ایرادات بازار آتی زعفران و راهکارهای افزایش جذابیت این بازار

به گزارش بورس نیوز، نکول بخشی از قراردادهای تعهدی خرید زعفران سررسید اسفندماه در بورس کالا، این هفته انتقاداتی به همراه داشت. اگر چه در هنگام گواهی زعفران در انبارهای بورس کالا سختگیری هایی انجام می شود و زعفران باید واجد مشخصات زیر باشد تا پذیرفته شود، اما باز هم کارشناسان معتقدند هر ۳ نوع زعفران نگین واجد این مشخصات است. 

زعفران قبل از پذیرش در انبارهای بورس کالا و گواهی، باید ارزیابی اولیه شود. بعد از این ارزیابی اولیه اگر تایید شد، نمونه برداری شده و به آزمایشگاه می‌رود. اما اگر تایید نشد برگشت می‌خورد. چند فاکتور برای ارزیابی اولیه زعفران وجود دارد:

1. رنگ زعفران که باید روشن باشد. اگر تیره و سوخته باشد برگشت می‌خورد.

2. میزان ضخامت کلاله زعفران است که باید حداقل متوسط باشد. اگر ضعیف باشد برگشت می‌خورد.

3. رطوبت زعفران است که باید کمتر از 8درصد باشد.

4. مواد خارجی مربوط به محیط مانند مو، سنگریزه، شن و یا لاشه حشرات است که اگر اینها داخل زعفران پیدا شود برگشت می‌خورد.

مشخصات محصول عرضه شده نیز به شرح زیر از طریق بورس کالا افشا می شود.

جهت بررسی مشکلات بازار آتی زعفران و راهکارهای توسعه این بازار و رونق بخشی به معاملات، خبرنگار بورس نیوز در میزگردی، میزبان نظرات فرشید منوچهری دبیر شورای ملی زعفران؛ شایان کرمی کارشناس و فعال بازارهای آتی؛ سینا غلامی صادرکننده زعفران و فعال بازار آتی زعفران؛ و مصطفی صادقی کارشناس معاملات آتی زعفران بود. آنچه میخوانید چکیده ای از این گفتگو است.

کرمی: نکول قراردادهای سررسید اسفندماه، گویای چند نکته در مورد بازار آتی زعفران است.

نکته ۱ : زعفران یک نوع کالای مصرفی و عمدتا صادراتی میباشد و برای خریدارانی که قصد  سرمایه گذاری میان مدت یا بلندمدت در یک بازار مالی دارند مناسب نمیباشد در حالیکه سکه طلا یک کالای سرمایه گذاری بود و درگذر زمان افت کیفی نداشت همچنین خریدارانی که قصد سرمایه گذاری داشتند اقدام به پیش خرید دارایی کرده و درصورت افت ارزش نیز درصورت تمایل دارایی را به صورت گواهی یا فیزیکی تحویل گرفته و نگه داری میکردند اما نگه داری زعفران به صورت گواهی نهایتا انقضا دارد و به صورت فیریکی نیز برای فعالین میسر نمیباشد.

نکته ۲ : ضعف های سیستماتیک بازار آتی زعفران و گواهی زعفران : 

در این بازار برای جذب کالای زعفران از کشاورزها در راستای حمایت از کشاورز یک گپ قیمتی بین قیمت بازار و قیمت گواهی ایجاد شد تا برای عرضه محصول توسط کشاورز جذاب باشد خریداران گواهی زعفران عمدتا کسانی بودند که قصد آربیتراژ داشتند و به نوعی خرید گواهی خود را با اخذ پوزیشن فروش در بازار آتی پوشش ریسک دادند و متضرر ترین فعالان بازار خریداران آتی بودند و حالا که قیمت گواهی هم قیمت بازار نقدی شده است حتی صادرکننده ها هم وارد بازار نشده و گواهی زعفران نمیخرند ... در اصل این بازار ورودی داشته اما خروجی نداشته !!! 

نکته ۳ : عمده فعالین بازار آتی که موجب نقدشوندگی بازار میشوند سفته بازان هستند سفته بازها نیز برای ترید خود نیاز به یک بازار پایه شفاف دارند 

جنسی که در بورس کالا موجود میباشد برای همه ابهام دارد که آیا این جنس سوپر نگین هست ؟ نگین صادراتی هست ؟ نگین عرف هست ؟ همچنین سامانه اطلاع رسانی مناسبی برای آگاهی از اطلاعات بازار نقد در دسترس فعالین بازار آتی و گواهی نمیباشد هر چند اگر هم باشد معاملات زعفران در بازار نقد تفاوت آشکاری با معاملات سکه ، طلا و دلار و ... دارد 

نکته ۴ : بازار آتی فعلی ضعف های عمده بسیاری دارد برای مثال برای کالایی همچون زعفران که کمترین نوسان قیمتی را تجربه میکند راه اندازی سررسیدهای نزدیک که تا شروع میشوند به اتمام میرسند اصلا برای سفته بازان جذاب نمیباشد از طرفی اهرم معاملاتی بسیار پایین برای سررسیدهای نزدیک موجب کاهش شدید جذاببت فعالان بازار شده است . 

به نظر میرسد حیات بازار آتی  زعفران با راهی که پیش گرفته دوام چندانی نخواهد داشت.

صادقی: بازار آتی زعفران از بازار نقدی زعفران جدا است و اثرگذاری قیمت زعفران در بازار آتی بر قیمت بازار نقدی را چندان با اهمیت ارزیابی نمی کنم. فقط شفافیت ایجاد شده می تواند قیمت بازار را به نفع کشاورز، کمی تغییر دهد.

قیمت جهانی صادرات بر اساس قیمت های بورس کالای ما تعیین نمی شود و فاکتورهای دیگری از جمله پذیرش قیمت توسط خریداران خارجی هم در قیمت های جهانی موثر است.

قیمت زعفران در معاملات آتی بورس کالا، حباب داشت و به نظر می رسد قیمت های فعلی، قیمت منطقی تری باشد.

معاملات بازار آتی زعفران، ۲ مشکل اساسی دارد.

۱_ زعفران، کالای کشاورزی است و به دلیل نوسان قیمت بسیار پایین، سررسید ۳ ماهه برای بازیگران این بازار چندان جذاب نیست.

۲_ مبلغ وجه تضمین برای هر گرم زعفران، حدود ۴۶۰۰ تومان است.

غلامی: مهمترین بازیگران بازار زعفران، کشاورزان و صادرکنندگان هستند و راه اندازی معاملات آتی زعفران با هدف حمایت از این دو گروه بازیگر صورت گرفت.

در ابتدای فعالیت این بازار به منظور ترغیب کشاورزان به گواهی کردن زعفران در انبارهای بورس کالا، بین قیمت روز و قیمت آتی گپی ایجاد شد و همین اختلاف قیمت، هم انگیزه ای برای ورود کشاورزان به این بازار شد و هم افزایش ارزش ذاتی زعفران برای صادرکنندگان مطلوب بود. اما با تغییر سازوکار معاملات آتی و پایین آمدن اهرم معاملاتی، از جذابیت این بازار برای بازیگران کاسته شد و قیمت ها سیر نزولی به خود گرفت.

با توجه به اینکه تولیدکننده عمده زعفران دنیا هستیم، در تعیین قیمت جهانی این محصول نیز نقش بسیار موثری داریم. تولید سالانه زعفران ایران حدود ۴۰۰ تن است؛ در صورتی که حجم تولید سالانه زعفران افغانستان کمتر از ۲۰ تن است. 

 مشکل اینجا است که با ریزش قیمت زعفران در بورس کالا، مشتریان صادراتی هم انتظار کاهش قیمت زعفران را دارند. در سال های گذشته، میانگین نرخ جهانی زعفران هزار دلار بوده؛ ولی اینک به حدود ۷۵۰ دلار رسیده است.

 افت قیمت زعفران، هم برای کشاورزان و هم صادرکنندگان و هم اقتصاد کشور، تبعاتی به همراه خواهد داشت. در نظر داشته باشید که زعفران کالایی با ارزش ذاتی بالا است که در بازارهای جهانی، مشتریان پروپا قرصی دارد و ۹۰ درصد تولید زعفران دنیا در ایران انجام می شود. بنابراین صادرات این محصول و ارزآوری حاصل از صادرات این محصول خصوصا در شرایط تحریم از اهمیت بسیار برخوردار است. 

بورس کالا بازار شفافی است و رصد قیمت های بورس کالا توسط مشتریان صادراتی کار آسانی است.

افت نرخ زعفران در بورس کالا، موجب شده مشتریان صادراتی هم به دنبال خرید زعفران ایران با نرخ کمتری باشند. این در حالی است که نرخ بورس کالا نمی تواند مرجع تعیین نرخ زعفران صادراتی باشد و صادرکنندگان متحمل هزینه های دیگری هم می شوند که باید در نرخ محصول صادراتی لحاظ شود.

منوچهری: نرخ زعفران در بازار آتی اثری بر نرخ جهانی زعفران ندارد. معاملات بازار آتی، معاملات موهومی است و نرخ این بازار نمی تواند مبنایی برای تعیین نرخ بازار زعفران باشد. نرخ های این بازار فقط ممکن است موجب گمراه شدن برخی کشاورزان کم اطلاع شود و انتظار افزایش قیمت ایجاد کند. کما اینکه در مهر ماه این اتفاق رخ داد و کشاورزان با تکیه بر نرخ های بازار آتی، محصول خود را عرضه نکردند تا شاید بتوانند در دی ماه با نرخ بالاتر عرضه کنند.

در معاملات آتی شهریور و مهرماه، نرخ زعفران با سررسید ۳ ماهه به ۲۳ میلیون تومان رسیده بود. در حالی که دی ماه همان زعفران در بازار در محدوده ۱۰ میلیون تومانی معامله میشد.

نمی توان گفت تعیین کننده قیمت جهانی زعفران هستیم. در یکسال اخیر با تضعیف ارزش ریال در برابر سایر ارزها، به سبب رفتار نادرست برخی صادرکنندگان، نرخ زعفران در بازارهای جهانی کاهش شدیدی یافته است. روند صادرات زعفران از ابتدای اردیبهشت امسال نشان می دهد صادرات زعفران توسط صادرکنندگانی که قبلا هیچ تجربه‌ای در صادرات زعفران نداشته اند. با افزایش نرخ ارز، قیمت صادراتی زعفران کاهش می یابد. صادرات ارزان و دمپینگ زعفران، شاید برای صادرکنندگان سودآور باشد؛ اما سودی برای اقتصاد کشور ندارد. دولت باید تدبیری بیندیشد که صادرکنندگان امکان صادرات ارزان نداشته باشند.

یکی از مشکلات صادرکنندگان در معاملات آتی بورس کالا، این است که زعفران در بورس کالا با نام «نگین درجه ۱» و نیز «پوشال معمولی» گواهی شده و تحویل می گردد. این نام ها با اسامی رایج زعفران بین صادرکنندگان و کشاورزان متفاوت است.

در بین صادرکنندگان، زعفران نگین شامل ۳ گرید با نرخ های متفاوت است؛

*زعفران سوپر نگین با نرخ متوسط هر کیلوگرم ۱۲ الی ۱۳ میلیون تومان،

*زعفران نگین صادراتی با نرخ ۱۱ الی ۱۲ میلیون تومان،

*زعفران نگین عرف با نرخ ۱۰ الی ۱۱ میلیون تومان؛

*پوشال شبه نگین هر کیلوگرم ۹ میلیون تومان،

*پوشال قلمدار حدود ۷.۵ تا ۸.۵ میلیون تومان،

*پوشال معمولی ۶ تا ۷.۵ میلیون تومان.

اگرچه مشخصات محصول در گواهی بورس کالا درج شده، اما بهتر بود این محصول با اسامی رایج در بازار زعفران عرضه شود تا صادرکنندگان دغدغه ای بابت کیفیت محصول تحویلی نداشته باشند.

صادقی: زعفران گواهی شده در بورس کالا، توسط کارشناسان بررسی شده و کیفیت محصول تایید شده است. سختگیری بورس کالا بر روند بررسی کیفیت محصولات بسیار زیاد است و بعید به نظر می رسد که کیفیت محصول تحویل شده در حد رضایت خریداران نبوده باشد.

منوچهری: شورای ملی زعفران به جد پیگیر رفع این مشکل است و در مجمع هفته قبل، صدور کارت اهلیت برای صادرکنندگان زعفران تصویب شد. صلاحیت و اهلیت صادرکنندگان زعفران می بایست بررسی شود تا شاهد صادرات زعفران با نرخ ارزان نباشیم.

معاملات آتی زعفران را چندان منطقی ارزیابی نمی کنم. به نظر می رسد روش فعلی بورس کالا در معاملات زعفران، نه تنها باعث تقویت ارتباط کشاورزان و صادرکنندگان نشده، بلکه دغدغه‌هایی هم ایجاد کرده است. امکان خرید زعفران از بورس کالا توسط مشتریان خارجی، واحدهای فرآوری زعفران در کشور را در معرض تهدید قرار خواهد داد. اگر قرار باشد خریدار خارجی امکان خرید زعفران از کشاورز را داشته باشد، واحدهای فرآوری زعفران کارایی خود را از دست خواهند داد. 

بهتر بود به جای عرضه زعفران فله در بورس کالا، زعفران بسته بندی شده با برندهای مختلف در بورس کالا عرضه می شد. 

حمایت از کشاورزان وظیفه بورس کالا نیست و اگر نرخ خرید زعفران توسط خریداران داخلی پایین باشد، دولت و جهاد کشاورزی از طریق تعاونی های روستایی وارد عمل شده و از کشاورزان حمایت می کند. کما اینکه در سال گذشته نیز این اقدام را انجام داد.

صادقی: افزایش سررسید معاملات آتی از ۳ ماهه به ۶ یا ۹ ماهه، جذابیت معاملات را افزایش خواهد داد.

همچنین کاهش وجه تضمین به جذابیت معاملات و افزایش عمق این بازار کمک خواهد کرد.

غلامی: تداوم روند فعلی معاملات زعفران در بازار آتی بورس کالا، سبب کاهش رغبت خریداران به حضور در این بازار و از دست دادن کارایی این بازار خواهد شد. در حالی که با رفع مشکلات و ایرادات، می توان صادرکنندگان را جذب این بازار کرد. رونق معاملات بورس کالا هم برای کشاورزان و هم صادرکنندگان، مزایای بسیار به همراه خواهد داشت.

منوچهری: خیر؛ صادرات ارزان منفعتی برای اقتصاد کشور در بر ندارد. صادرات باید با قیمت های منطقی انجام شود تا بتوان آن بازار را حفظ کرد. چرا در شرایطی که امکان صادرات زعفران با قیمت هر کیلو حداقل هزار یورو وجود دارد، چرا باید این محصول را با قیمت ۷۵۰ یورو صادر کرد؟