مزایا و معایب حذف ۴ صفر از پول ملی

به گزارش بورس نیوز حذف صفر از واحد پول ملی، اقدامی در راستای اصلاح پولی است که دولت ها جهت کاهش آثار منفی تورم بر ارزش پول ملی انجام می دهند. این اقدام که حداقل در ۵۰ کشور دنیا تجربه شده است، نخستین بار پس از جنگ جهانی دوم در آلمان انجام شد. ترکیه نیز در سال ۲۰۰۵ اقدام به حذف ۶ صفر از پول ملی خود کرد که تجربه موفقیت آمیزی بود. هلند نیز با حذف ۴ صفر از اسکناس ها و اعمال سیاست های انقباضی موفق به مهار نقدینگی شد.

 برزیل اما رکورددار حذف صفر بوده و از سال ۱۹۳۰ تا کنون در ۶ مرحله، ۱۸ صفر از پول ملی خود حذف کرده و هنوز هم موفق به حفظ ارزش پول ملی خود نشده است. 

زیمبابوه در این زمینه، نمونه کامل یک طرح شکست خورده است و با وجود حذف صفر، در مهار تورم موفقیتی نداشته است.

پیشنهاد حذف صفر از واحد پول ملی ایران نخستین بار در سال ۱۳۷۲ مطرح گردید، ولی هرگز جدی نشد. با ارائه پیشنهاد حذف ۴ صفر از پول ملی توسط بانک مرکزی به دولت و پس از آن، رونمایی از اسکناس ۵۰ هزار تومانی جدید که عدد ۵۰ در پایین آن خودنمایی می کند؛ به نظر می رسد این طرح جدی تر از هر زمان دیگری در حال پیگیری است.

حذف صفر از واحد پول ملی موافقان و مخالفانی دارد. به منظور بررسی مزایا و معایب حذف ۴ صفر از واحد پول ملی، خبرنگار بورس نیوز نظر چند تن از کارشناسان مسائل اقتصادی را جویا شد. لطفعلی بخشی ؛ مهدی تقوی ؛  مرتضی عزتی ؛ پیمان مولوی و بهزاد گلکار میهمان این هفته میزگرد مجازی بورس نیوز بودند.

بخشی: با توجه به حجم عظیم نقدینگی و نیز افزایش نرخ تورم در چند دهه اخیر، ارزش ریال افت زیادی داشته و ارزش پول ملی نسبت به سایر ارزها رقم مضحکی است. در حال حاضر هر دلار آمریکا بیش از 100000 ریال ارزش دارد و این اعداد در بودجه نویسی هم مشکلاتی ایجاد کرده و تعداد صفرها آزاردهنده است. بنابراین به نظر می رسد حذف ۴ صفر از واحد پول ملی به خودی خود اقدامی موثر و البته ضروری است. 

ولی نظام بانکی دچار مشکلاتی است که اگر قبل از برطرف کردن آنها اقدام به حذف صفرها کنیم، ظرف چند سال آینده باز گرفتار همین وضعیت خواهیم شد.

از آنجا که حذف صفرها از پول ملی هم هزینه هایی برای دولت به همراه دارد و هم اقدامی تورم زا است؛ باید قبل از اجرای آن تدابیری اندیشیده شود که دوباره به همین سرنوشت دچار نشویم. البته به نظر می رسد این برنامه اولویت بانک مرکزی نبوده و در حال حاضر اصلاحات پولی و بانکی در اولویت برنامه های بانک مرکزی است.

عزتی: حذف ۴ صفر از واحد پول ملی به خودی خود، اقدام مثبتی است که می تواند برخی هزینه ها را کاهش دهد و جو روانی آرام تری برای عوام ایجاد کند. اما این اقدام اثر چندانی بر اقتصاد کشور نداشته و فقط می تواند در کاهش هزینه های شمارش پول و ورود اطلاعات به سیستم های حسابداری و ثبت اطلاعات در بانک ها و موسسات اعتباری موثر باشد که البته در صورت حذف صفرها و تحقق این موارد، باز هم تغییر خاصی در شرایط اقتصادی کشور ایجاد نخواهد شد.

ضمن اینکه با حذف ۴ صفر از واحد پول ملی، هزینه هایی بابت چاپ اسکناس جدید و نیز تطبیق نرم افزارها و سیستم های حسابداری با شرایط جدید به اقتصاد کشور تحمیل خواهد شد.

در مجموع اگر هزینه هایی مانند هزینه تورم و بی ثباتی اقتصادی و... زیاد نباشد، می توان گفت این اقدام اثر مثبت یا منفی خاصی بر جای نخواهد گذاشت.

مولوی: اولین و مهمترین نکته این است که مادامی که عدم استقرار در حوزه اقتصادی وجود داشته باشد، آینده و افق کسب و کار برای فعالان اقتصادی روشن نیست و ثبات اقتصادی وجود ندارد.  حذف یک یا چند صفر بدون آنکه تغییری در افق کسب و کار آینده ایجاد شده باشد، تاثیرگذار نخواهد بود.

تقوی: در شرایط فعلی دلیل منطقی و قابل توجیه برای حذف صفر از واحد پول ملی وجود ندارد.

حذف صفر از واحد پول ملی در کشورهایی انجام می شود که ابرتورم بسیار سنگین وجود داشته و نرخ تورم در کشور ما در حدی نبوده که به لحاظ منطق اقتصادی نیازی به حذف صفر از پول ملی باشد.

حذف صفر از اسکناس ها، هیچ اثری بر اقتصاد کلان کشور بر جای نخواهد گذاشت. این اتفاق نه شکوفایی به همراه خواهد داشت و نه تورم زا خواهد بود. «تورم» ناشی از عوامل کلان اقتصادی بوده و اسکناس فقط وسیله مبادله است و ربطی به کاهش یا افزایش تورم نخواهد داشت.

حذف صفر از واحد پول ملی علاوه بر آنکه هزینه جمع آوری اسکناس های قدیمی و چاپ اسکناس جدید به اقتصاد کشور تحمیل خواهد کرد، آثار منفی هم به دنبال خواهد داشت. تعویض اسکناس و تطبیق با شرایط جدید برای بسیاری از اقشار جامعه از جمله سالمندان و کوچ نشینان و... مشکلاتی به همراه خواهد داشت.

مادامی که قدرت خرید مردم تغییر نکرده، حذف صفر موجب افزایش ارزش پول ملی نخواهد شد و این جمله که در صورت حذف ۴ صفر از اسکناس، یک تومان معادل یک دلار شده و نرخ برابری ریال نسبت به سایر ارزها افزایش خواهد یافت، تحلیلی عامیانه و غیر اقتصادی است. با حذف صفرها، هم هزینه ها و هم درآمد مردم با واحد پولی جدید محاسبه می شود و تغییری در قدرت خرید مردم صورت نخواهد گرفت.

بخشی: منظور از اصلاحات پولی و بانکی، اقداماتی جهت کنترل نرخ تورم و حجم نقدینگی است. برنامه افزایش سرمایه بانک ها می تواند گامی در راستای اصلاحات نظام بانکی باشد؛ ولی مهمترین گام اصلاح نرخ سود بانکی است. مادامی که سود بانکی تغییر نکند و بانک ها نقدینگی خلق کنند، تورم تداوم دارد و حذف صفرها از پول ملی اثرگذار نخواهد بود. بنابراین قبل از اصلاحات پولی و بانکی، حذف صفرها توجیه منطقی نخواهد داشت.

گلکار: قبل از حذف صفر از واحد پول ملی باید مکانیزم های اقتصادی به درستی مورد استفاده قرار گیرد تا نتیجه دلخواه حاصل شود و تورم، تشدید نگردد. برای این منظور در ابتدا می بایست اصلاحات اقتصادی صورت گیرد. اصلاح نرخ سود بانکی، ایجاد ثبات اقتصادی، افزایش بازدهی بخش های مختلف اقتصادی و افزایش قدرت خرید جامعه از جمله اقداماتی است که باید قبل از حذف صفرها انجام شود و انجام این اصلاحات نیازمند برنامه مدون میان مدت (حداقل ۳ ساله) خواهد بود. البته بهبود روابط بین المللی هم از پیش شرط های بهبود اوضاع اقتصادی کشور است.

عزتی: قبل از اجرای طرح حذف صفرها از واحد پول ملی، می بایست اقداماتی صورت گیرد. ایجاد ثبات اقتصادی هم در قیمت ها و هم در حوزه اشتغال؛ رشد اقتصادی معقول و بهبود وضعیت اقتصادی از جمله پیش شرط های لازم قبل از اجرای این طرح خواهد بود تا آثار منفی احتمالی ناشی از حذف صفرها به حداقل برسد.

ایجاد ثبات اقتصادی، به مراتب راحت تر از رشد اقتصادی خواهد بود و شاید ظرف ۲ سال نتوان به رشد اقتصادی دست یافت.

بخشی: بله، این اقدام قبلا هم در بعضی کشورها صورت گرفته و دولت ترکیه هم چند سال قبل اقدام به حذف ۶ صفر از واحد پول ملی خود کرد که تجربه موفقیت آمیزی هم بود. اما در کشور ترکیه قبل از حذف صفرها ، اصلاحات اقتصادی انجام شد و نرخ تورم در محدوده کمتر از ۵ درصد تثبیت شد. در آرژانتین و ونزوئلا اما حذف چند صفر از واحد پول ملی بیش از یکبار تجربه شده و موفقیت آمیز نبوده است. دلیل عدم موفقیت این طرح در کشوری همچون ونزوئلا، وضعیت بیمارگونه اقتصاد کشور بوده است. حذف چند صفر از واحد پول ملی در یک اقتصاد بیمار، نتیجه مثبتی در بر نخواهد داشت.

مولوی: حذف صفر از پول ملی در دنیا تجربه شده و سابقه موفقی هم داشته است. البته در صورتی که زیرساخت های لازم آماده شده باشد و اقدامات همزمانی هم صورت گرفته باشد، این اقدام مثمر ثمر خواهد بود.

 نمونه موفق حذف صفر از واحد پول ملی در کشور ترکیه در دوران کمال درویش اتفاق افتاده است. ولی نکته اینجا است که در ترکیه به دلیل تورم سنگین، قبل از حذف صفر اصلاحاتی در اقتصاد کشور صورت گرفت و یکی از ابزارهای این اصلاحات ساختاری، حذف صفر از واحد پول ملی بود. در خصوص نمونه های ناموفق این اقدام هم می توان به زیمبابوه اشاره کرد. به طور کلی در هر کشوری که حذف صفر همراه با اصلاحات ساختاری با هدف ایجاد ثبات اقتصادی و ایجاد افق بلندمدت سرمایه گذاری و کسب و کار انجام شده، این اقدام مثمر ثمر بوده است. در غیر این صورت جز تحمیل هزینه، نتیجه ای در بر نداشته است. در کشور ما نیز اگر اصلاحات پولی و بانکی انجام نشود و تفکر اقتصادی استانداری ایجاد نشود و در حوزه اقتصاد خرد و کلان با عقلانیت رفتار نشود، حذف صفر از واحد پول ملی قطعا اثر مثبتی بر جای نخواهد گذاشت.

عزتی: حذف صفر از واحد پول ملی تورم زا نیست؛ مگر آنکه انتظارات افراد جامعه را به نحوی تغییر دهد که تورم را افزایش دهد.

بخشی: به هر حال با حذف ۴ صفر از واحد پول ملی احتمالا واحد جدیدی به عنوان پول خرد تعریف خواهد شد. ولی شاید لازم باشد تغییراتی هم در برخی موارد از جمله تعریف قیمت اسمی سهم و رقم ۱۰۰ تومان انجام شود. به عبارتی دیگر یا باید قیمت اسمی با واحد جزء تعریف شود و یا قانون تغییر کند و قیمت اسمی سهم افزایش یابد. ولی قطعا در صورت حذف ۴ صفر از واحد پول ملی، قیمت کالاها به سمت بالا گرد خواهد شد و تورم خفیفی به دنبال خواهد داشت.

گلکار: پس از حذف ۴ صفر از واحد پول ملی، قیمت جدید بسیاری از کالاهای کمتر از هزار تومان در معرض ابهام قرار خواهد گرفت. اگر انتظارات و رفتار جامعه پس از حذف ۴ صفر به سمت افزایش قیمت کالاها میل کند، قیمت تمامی کالاها و خدمات افزایش خواهد یافت و این افزایش سطح عمومی قیمت ها، موجی از تورم در اقتصاد کشور ایجاد خواهد کرد. اما احتمالا قیمت خدمات و کالاهای کمتر از هزار تومان فعلی، افزایش بیشتری خواهد داشت. این افزایش قیمت از هزینه های حمل و نقل تا بسیاری موارد دیگر را تحت تاثیر قرار می دهد و قیمت سهم ها هم می تواند یکی از این موارد باشد.

 این تورم هم قیمت سهم ها و هم قیمت محصولاتی را که با حذف صفرها به کمتر از یک تومان برسد، در بر می گیرد. به عبارتی جو روانی جامعه در روند قیمت ها پس از حذف ۴ صفر اثرگذار خواهد بود؛ ولی رشد قیمت برای کالاها و خدماتی که قیمت تعدیل شده آنها بعد از حذف صفرها کمتر از یک تومان است، بیش از سایر کالاها و خدمات خواهد بود. مشابه این اتفاق در زمان تبدیل واحد پول ملی به یورو در اتحادیه اروپا رخ داده است. در آن زمان کشورهایی همچون ایتالیا و فرانسه که واحد پولی ضعیف تری داشتند ناچار به افزایش سطح عمومی کالا و خدمات شدند و به همین سبب هم در چند سال ابتدای استفاده از یورو به عنوان واحد پول ملی، تورم بیشتری نسبت به کشورهای قوی تر همچون آلمان تجربه کردند. به طور کلی حذف صفرها از واحد پول ملی هم بازار کار و هم بازار پول و هم بازار تقاضای کل را تحت تاثیر قرار خواهد داد.