 12 درصد كاهش داده شد تا از تاثيرگذاري بيش از اندازه يك شركت بر شاخص جلوگيري شود.
فرابورس در موازات بورس
ابراهيم‌نژاد خاطرنشان كرد: بر خلاف تصور برخي، NASDAQ يك فرابورس نيست، بلكه يك بازار بورس است كه به طور عمده بر شركت‌هاي اينترنتي و IT متمركز است. همچنين بازار فرابورس ايران نيز يك بازار Over-the-Counter به معناي دقيق كلمه نيست، بلكه مي‌توان آن را بازاري موازي بازار سهام دانست كه البته از نظر قوانين و مقررات شركت‌ها و معاملات انعطاف بيشتري دارد.
او ادامه داد: بنا به تعريف، فرابورس بازار معامله مستقيم دارايي‌ها يا سهام مابين خريدار و فروشنده است كه معاملات در آن بدون واسطه بورس انجام مي‌شود. به عنوان مثال، معاملات مسكن كه در آن خريدار و فروشنده به طور مستقيم و بدون نياز به يك سيستم مركزي اقدام به خريد و فروش مي‌كنند يا معاملات فلزاتي كه مستقيما ميان خريدار و فروشنده خارج از بورس كالا انجام مي‌شوند.
محدوديت‌ها و لحاظ شدن در سيستم معاملات
اين كارشناس ارشد بازار سرمايه در ادامه اظهاراتش به محدوديت‌هاي حاضر در بازار سرمايه اشاره كرد و گفت: محدوديت‌هايي همچون دامنه نوسان، حجم مبنا و غيره كه ناظر بر معاملات هستند، به صورت طبيعي در قيمت‌هاي پاياني منعكس شده و به طور خودكار در محاسبه شاخص نيز لحاظ مي‌شوند. بنابراين نياز به تغيير خاصي در ساختار شاخص صرفا به دليل وجود دامنه نوسان يا حجم مبنا نيست (اگرچه مثلا محدوديت 5 درصدي دامنه نوسان قيمت‌ها عملا مانع از نوسان بيش از 5 درصد شاخص مي‌شود)، اما همان‌گونه كه گفته شد در طراحي شاخص بايد ابتدا هدف از طراحي شاخص بر اساس ويژگي‌هاي خاص يك بازار دقيقا مشخص شود و بر اساس آن شاخص طراحي شود تا از بروز مشكلاتي همچون تاثير بيش از اندازه يك يا چند شركت بر شاخص جلوگيري شود.
شاخص و جزئيات لازم
ابراهيم‌نژاد در ادامه با اشاره به جزئيات طراحي شاخص اظهار كرد: در ابتدا لازم است بدانيم كه طراحي شاخص يا هر معيار ديگري براي ارائه عملكرد بازار منحصر به اداره‌كنندگان آن بازار نيست و همگان مي‌توانند در صورت احساس نياز فردي يا جمعي، الگو يا شاخصي براي ارزيابي عملكرد يك بازار طراحي كنند.
وي افزود: بسياري از شاخص‌هاي پرطرفدار جهان را شركت‌هاي خصوصي همچون S&P و Dow Jones طراحي و ارائه مي‌كنند كه خود مدير يا مالك هيچ بورسي نيستند.
وي تصريح كرد: مهم‌تر از آنكه چه كسي شاخص را محاسبه و ارائه مي‌كند اين است كه اول نحوه محاسبه شاخص براي همگان در دسترس و قابل فهم باشد. دوم اينكه شاخص ارائه شده قابليت ترازيابي (benchmarking) را داشته باشد تا فعالان بازار همچون صندوق‌هاي مشترك بتوانند عملكرد خود را با شاخص مقايسه كنند. اما در نهايت شاخص بايد در طول زمان از يك فرمول مشخص و ثابت پيروي كرده و ساختار آن دچار تغيير ماهوي نشود.
به گفته وي، به عنوان مثال همان‌گونه كه مي‌دانيم شاخص كل بورس در حدود 3 سال قبل دچار تغييرات بنياديني شد كه متاسفانه مشكلات زيادي را براي فعالان بازار از نظر بررسي و مقايسه عملكرد بورس در طي زمان به همراه داشته است. اما صرف‌نظر از شاخص‌هاي قيمتي و بازده كل، بازار فرابورس نيز همچون هر بازار ديگر علائم حياتي خود را از جنبه‌هاي مختلف به فعالان بازار اعلام مي‌كند.
وي افزود: به عنوان مثال، براي اكثر فعالان بازار حجم كل معاملات روزانه و ميزان تغيير مالكيت از سهامداران حقيقي به حقوقي‌ها و بالعكس و ساير موارد مشابه همگي دربردارنده اطلاعات مفيدي از وضعيت و سمت و سوي بازار هستند.
ضمن اينكه حتي شاخص بسيار ساده مثل يك شاخص قيمت با وزن مشابه (كه براي محاسبه آن كافي است ميانگين قيمت سهام همه شركت‌هاي فرابورسي را حساب كنيم) براي همگان قابل محاسبه و بسيار مفيد است؛ شاخص معروف
Dow Jones شاخص 30 شركت است كه از محاسبه ميانگين قيمت سهام اين شركت‌ها با وزن يكسان به‌دست مي‌آيد.
حركت به سمت استانداردهاي جهاني
ابراهيم‌نژاد در ادامه ساختار بازار فرابورس ايران را مد نظر قرار داد و گفت: بازار فرابورس ايران عمر كوتاهي دارد و هم‌اكنون در مراحل اوليه رشد خود به سر مي‌برد، اما در عين حال به اذعان اكثر فعالان بازار عملكرد مناسبي در جذب شركت‌ها داشته است و با اقبال نسبتا خوبي از سوي شركت‌ها مواجه شده است.
وي افزود: با توجه به قوانين و مقررات پذيرش منطعف تري كه فرابورس در مقايسه با بورس دارد، طيف گسترده تري از شركت‌ها را مي‌تواند به خود جذب كند و به نظر مي‌رسد در آينده نيز رشد چشمگيري داشته باشد.
اين كارشناس ارشد بازار سرمايه در ادامه اظهار كرد: فرابورس با اينكه توانسته از نظر مقررات درج و پذيرش خود را از بورس متمايز كند، از نظر قوانين معاملاتي همچنان شباهت زيادي به بورس دارد؛ به عبارت ديگر اگرچه محدوديت‌هاي نوسان قيمت و حجم مبنا نسبت به بورس اندكي كمتر است، به نظر مي‌رسد اين بازار مي‌تواند با حركت به سمت حذف بيشتر محدوديت‌ها همچون محدوديت‌هاي نوسان قيمت و غيره خود را به استانداردهاي جهاني نزديك تر كرده و سرمايه‌گذاران با ريسك پذيري بالاتر و توان تحليل قوي‌تر را
به خود جلب كند.
ابراهيم‌نژاد تصريح كرد: بدون شك ظرفيت بازار فرابورس هم در زمينه سهام و هم اوراق با درآمد ثابت بسيار بالا است؛ بزرگ‌ترين مانع موجود عدم آشنايي شركت‌هاي ايراني با مزاياي درج در بورس و تبديل شدن به سهامي عام است. وي خاطرنشان كرد: بسياري از كسب و كارهاي خانوادگي و كارآفرينان موفق ورود شركت خود به بورس را به معناي تحويل دادن زحمات چندين ساله خود به ديگران مي‌دانند و به همين دليل بسياري از شركت‌هاي ايراني در مراحل اوليه رشد طبيعي خود متوقف شده اند.
ابراهيم‌نژاد در پايان اظهاركرد: فرهنگ‌سازي و ترويج مزيت‌هاي بورس در بين شركت‌ها كه تا حدي نيز توسط بورس و فرابورس به آن پرداخته شده در اين زمينه موثر
خواهد بود.
به فكر شاخص فرابورس نباشيد، فعلا
اما يكي ديگر از كارشناسان بازار سرمايه هم در گفت‌وگو با خبرنگار ما، ارائه شاخص در شرايط فعلي را براي بازار فرابورس چندان ضروري ندانست و گفت: تا زماني كه تعداد شركت‌ها و بالطبع ارزش بازار فرابورس به دو برابر رقم كنوني افزايش نيابد، تعريف شاخص براي اين بازار نه تنها ضرورت نخواهد داشت بلكه گمراه كننده نيز هست.
عليرضا كديور در ادامه افزود: در صورتي كه شاخص در همين ابعاد كنوني بازار طراحي شود، استفاده‌كنندگان از آن بايد به اين نكته توجه كنند كه شاخص مزبور تنها تحت تاثير نوسانات دو يا سه شركت خاص در حال تغيير است.
وي در ادامه اظهاركرد: بازارهاي OTC در تمام دنيا، به عنوان بازارهايي با ريسك بالا شناخته شده‌اند و در واقع بيشتر شركت‌هاي كوچك، زيان ده يا تازه تاسيس در اين قبيل بازارها معامله مي‌شوند، كه نمونه اين شركت‌ها هم در بازار فرابورس ايران نيز به چشم مي‌خورد. بنابراين سرمايه‌گذاران در اين بازارها بايد ريسك بالاي معاملات را در نظر بگيرند؛ در نتيجه لزوم تعريف شاخص براي بازارهاي OTC چندان مهم نيست، بلكه ارائه جزئيات و نحوه معاملات ضروري‌تر است.
اين كارشناس بازار سرمايه در ادامه گفت: در بازار فرابورس ايران ارائه اطلاعات از نحوه معاملات بازارهاي مختلف بيشتر مشهود است؛ به طوري كه جزئيات بيشتر شامل تعداد خريداران، دفعات معاملات يا اطلاعات تكميلي‌تر از قبيل تفكيك وضعيت بازارهاي مختلف فرابورس، اطلاعات هفتگي يا ماهانه مشاغل ميانگين P/E صنايع و شركت‌هاي مختلف و تفكيك معاملات حقيقي‌ها و حقوقي‌ها ارائه شود.
كديور ادامه داد: ارائه اطلاعات مزبور مي‌تواند كمك شاياني به تحليل بازار داشته باشد و تحليلگران در جهت شناخت هر چه بيشتر بازار هدايت كند.
شاخص‌هاي متنوع
كديور در ادامه اظهاراتش گفت: در صورت فراهم بودن برخي شرايط طراحي شاخص، بازار فرابورس مي‌تواند از شاخص‌هاي متنوعي بهره‌مند شود كه اين شاخص‌ها بدون تغيير ماهيت و تغيير اصول محاسبه، به بازگويي بازار بپردازند. در اين زمينه مي‌توان به شاخص بازده نقدي و قيمت شاخص سهم شناور آزاد، شاخص صنايع و شاخص بازارهاي مختلف اشاره كرد. در اين ميان شاخص سهام شناور آزاد با توجه به درصد پايين سهام همراه اول، مي‌تواند قابل اتكاتر تراز بقيه شاخص‌ها باشد.
فرابورس برتر از بورس؟!
اين كارشناس در ادامه به موقعيت مناسب بازار فرابورس اشاره و اظهاركرد: پس از تصويب قانون توسعه ابزارها و نهادهاي مالي، مشكلات مالياتي در بازار رفع شد و به اين ترتيب سختي‌هاي پذيرش شركت‌ها برطرف شد و بازار فرابورس در موقعيت رشد مناسبي قرار گرفت كه از اين لحاظ به برتري قابل‌‌قبولي نسبت به بازار بورس اوراق بهادار دست يافت. از طرفي ديگر قانون برنامه پنجم توسعه نيز كمك شاياني به اين بازار كرد و توانست شركت‌هاي زيادي را به پذيرش در اين بازار جلب كند. به اين ترتيب در حال حاضر بازار فرابورس به بازاري پويا تبديل شده كه تمام شركت‌ها تمرين قرار گرفتن در بازار سرمايه را از آن آغاز كنند.
كديور تصريح كرد: تمام اين عوامل باعث گسترش حجم، تعداد معاملات و تنوع ابزارهاي مالي اين بازار شده است كه با توجه به ضوابط پذيرش ساده‌تر اين بازار، پيش‌بيني مي‌شود در آينده‌اي نه چندان دور اقبال بهتري نسبت به بورس داشته باشد.
ارسال نظر
اخبار روز
خبرنامه