«معاملات الگوریتمی» روش‌نوین جهانی در بازار سرمایه/ ایجاد فرصتی برای معامله‌گران پُرریسک

به گزارش بورس نیوز مسابقه معاملات الگوریتمی بازار سرمایه از پانزدهم دی تا هفدهم بهمن سال جاری با حمایت و همکاری پررنگ هلدینگ فناپ و شرکت داتکس به‌عنوان یکی از شرکت‌های زیرمجموعه این هلدینگ برگزار شد. این روش از معاملات که یک روش جدید محسوب می‌شود، همچنان با سوالات بسیاری برای فعالان بازار سرمایه همراه است. 

برای پاسخ به برخی از این سوالات، خبرنگار بورس نیوز گفتگویی با شهاب جوانمردی، مدیرعامل هلدینگ فناپ و نایب رییس سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران انجام داده است. گفتنی است که جوانمردی در قالب «ائتلاف برای فردا» کاندیدای انتخابات هیات نمایندگان اتاق بازرگانی، صنعت، معدن و کشاورزی تهران است.

«معاملات الگوریتمی» به نوعی از معاملات اطلاق می‌شود که در آن‌ها معامله و ارسال سفارش نه از طریق افراد، بلکه توسط کامپیوترها انجام می‌شود. پیش از این، سفارش خرید و فروش و معاملات بازار سرمایه، از طریق فرم‌های دستی در کارگزاری انجام می‌شد. اما با توسعه زیرساخت‌های فناوری در حوزه‌های مختلف، در بازار بورس نیز انجام معاملات به‌صورت الکترونیکی درآمد و درخواست‌های معاملات و خرید و فروش و تسویه آن‌ها در این هسته سرعت بیشتری گرفت. 

از سوی دیگر، شرکت‌های کارگزاری به سامانه‌های مدیریت سفارش (OMS) متصل شدند که سفارش‌ها را به صورت آنلاین و مستقیم از طرف افراد و سهامداران به هسته معاملات ارسال می‌کند و این معاملات انجام می‌شد. اما سرعت انجام معاملات از این طریق به حدی افزایش یافت که در عمل افراد توانایی تحقیق و ارسال سفارش مطابق با آن سرعت را نداشتند. 

اتفاقی که در حال حاضر در تمام دنیا همه‌گیر شده، استفاده از الگوریتم‌ها است که در واقع کدنویسی و برنامه نویسی انجام‌شده برای یک الگوریتم، کمک می‌کند تا این الگوریتم‌ها شرایط بازار را رصد کرده، اطلاعات زنده و تاریخی را در حوزه‌های مختلف از بازار اخذ کند. الگوریتم‌ها با این روند به‌تدریج رفتارهای مختلف در بازار را یاد گرفته و قادر به تحلیل می‌شوند؛ موضوعی که بر اساس آن می‌توانند به‌خودی خود سفارش را ارسال کنند. بنابراین، باید گفت که معاملات الگوریتمی به معاملاتی اطلاق می‌شود که ماشین‌ها بر اساس الگوریتم‌ها سفارش انجام معاملات را به جای انسان‌ها به هسته معاملات در بورس ارسال می‌کنند. 

معاملات الگوریتمی پدیده کاملا جدیدی است و طبق آماری که سال گذشته منتشر شد، قریب به 80 درصد از معاملات بورس‌های آمریکا از این طریق انجام می‌شود. این حوزه جدید از تلفیق دانش مالی و دانش آی‌تی شکل گرفته، بدین معنی که افراد دارای توانایی تحلیل در بازارهای مالی به همراه افرادی که از دانش هوش مصنوعی برخوردارند، می توانند الگوریتم ها را به وجود آورند.

در این روش سرعت تصمیم‌گیری و ارسال سفارش بسیار بالا رفته، و در هسته معاملات هر کس که قیمت پایین‌تری برای فروش، یا قیمت بالاتری برای خرید ارائه کند، در صف نماد بالاتر می‌نشیند. از سوی دیگر، هرکس که زودتر با یک قیمت مشابه سفارش خود را ثبت کند نیز بالاتر می‌نشیند. قرارگرفتن در رده‌های بالاتر طبیعتا شانس معامله را بیشتر می‌کند. 

توانایی تصمیم‌گیری به موقع در قیمت های پایین و ثبت سفارش، توانایی ثبت سفارش فروش در قیمت‌های بالا قبل از سقوط مجدد قیمت‌ها، امری است که شاید فرصت انجام آن به سادگی فراهم نشود. اینک تصور کنید که قصد دارید چند ده میلیارد سرمایه را در سهام‌های مختلف، به این طریق مدیریت کنید. برای این کار طبیعتا باید یک گروه بزرگ از نیروی انسانی در اختیار داشته باشید که پیوسته در حال تحلیل باشند و قادر باشند این چند 10میلیارد را در بازار سرمایه به گردش درآورند. 

با ورود آی‌تی و استفاده از معاملات الگوریتمی و ماشین‌ها، شاید حتی تا حد زیادی بی‌نیاز از این نیروی انسانی می‌توانید این رقم از سرمایه را مدیریت کرده و سودآوری به مراتب بیشتری نسبت به انجام آن توسط نیروی انسانی داشته باشید. 

با این وجود، آنچه که در این بین اهمیت دارد، آن است که قرار نیست معاملات الگوریتمی جایگزین معاملات انسانی شود، یعنی انسان‌ها در این بخش حذف نمی‌شوند بلکه جایگاه انسان‌ها به مقام تحلیلگر و استراتژی‌نویس ارتقا می‌یابد و الگوریتم‌ها استراتژی‌هایی که افراد می‌نویسند را دنبال می‌کنند.

در بسیاری از مواقع حتی به جای استفاده از کلمه الگوریتم، از کلمه استراتژی استفاده می‌شود. در واقع بخش آی‌تی وارد می‌شود و کمک می‌کند که استراتژی تحلیل مالی در بازار در قالب هوش مصنوعی کار کند.

اگر منظور ریسک برای سرمایه‌گذار باشد، باید گفت وجود الگوریتم‌ها قرار است این ریسک را کم کنند و فرصت‌های بیشتری را در اختیار معامله‌گر قرار دهند. 

اگر از زاویه ریسک برای هسته معاملات و بحث آی‌تی نگاه کنیم، می‌توان به یک مورد اشاره کرد؛ در پس معاملات الگوریتمی ترم جدیدی با عنوان «معاملات پُربسامد» مطرح می‌شود که حجم زیادی درخواست و سفارش را به هسته معاملات ارسال می‌کند. 

در نمونه‌های مشابه خارجی از وقتی که معاملات الگوریتمی همه‌گیر شد، در برخی از بازارها تعداد سفارش‌ها و معاملات تا 150 برابر پیش از زمان ورود این روش افزایش یافت. طبیعتا مدیریت این حجم از سفارش نیازمند زیرساخت آی‌تی بسیار قوی در هسته معاملات است تا ریسکی از این سمت وارد نباشد. 

در مورد ریسک، از سمت بازار نیز می‌توان به یک نمونه اشاره کرد؛ در سال 2010 سقوط عجیبی در بازار بورس آمریکا رخ داد که دقیقا به خاطر همین معاملات الگوریتمی بود؛ یعنی حجم زیادی از معاملات معادل بیش از 80 درصد آن‌ها توسط ماشین‌ها انجام می‌شد و وقتی یک خبر منفی در بازار منتشر شد، به طور خودکار تمام ماشین‌ها شروع به فروختن کردند، سفارش فروش ثبت کردند و تمام بازار به صورت دومینویی به یک‌باره قرمز شد. بنابراین، این ریسک وجود دارد که در نتیجه یک اتفاق در بازار، اثر آن با سرعت خیلی بیشتری دیده می‌شود. 

در چنین مواردی، اغلب پیش از آنکه بخش نظارت بر بازار یا حتی مالکان و ناشران سهام واکنشی نشان دهند، تاثیر خود را به سرعت نشان می دهد. این موضوع به ذات فناوری و سرعت استفاده از ابزارهای آی‌تی بازمی‌گردد.

اگرچه بحث معاملات الگوریتمی کاملا مربوط به حوزه آی‌تی است و نه بازار سرمایه، اما ماشین‌ها نیز می‌توانند از اخبار یاد بگیرند، خبرها را جمع کنند، آن‌ها را در حوزه‌ها و نمادهای مختلف دسته‌بندی کنند، مثبت و منفی بودن و شدت تاثیر اخبار بر بازار را درک کنند و سپس بر اساس این شدت تاثیر، تصمیم‌گیری کنند. 

آن‌ها به‌تدریج یاد می‌گیرند که این نوع خبر از چنین منبعی چه تاثیری می‌تواند بر یک نماد یا روی کل بازار داشته باشد. ماشین‌ها طبیعتا از هر منبعی که مقدور باشد برای یادگیری از آن استفاده کنند، بهره می‌برند. این امر ممکن است مربوط به اطلاعات زنده یا اطلاعات تاریخی بازار باشد، و ممکن است از اخبار و روندهای خبری، تحولات سیاسی و اجتماعی باشد. این موضوع به قدرت برنامه‌نویس و تیم آی‌تی بازمی‌گردد. 

 در واقع معاملات الگوریتمی در نوسانات ارزی بهتر نمود پیدا می‌کند. هنگام نوسانات شدید، شما باید از سرعت عمل در تصمیم‌گیری برخوردار باشید. 

همان‌طور که گفتم یکی از شاخه‌های معاملات الگوریتمی «معاملات پربسامد» است؛ که از طریق آن شما قادر هستید در لحظه، تعداد بسیار زیادی معامله انجام دهید و سفارش‌های بسیاری ارسال کنید. این مدل از سفارش‌گذاری هنگام نوسانات شدید جذابیت به‌مراتب بیشتری پیدا می‌کند. 

در «معاملات پربسامد» هنگامی که یک سهم حالت صعودی می‌گیرد، شما می‌توانید تصمیم بگیرید که اگر در این لحظه خرید کرده و ده دقیقه بعد آن را بفروشید، در این ده دقیقه ارزش سهام تنزل نمی‌کند. این‌گونه است که شما روی سودهای کم اما تعداد زیاد کار می‌کنید و فقط یک ماشین یا برنامه‌ریزی می‌تواند چنین دستاوردهایی از نوسانات شدید بازار داشته باشد.

در بحث برنامه‌نویسی الگوریتم‌ها باید به این موضوع اشاره کرد که احتیاج به هیچ نرم‌افزار خاصی نیست و هرکس با در اختیار داشتن دانش هر زبان برنامه‌نویسی، می‌تواند نرم‌افزار آن را بنویسد. 

الگوریتم برای ارسال سفارش نیازمند یک OMS است که سفارش‌ها را دریافت کرده و آن‌ها را به هسته معاملات ارسال می‌کند. البته سازمان بورس به عنوان نهاد ناظر بازار، مجموعه‌ای از دستورالعمل‌ها و قوانین و مقررات تعریف کرده که باید در روش ارسال معاملات رعایت شود.