18سال با شتاب عالی

به گزارش بورس‌نیوز، در واقع نانو تکنولوژی فهم و به کارگیری خواص جدیدی از مواد و سیستم‌هایی در این ابعاد است که اثرات فیزیکی جدیدی - عمدتاً متاثر از غلبه خواص کوانتومی بر خواص کلاسیک - از خود نشان می‌دهند.

فناوری نانو، موج چهارم انقلاب صنعتی، پدیده‌ای عظیم است که در تمامی گرایشات علمی راه یافته واز فناوری‌های نوینی است که با سرعت هرچه تمام تر در حال توسعه است. از ابتدای دهه ۸۰ میلادی، گستره طراحی و ساخت ساختمان‌ها، هر روزه شاهد نوآوری‌های جدیدی در زمینه استحکام، شکل پذیری، دوام و توانایی بیشتر مصالح ساختمانی نسبت به مصالح سنتی است. امروزه بروز و ظهور فناوری‌های مختلف با کارکردهای متفاوت، فرصت‌های بسیاری را پیش روی کشورها برای حرکت در مسیر رشد و توسعه و کسب قدرت در جهان قرار داده است. 

در جهان امروز رشد و پیشرفت علمی و صنعتی با بهره گیری از فناوری‌های جدید مقدمه رشد و توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی است و بر همین مبنا، کشورهایی که توانسته اند از ظرفیت‌های ایجاد شده به وسیله فناوری‌های جدید در حوزه‌‌های علمی و صنعتی خود استفاده کنند، اثرگذاری بیشتری در مناسبات علمی، سیاسی و اقتصادی جهان دارند. 

فناوری نانو از جمله این دانش‌ها که به دلیل کاربردهای بی شمار آن در حوزه‌های مختلف علمی، صنعتی، پزشکی و ... به یکی از فناوری‌های پرطرفدار در میان سایر کشورها تبدیل شده و کشورهای مختلف همواره کوشیده‌اند با روش‌های مختلف حمایتی، این فناوری را در کشور خود توسعه دهند. نخستین جرقه‌های ظهور این فناوری در سال ۱۳۸۰ در نهاد ریاست جمهوری زده‌ شد و ستاد ویژه توسعه فناوری نانو در سال ۱۳۸۲ تشکیل شد. 

با گذشته کمتر از دو دهه فعالیت در حوزه فناوری نانو در حال حاضر به رتبه چهارم علمی جهان در این حوزه دست یافته ایم؛ این در حالی است که براساس هدف‌گذاری انجام شده در سند توسعه فناوری نانو، قرار گرفتن در بین 15 کشور جهان به لحاظ علمی پیشبینی شده بود که این امر به تنهایی یک دستاورد قابل توجه برای کشور در سطح جهانی است که باعث شده ایران به عنوان یکی از کشورهای برتر در این حوزه در جهان مطرح شود. 

از جمله دستاوردهای فناوی نانو در کشور می‌توان به تولید و معرفی انواع و اقسام محصولات از جمله محصولات خانگی نانو، خودرو نانو، منسوجات نانو، محصولات آرایشی­ و­ بهداشتی، محصولات کشاورزی، محصولات ساختمانی و دارویی از سوی ۱۶۰ شرکت نانویی فعال اشاره کرد که بیش از ۳۷۰ قلم محصول را شامل می‌شود.

استفاده از فناوری‌های مدرن در بخش‌های مختلف، بیش از هر زمان دیگر ضرورت دارد. با بکارگیری فناوری‌های نانو در صنعت نساجی، منسوجات خصوصیات جدیدی پیدا کرده‌اند که برخی از آنها تا کنون ناشناخته بوده و یا منسوجاتی با ترکیبی از چندین خصوصیت تولید شده است. این خصوصیات علاوه بر اینکه راحتی پوشاک را بهبود داده، کارکردهای اضافی چون ارتباطات، اطلاعات یا محافظت (در برابر اشعه فرابنفش، میکروبها، حشرات، گرما، سرما،گلوله وغیره) را نیز فراهم آورده است. ضمن اینکه در بسیاری موارد استفاده از این فناوری‌ها، کاهش تهدیدات زیست محیطی را (با حداقل‌سازی مصرف انرژی، آب، تولید پساب، کاهش یا حذف عوامل شیمیایی مضر) فراهم نموده است؛ هر چند در این زمینه برخی ریسک‌ها چون اثرات ناشناخته روی بشر و محیط زیست نیز به ملاحظات جدی نیاز دارد.

استفاده از نانو در کشاورزی هم از اهمیت بسزایی برخوردار است. برخی از دستاوردهای فناوری نانو نظیر نانوعلف‌کش‌ها هم اکنون در بازار موجود هستند، این در حالی است که محققان سرگرم توسعه‌ محصولات بیشمار دیگری هستند که امکان دارد تا زمان عرضه‌ی تجاری آن‌ها به بازار، سال‌ها به طول بیانجامد. از فناوری نانو عمدتاً به‌ منظور پاسخگویی به برخی از محدودیت‌ها و چالش‌های پیش‌روی بخش کشاورزی نظیر مدیریت علف‌های‌هرز دردسرساز، تولید نانوکودهایی که به آهستگی و در تمام طول فصل رشد گیاه عناصر غذایی خود را آزاد کنند، رهاسازی کنترل شده‌ی آفت‌کش‌ها و علف‌کش‌ها، مدیریت دقیق اجزای ریز خاک، مصرف کارآمدتر و دقیق‌تر نهاده‌های شیمیایی و تولید سمومی با فرمولاسیون‌های جدید برای کنترل آفات، استفاده می‌شود. 

زمینه دیگر استفاده از نانو، پزشکی است. پزشکی نانو در واقع کاربرد فناوری نانو در پیشگیری و درمان بیماری‌ها در بدن انسان است. این دانش در حالت تکامل این ظرفیت بالقوه را دارد که علم پزشکی را کاملا دگرگون کند.

کاربردهای ثبت شده و آزمایشگاهی پزشکی نانو، آزمایش‌های تشخیصی، شیمی‌درمانی، پمپ‌های انسولین، تزریق‌های بدون سوزن، فعالیت‌های کمکی در بخش شنوایی، سنسورهای مختلف پزشکی و سیستم تحویل دارو در بافت‌های بدن هستند.

یکی از مشکلاتی که در حال حاضر در این بخش پیش روی محققان قرار گرفته است، درک اثرات ذرات نانو بر محیط‌های زیستی در بدن و میزان سمی بودن آنها درون بدن است. دولت‌های مختلف در سراسر جهان کارهای زیادی در این بخش انجام داده‌اند و تا سال 2006 حدود 130 نوع دارو و سیستم تحویل دارو در بدن به ثبت رسیده که در آنها از فناوری نانو استفاده شده است.

انتظار می‌رود در آینده نزدیک فناوری نانو در بخش‌های مختلف پزشکی مانند بخش تحویل دارو به بافت‌های بدن، انواع و اقسام درمان‌ها و تصویربرداری‌های بسیار پر پیشرفته، انقلابی در علم پزشکی ایجاد کند. کاربرد فناوری نانو را می‌توان به حوزه محیط زیست هم گره زد و هم در حوزه پایش آلاینده‌های محیط زیست با استفاده از فناوری نانو؛ و هم حوزه رفع آلودگی‌های محیط زیست با استفاده از فناوری نانو امید بست. 

استفاده از فناوری نانو در حوزه محیط زیست می‌تواند منجر به افزایش راندمان رفع آلودگی زیست محیطی و کاهش هزینه عملیاتی گردد. 

هر یک از حوزه‌های فوق نیز می‌توانند به چند بخش مختلف تقسیم شوند. می‌توان حوزه رفع آلودگی‌های محیط زیست را به بخش‌های کاهش آلودگی هوا، کاهش آلودگی آب و کاهش آلودگی خاک تقسیم نمود. همچنین در زمینه پایش آلاینده‌های محیط زیست، آن را به بخش‌هایی شامل نانو حسگرها، نانوزیست حسگرها، آرایه تجمعی حسگرها و حسگرهای پیش تغلیظ کننده تقسیم بندی کرد.

عماد احمدوند، مدیر کارگروه ترویج ستاد ویژه فناوری نانو در گفت‌وگو با خبرنگار بورس نیوز اینگونه توضیح داد:

وضعیت استفاده از فناوری نانو در ایران چگونه است؟

تا سال ۲۰۰۰، در دنیا نیز برنامه علمی برای فناوری نانو وجود نداشت و کارهایی که شده بود، بیشتر در سطح آزمایشگاهی و دانشگاه‌ها بود.

از این سال برنامه علمی و عملی در دنیا در این زمینه آغاز شد و ایران نیز در همان سال‌ها فعالیت خود در این زمینه را شروع کرد. مهمترین دستاورد فناوری نانو، انگیزه و اراده ای است که در دانشمندان کشور به وجود آمده است و به این ایمان رسیده اند که می توانند به هر فناوری دست یابند. با وجود عمر کوتاه فناوری نانو در کشورمان، سرعت توسعه فناوری نانو در کشور مناسب بوده و از این لحاظ سرآمد سایر کشورهای دنیا بوده ‌یم.

نقطه آغاز در کشور ما چگونه بود؟

در سال ۱۳۸۰ برنامه استفاده از فناوری نانو در آغاز شد، و تا پایان آن سال حدود ۸ مقاله علمی در این زمینه منتشر شد. در سال ۲۰۱۷ میلادی، ایران رتبه چهارم علمی جهان را در فناوری نانو بعد از کشورهای چین، آمریکا و هند کسب کرده است و از نظر تنوع و تعدد محصولات نانو نیز در رده 10 کشور برتر جهان جای دارد. در حال حاضر بیش از ۱۹۰ شرکت، به تولید بیش از ۴۶۰ محصول و تجهیزات مرتبط با فناوری نانو در کشور مشغول هستند.

در حال حاضر در دنیا از نظر تولید علم نانو بعد از چین، آمریکا و هند، ایران چهارمین کشور جهان است که البته ویژگی این کشورها جمعیت زیادشان است که طبیعتا کمک زیادی به توسعه علمی این فناوری کرده است.

هدف توسعه فناوری نانو در کشور به کجا خواهد رسید؟

مهم‌ترین هدف سند توسعه فناوری نانو تا سال ۱۴۰۳، دستیابی به سهم ۲ درصدی از بازار جهانی و رسیدن به رقمی معادل یک میلیارد دلار صادرات محصولات فناوری نانو ساخت داخل است.

تا پایان سال ۱۳۹۶، محصولات و تجهیزات نانوی ساخت داخل به ۴۹ کشور صادر شده که از میان آنها عراق، ترکیه، افغانستان، لهستان به ترتیب مهمترین مقاصد صادراتی بوده اند. از مجموع محصولات صادر شده به کشورهای هدف صادراتی در سال ۹۶، مهمترین اقلام صادراتی محصولات نانو شامل شیشه‌های ساختمانی با ۳۴.۸ میلیون دلار، لوازم الکترونیک با ۸.۸ میلیون دلار، لوازم جانبی تجهیزات نانو با ۸.۵ میلیون دلار، فرش ماشینی با ۳.۶ میلیون دلار و انواع پوشاک با ۱.۹ میلیون دلار بوده و حجم بازار فروش محصولات نانو در سال ۹۶ حدود ۱۳۷۳ میلیارد تومان بوده است.

نقطه پیشرفت این حوزه در کجا باید برسد؟

مهمترین نقطه قوت و عامل رشد فناوری نانو در ایران، این بوده که در مسیر پیشرفت این فناوری فارغ از جهت‌گیری‌های سیاسی عمل شده و هر دولت که روی کار آمده، تغییری در بدنه ایجاد نکرده و همین موضوع مهمترین دلیل در رشد مضاعف فناوری نانو در ایران است.