بنزینی بر تحریم‌ها/ احداث پالایشگاه امری استراتژیک برای صادرات
به گزارش بورس‌نیوز، هر چند در تحریم‌های سال‌های قبل، دشمنان روی تحریم واردات بنزین به ایران برای اعمال فشار مضاعف بر اقتصاد کشورمان و ایجاد نارضایتی اجتماعی حساب می‌کردند، ولی همزمان با آغاز تحریم‌های غیر قانونی آمریکا علیه ایران، سناریوی تحریم بنزین از روی میز کاخ سفید برداشته شد، زیرا با بهره‌برداری از پالایشگاه ستاره خلیج فارس و طرح بهبود کیفیت پالایشگاه‌های موجود نفت از جمله پالایشگاه نفت بندرعباس و آبادان، ایران در تولید بنزین به خودکفایی رسیده و به جمع معدود کشورهای تولیدکننده بنزین با استاندارد یورو پنج اتحادیه اروپا پیوسته اما برای دستیابی به این مهم مسیر دشواری طی شده است.
کشوری با ذخایر عظیم نفت، سالانه ۶ الی ۸ میلیارد دلار برای واردات بنزین می‌کرد. ای موضوع جدی ترین نقدی بوده که ظرف سال‌های گذشته به واردات بنزین مطرح شده است. حدود دو دهه خودکفایی بنزین مورد توجه جدی دولتها قرار گرفت و گاهی صحبت‌هایی امیدوار کننده فضا را به سمت و سویی سوق می‌داد که دیگر جای نگرانی برای تولید بنزین در داخل وجود نخواهد داشت. با این حال تا رسیدن به این هدف راه درازی طی شد. حتی در مقاطعی هم این هدف با قیمت تولیدکننده بنزین غیراستاندارد و بی کیفیت در پتروشیمی‌ها تا حدودی محقق شد، اما در نهایت زیان این کار آنچنان بالا بود که عطایش را به لقایش بخشیدند.
در دولت هشتم برنامه تولید بنزین با احداث ۱۰ پالایشگاه جدید و به خصوص ساخت پالایشگاه‌های میعانات گازی ستاره خلیج فارس و پارس شیراز مطرح شد. در کنار این طرح‌ها، از طرح بهبود و افزایش راندمان پالایشگاه‌های موجود کشور در راستای تامین بنزین هم صحبت به میان آمد. اما هدف‌گذاری‌ها به نتیجه نرسید و اجرای ۱۰ طرح پالایشگاهی در دوره دولت نهم به فراموشی سپرده شد و نیمه‌تمام باقی ماند و در دولت دهم هم کشور زیر بار تحریم‌های سنگینی رفت که این اتفاق، تحریم واردات بنزین به کشور را نیز به همراه داشت. پس از آن، در بعضی پالایشگاه‌ها با تکنولوژی پایین و درصد بنزن بالاتر از استاندارد، بنزین تولید شد.
اتفاقی که منجر به آلودگی هوا در کلانشهرهای ایران شد. در دولت یازدهم کیفی‌سازی بنزین در دستور کار وزارت نفت و سازمان محیط زیست قرار گرفت و در کنار توجه به کیفی‌سازی بنزین و اجرای طرح‌های توسعه‌ای پالایشگاه‌ها، مجددا واردات بنزین باکیفیت از سر گرفته شد. سرانجام انتظار برای تأمین تمام نیاز کشور به بنزین از تولید داخل و پیوستن به باشگاه صادرکنندگان بنزین با به مدار آمدن فاز نخست پالایشگاه ستاره خلیج فارس به سرآمد.
اما در این سال‌ها علاوه بر دغدغه و انتقادات به واردات بنزین و هزینه‌هایی که دولت بابت واردات بنزین متحمل می‌شد، یارانه بنزین هم همواره با مخالفت‌ها و انتقاداتی مواجه بوده است.
هر لیتر بنزین در سال ۱۳۵۵ با نرخ ۶ ریال به فروش می‌رسید، در سال ۱۳۵۶ به ۸ ریال و در سال ۱۳۵۷ به یک تومان افزایش یافت. دو سال بعد، یعنی در سال ۱۳۵۹ دولت وقت قیمت بنزین را به سه تومان افزایش داد و این نرخ تا سال ۱۳۶۸ ثابت بود. پس از آن، در دولت سازندگی یک بار در سال ۱۳۶۹ قیمت بنزین به ۵ تومان در هر لیتر افزایش پیدا کرد و بار دیگر در سال ۱۳۷۴ قیمت بنزین به دو برابر افزایش یافت و با قیمت ۱۰ تومان در هر لیتر عرضه شد. از این پس، قیمت بنزین روند افزایش سالانه در پی گرفت و هر لیتر بنزین در سال ۱۳۷۵ به ۱۳ تومان و در سال ۱۳۷۶ به ۱۶ تومان رسید. در سال ۱۳۸۳ به نرخ ۸۰ تومان در هر لیتر رسید تا اینکه با قانون تثبیت قیمت‌ها، مجلس هفتم، دولت را از افزایش قیمت مواد سوختی و کالاهای عمومی منع کرد.
با اجرای سهمیه‌بندی سوخت در ایران در دولت احمدی‌نژاد از تیر ماه 1386 ، هر لیتر بنزین سهمیه‌ای با نرخ ۱۰۰ تومان و بنزین آزاد ۴۰۰ تومان عرضه شد. مرحله بعدی افزایش قیمت بنزین در ۲۸ آذر ۱۳۸۹ با اجرای هدفمندسازی یارانه‌ها در ایران کلید خورد و هر لیتر بنزین سهمیه‌ای به ۴۰۰ تومان و بنزین آزاد ۷۰۰ تومان افزایش یافت. افزایش بعدی قیمت بنزین در سال ۱۳۹۳ با اجرای مرحله دوم هدفمندسازی یارانه‌ها در ایران هر لیتر بنزین سهمیه‌ای را به ۷۰۰ تومان و بنزین آزاد ۱۰۰۰ تومان رساند؛ که با تک‌نرخی شدن بنزین در سال ۱۳۹۴ به قیمت ۱۰۰۰ تومان پرونده بنزین سهمیه‌ای بسته شد. قیمت بنزین در ایران نسبت به قیمت جهانی بسیار ارزان است و علت آن هم یارانه ای است که دولت بابت بنزین پرداخت می‌کند. به نظر منتقدان علاوه بر آنکه پرداخت یارانه، هزینه گزافی به دولت تحمیل می‌کند، باعث شده شرکت‌های خودروسازی داخلی دغدغه‌ای برای ساخت خودرو، با مصرف بنزین استاندارد نداشته باشند.
جهت بررسی وضعیت تولید بنزین در ۴۰ سال اخیر خبرنگار بورس نیوز، گفت‌وگویی با حسین امیری خامکانی نائب رئیس کمیسیون انرژی مجلس انجام داده است.
وضعیت تولید بنزین در کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
طبق آمارهای شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، از ابتدای بهمن ماه سال جاری، به‌طور میانگین روزانه ۱۰۵ میلیون لیتر بنزین در کشور تولید شده است. اجرای طرح‌های پالایشی، تکمیل فازها و به‌طور کلی توسعه صنعت پالایشگاهی در یک سال اخیر سبب شده است که رکورد تازه‌ای در تولید بنزین ثبت شود و این رقم از مرز ۱۰۰ میلیون لیتر در روز گذر کند. ظرفیت تولید بنزین کشور نسبت به مدت مشابه سال گذشته، ۶۷ درصد رشد داشته و از حدود ۶۳ میلیون لیتر در روز به روزانه ۱۰۵ میلیون لیتر رسیده است. با تولید ۱۰۵ میلیون لیتر بنزین در کشور، علاوه بر تامین نیاز داخل، مازاد تولید بنزین و در نتیجه امکان صادرات هم خواهیم داشت.
چرا با وجود منابع غنی نفت و گاز در کشور، در زمینه تولید بنزین چندان موفق عمل نشده است؟
احداث پالایشگاه در کشور یک اقدام استراتژیک بوده، اما متاسفانه دولت‌های مختلف در ایران کمتر به این مهم توجه کرده‌اند. در دو دهه گذشته، مجوزهای زیادی برای احداث پالایشگاه صادر شده اما به‌دلیل استفاده از روش‌های نامناسب، هیچ کدام به نتیجه نرسیده‌اند. درحال حاضر پالایشگاه‌ها تقریبا ۴۰ درصد نفت خام کشور را مصرف کرده و ۶۰ درصد نفت خام تولیدی کشور صادر می‌شود. اگر سهم پالایشگاه‌ها از نفت خام بیشتر از میزان فعلی بود، قطعا در مقابله با شرایط تحریمی، موقعیت متفاوتی داشتیم.
صادرات فرآورده‌های پالایشی نسبت به نفت خام، مشکلات کمتری دارد؟
صادرات نفت خام با صادرات فرآورده‌های پالایشی و پتروشیمی که پایه نفتی دارند، شرایط کاملاً متفاوتی دارد. به‌هرحال فرآورده‌های پالایشی صادراتی ایران، عمدتاً محصولات نهایی یا نیمه‌نهایی هستند و ازآنجاکه بخش عمده صادرات به هند و آفریقا و چین انجام می‌شود، محدودیت‌هایی که برای نفت خام در نظر گرفته‌شده را نخواهند داشت بنابراین می‌توان گفت صادرات فرآورده‌های پالایشی و پتروشیمی به‌مراتب راحت‌تر از صادرات نفت خام انجام خواهد شد.
برخی کارشناسان مخالف تخصیص یارانه به بنزین هستند، نظر شما چیست؟
از سال 89 تا سال 96 بالغ بر 960 هزار میلیارد تومان یارانه آشکار وپنهان پرداخت شده که از این رقم حدود 320 هزار میلیارد تومان یارانه آشکار به مردم داده شده است. هر لیتر بنزین متناسب با نرخ فوب خلیج فارس 37 سنت است که اگر نرخ دلار را 10 هزار تومان در نظر بگیریم قیمت هر لیتر بنزین باید 3 هزار و 700 تومان شود در حالی که مردم بنزین را هزار تومان تهیه می‌کنند و مابقی از جیب دولت پرداخت می‌شود. این در حالی است که دولت با کسری بودجه مواجه بوده و برای تامین هزینه‌ها، هر ساله حجم قابل توجهی اوراق بدهی منتشر می‌کند که در نهایت هزینه این بدهی بر دوش مردم افکنده خواهد شد.
قیمت بنزین در کشورهای مختلف جهان، با توجه به قیمتهای بین المللی، مالیات دریافتی و یا سوبسیدهای پرداختی از سوی دولتها، متغییر است.
در اکثر کشورها نه تنها دولت یارانه ای بابت بنزین نمی پردازد و بنزین بسیار گران تر از کشور ما است، بلکه علاوه بر توزیع و فروش بنزین به وسیله بخش خصوصی که خود منجر به افزایش قیمت تمام شده برای مصرف کننده می‌شود، با وضع مالیات و عوارض مختلف بر مصرف سوخت، درآمدهای سرشاری را نیز در جهت تامین بودجه عمومی دولت کسب می‌کنند.
