تضعیف اوپک، هدف مصرف‌کنندگان بزرگ است

این نوشتار به بررسی تازه ترین تحلیل ها از قیمت نفت خام در سال آینده و تحولات پیش روی این بازار می پردازد.

نفت همچون خون حیات بخش در رگ های اقتصاد جهان جاری است و اقتصاد جهانی همچون موجودی زنده، براساس میزان فعالیت هایش، گاه نفت بیشتر و گاه کمتر طلب می کند. اگرچه گفته می شود تا چند دهه آینده، نفت به عنوان مهمترین عامل تغذیه اقتصاد جهان، جایگاه خود را حفظ خواهد کرد اما بررسی روندهای احتمالی نشان می دهند که ممکن است این جایگاه دستخوش تغییراتی شود که بدون شک بر سطح قیمت ها موثر است.

نفت ۷۰ دلاری

تازه ترین پیش بینی ها حکایت از آن دارند که میانگین قیمت نفت خام در سال ۲۰۱۹ بشکه ای ۷۰ دلار خواهد بود. البته محدوده قیمت مورد انتظار برای بیشتر تحلیل گران بین ۶۰ تا ۷۵ دلار است که محدودهای منطقی به نظر می رسد اما معامله گران آمریکایی محدوده ۵۳ تا ۸۳ دلار را برای سال ۲۰۱۹ پیش بینی کرده اند. اداره اطلاعات انرژی آمریکا در گزارش چشم انداز کوتاه مدت خود میانگین قیمت نفت در سال آینده را ۷۲ دلار برای هر بشکه پیش بینی کرده است.

از اوایل سپتامبر (اواسط شهریور) که قیمت نفت خام به بالاترین رقم از سال ۲۰۱۴ رسید، روند نزولی قیمت ها آغاز شد. نمودار ۱ قیمت سبد نفت اوپک به خوبی این روند را نشان می دهد.  


تا پیش از ماه سپتامبر، تاکید اوپک بر پایبندی به حفظ سقف تولید، تحریم نفتی ایران و کاهش شدید تولید در ونزوئلا موجب هراس بازار از کمبود نفت در آستانه زمستان شد که به افزایش قیمت ها انجامید. اما پس از آن، این روند معکوس شد. عربستان به عنوان بزرگترین تولیدکننده اوپک قول داد که هرگونه کمبود بازار (ناشی از تحریم ایران) را جبران کند. روسیه بر میزان تولید خود افزود. عراق و امارات هم فضا را مناسب دیدند و بر میزان تولید نفت افزودند. آمریکا نیز بخشی از ذخایر نفت استراتژیک خود را روانه بازار کرد. این همسویی موجب بازگشت آرامش به بازار و کاهش قیمت ها شد. هر چند روشن نیست که این همسویی تا کجا ادامه خواهد یافت.

همکاری اجباری رقبا

آمریکا (با بیش از ۱۱.۷ میلیون بشکه در روز)، روسیه (با بیش از ۱۱.۳ میلیون بشکه در روز) و عربستان (با بیش از ۱۰.۷ میلیون بشکه در روز) بزرگترین تولیدکنندگان نفت خام جهان هستند. همکاری این سه کشور در بازار نفت به کاهش قیمت ها کمک کرده است. اما این روند نمی تواند ادامه دار باشد. از یک سو عربستان و روسیه به شدت به درآمدهای نفتی وابسته هستند و کاهش مداوم قیمت نفت به ویژه برای عربستان قابل پذیرش نیست چون این کشور را با کسری بودجه مواجه می کند. شاید به همین دلیل است که پادشاه عربستان با افزایش بی رویه تولید این کشور مخالفت کرده است. اما ولیعهد جاه طلب و بلندپرواز وی حاضر است برای جلب رضایت واشنگتن چنین خطری را بپذیرد. از سوی دیگر، آمریکا به عنوان بزرگترین تولیدکننده، عنوان بزرگترین مصرف کننده نفت را نیز یدک می کشد. براساس آمارهای موجود، این کشور در سال ۲۰۱۷ از ۸۴ کشور جهان واردات نفت خام داشته است و کانادا، عربستان، مکزیک، ونزوئلا و عراق مهمترین تامین کنندگان نفت آمریکا بوده اند. میزان مصرف روزانه نفت این کشور نزدیک به ۲۰ میلیون بشکه در روز بوده است. براساس برنامه کاهش وابستگی به واردات که از دوره ریاست جمهوری اوباما جدی تر شد، آمریکا قصد دارد با تکیه بر تولید داخل، واردات خود را به شدت کاهش دهد. اما نفت ارزان مانعی برای رسیدن به این هدف است. با وجود توسعه فناوری استخراج و تولید نفت شیل، این صنعت با قیمت های پایین هنوز هم توجیهی برای ادامه فعالیت ندارد.

آمریکا برای تحت فشار قرار دادن ایران، با همکاری عربستان بازی خطرناکی را در زمین نفت آغاز کرد اما خیلی زود پی برد که ادامه این بازی در شرایط کنونی امکان پذیر نیست. در واقع عربستان برخلاف ادعایش قادر به تولید حداکثری و حفظ آن در بلندمدت نیست. به بیان دیگر، همسویی و همکاری آمریکا، عربستان و روسیه برای تامین نفت مورد نیاز جهان در صورت حذف ایران، تنها برنامه ای کوتاه مدت است. فشار بیش از حد آمریکا به عربستان و دیگر اعضای اوپک برای افزایش تولید خطر دیگری نیز به همراه دارد که نزدیکی سیاست های اعراب به روسیه است. این روند در بلندمدت به زیان واشنگتن خواهد بود. افت قیمت و کاهش درآمدهای نفتی، آینده سرمایه گذاری برای حفظ سطح تولید و اکتشاف میدان های جدید را نیز با خطر رو به رو می کند.

 دشواری پیش بینی قیمت ها

در سال های گذشته، پیش بینی قیمت نفت براساس نوسان های فصلی انجام می شد. به طور معمول، معامله گران می دانستند که به دلیل افزایش تقاضای بنزین در تابستان، در فصل بهار قیمت ها افزایش می یابند و پس از آن با کاهش مواجه می شوند. امروز نمی توان به این راحتی قیمت ها را پیش بینی کرد. در حال حاضر چهار عامل زیر بر روند قیمت ها تاثیر زیادی دارند و در برآوردها باید مورد توجه قرار گیرند.

نخست، تولید نفت شیل و سوخت های جایگزین همچون اتانول در آمریکا از سال ۲۰۱۵ شروع به افزایش کرد. براساس برآورد اداره اطلاعات انرژی آمریکا، میانگین تولید سوخت این کشور در اکتبر ۲۰۱۸ به ۱۱.۴ میلیون بشکه در روز رسید. به دلیل افزایش تولید نفت در خلیج مکزیک و نفت شیل، اداره اطلاعات انرژی پیش بینی کرده که آمریکا تا سال ۲۰۲۳ به بزرگترین تولیدکننده نفت جهان تبدیل خواهد شد. افزایش تولید نفت آمریکا به معنای کاهش واردات این کشور است که بر سطح قیمت ها تاثیر می گذارد.

دوم، سازمان اوپک با کاهش ۱.۲ میلیون بشکه ای تولید روزانه خود در سال ۲۰۱۷ و ادامه آن در سال ۲۰۱۸ توانست از سقوط قیمت ها جلوگیری کند. پیش از آن، در اکتبر ۲۰۱۴ عربستان با ارایه تخفیف به مشتریان بزرگ خود تلاش کرد تا در برابر رقیب دیرینه اش (ایران) سهم خود از بازار را حفظ کند. اما با امضای توافقنامه برجام، ایران توانست سهم خود از بازار جهانی نفت را افزایش دهد. عربستان همچنین تلاش کرد تا سهم خود را در برابر تولیدکنندگان نفت شیل آمریکا از دست ندهد. به زعم این کشور، قیمت های پایین موجب کاهش تولید نفت شیل و افزایش وابستگی آمریکا به واردات می شود. عربستان از بزرگترین تامین کنندگان نفت آمریکا به شمار می رود. تغییر موازنه بین قدرت تولید نفت ایران، عربستان و آمریکا (در کنار دیگر تولیدکنندگان اوپک و غیراوپک) از عوامل تعیین قیمت نفت در سال ۲۰۱۹ خواهد بود.

سوم، نوسان ارزش دلار تاثیر مستقیمی بر قیمت نفت دارد. در سال های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ رشد ۲۵ درصدی ارزش دلار از جمله دلایل افت قیمت نفت خام بود. با توجه به سیاست های فدرال رزرو و دولت آمریکا، پیش بینی میشود که در سال ۲۰۱۹ ارزش دلار در برابر ارزهای معتبر اندکی افزایش یابد. این اتفاق به ترمز حرکت صعودی قیمت نفت تبدیل خواهد شد. البته انتظار می رود، عوامل افزاینده قیمت، تاثیر دلار را خنثی کنند.

چهارم، یک پیش بینی می گوید، رشد تقاضای جهانی کندتر از آن خواهد بود که قبل از این انتظار می رفت. این دیدگاه، میانگین تقاضای جهانی نفت در سال ۲۰۱۹ را حدود ۹۹.۵ میلیون بشکه در روز برآورد کرده است. علت اصلی این پیش بینی، کند شدن آهنگ رشد اقتصادی چین و اروپا عنوان شده است. اما پیش بینی دیگری می گوید، با توجه به میانگین نرخ رشد ۳.۶ درصدی اقتصاد جهان، تقاضای روزانه نفت جهان در سال آینده به بیش از ۱۰۰ میلیون بشکه خواهد رسید. بر این اساس، میزان تقاضای جهانی نفت یکی از عوامل اصلی تعیین قیمت این کالا در سال آینده خواهد بود.

۵ روند تعیین کننده در بلندمدت

وب سایت «اویل پرایس» در گزارش ویژه ای به معرفی ۵ روند مهم و تعیین کننده که طی دهه های آینده بازار انرژی جهان را تحت تاثیر قرار خواهند داد، پرداخته است. این روندها برای تولیدکنندگان، مصرف کنندگان و معامله گران نفت اهمیت زیادی دارد.

۱- ریسک های ژئوپلتیک

در سال ۲۰۱۸ ریسک های ژئوپلتیک به افزایش قیمت نفت کمک کردند. چالش های داخلی در لیبی و نیجریه (تولیدکنندگان مهم نفت در آفریقا) به کاهش تولید و صادرات نفت این دو کشور منجر شد. ناآرامی های سیاسی در ونزوئلا (مالک بزرگترین ذخایر نفت خام جهان) که از سال ۲۰۱۵ آغاز شد، میزان صادرات نفت خام این کشور را از ۲.۹ میلیون بشکه به ۱.۴ میلیون بشکه در روز کاهش داد. تحریم جدید نفتی آمریکا علیه ایران، صادرات نفت این کشور را از ۲.۸ میلیون بشکه به ۲ میلیون بشکه تا ماه سپتامبر کاهش داد. بحران سیاسی ناشی از ترور روزنامه نگار منتقد عربستان، جایگاه این کشور نزد بسیاری از کشورها (به ویژه اعضای اوپک) را تضعیف کرده است. در حال حاضر اوپکی ها تمایل زیادی به پیروی از سیاست های ریاض از خود نشان نمی دهند. در همین حال، اختلافات روسیه و اروپا در حوزه انرژی همچنان حل نشده است. خاورمیانه نیز هنوز به ثبات لازم نرسیده است. با توجه به این موارد، اگر در این منطقه جنگ تازه ای دربگیرد، آتش آن دامن بازار جهانی انرژی را خواهد گرفت و قیمت ها را به شدت افزایش خواهد داد.

۲- ذخیره انرژی

ظهور انرژی های نوین و تجدیدپذیر انقلاب بزرگی در جهان به شمار می رود. اما اتفاق بزرگ دیگری در راه است: ذخیره انرژی حاصل از انرژیهای نو.

برای استفاده از انرژی های نو به باتری نیاز است. بنابراین با افزایش ظرفیت تولید انرژی های نو به باتری های دارای ظرفیت بیشتر نیاز خواهد بود. برای نخستین بار در سال ۲۰۱۷ ظرفیت ذخیره انرژی در آمریکا به یک گیگاوات ساعت رسید. پیش بینی می شود، ارزش بازار باتری های مورد استفاده برای ذخیره سازی انرژی های نو از حدود ۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۸ به بیش از ۸.۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ افزایش یابد. همچنین انتظار می رود ظرفیت ذخیره باتری ها تا سال ۲۰۲۳ به بیش از ۱۰ گیگاوات ساعت برسد. این روند می تواند نیاز به سوخت های فسیلی را کاهش دهد و در عین حال به رونق بازار فلز وانادیوم (مورد استفاده برای تولید باتری) منجر میشود.

۳- حفاری در آبهای عمیق

با وجود افزایش تولید نفت شیل، به نظر می رسد انقلاب صنعت شیل به پایان خود نزدیک شده است. فصل بعدی کتاب انرژی در آب های عمیق نوشته خواهد شد. بر این اساس، پیش بینی شده است که بین سال های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۳ حفاری در آب های عمیق موجب افزایش تولید انرژی خواهد شد. در سال ۲۰۱۴ میزان سرمایه گذاری در این حوزه به بیش از ۳۰۰ میلیارد دلار رسید. این رقم در سال ۲۰۱۵ به ۱۵۵ میلیارد دلار کاهش یافت اما در سال ۲۰۲۲، انتظار می رود به بیش از ۲۰۰ میلیارد دلار برسد و با روش های ارزان تر استخراج نفت، شرکت های نفتی به درآمد بالایی دست پیدا کنند. شرکت های اکسون موبیل، شورون و بریتیش پترولیوم در این زمینه پیشتاز هستند.

۴- تولید گاز طبیعی

مصرف جهانی گاز طبیعی در حال افزایش است. براساس آمارها، بخش گاز سه برابر سریع تر از بخش نفت رشد می کند. اما گفته می شود، نباید این روند را به معنای افزایش قیمت ها دانست، چراکه گفت می شود روش های جدید تولید گاز ارزان تر در آمریکا از رشد قیمت ها جلوگیری خواهد کرد. در سال ۲۰۱۷ آمریکا به صادرکننده گاز تبدیل شد و انتظار می رود طی دهه آینده به بزرگترین تولیدکننده گاز طبیعی جهان مبدل شود. رشد جهانی مصرف گاز طبیعی بر سطح قیمت ها در بازار نفت خام تاثیر خواهد گذاشت.

۵- صادرات ال ان جی

با افزایش میزان تقاضای جهانی گاز طبیعی، آمریکا به دنبال تحقق یکی از رویاهای دیرینه خود، یعنی تبدیل شدن به بازیگر اصلی صحنه انرژی جهان است. تحقق این رویا با افزایش صادرات گاز ال ان جی میسر می شود. در سال ۲۰۱۶، Sabin Pass به بزرگترین ترمینال صادرات گاز ال ان جی آمریکا تبدیل شد. از آن زمان تاکنون، آمریکا ۱۲ پروژه گاز ال ان جشی جدید با ظرفیت صادرات روزانه ۱۵ میلیارد فوت مکعب به تصویب رسانده است. آژانس بین المللی انرژی پیش بینی کرده که بازار گاز طبیعی جهان تا سال ۲۰۴۰ با ۴۵ درصد رشد مواجه خواهد شد. بزرگترین رقبای آمریکا در این زمینه، روسیه و قطر هستند.  نمودار ۲، پیش بینی اوپک از میزان تقاضای جهانی انرژی براساس نوع سوخت در فاصله بین سال های ۲۰۱۵ تا ۲۰۴۰ را نشان می دهد. (ارقام براساس میلیون بشکه معادل نفت خام در روز هستند.)