بورس نفت در كيش، بورس بين المللي نفت ايران و بازار مبادلات پتروليوم ايران از چند سال پيش اسامي يك بازار جديد براي ثبت معاملات و شفاف سازي تجارت فرآورده هاي نفتي در مرحله اول و سپس پيش خريد وپيش فروش فرآورده هاي نفتي،نفت خام،گاز طبيعي و فرآورده هاي صنعت پتروشيمي با ابتكار وزرات نفت و شركت هاي زير مجموعه آن (شركت ملي نفت ايران، شركت ملي پخش فرآورده هاي نفتي ايران، شركت ملي گاز ايران و شركت ملي صنايع پتروشيمي ايران) با همكاري وزارت امور اقتصادي ودارائي ، بورس تهران، بنياد مستضعفان و جانبازان ، صندوق بازنشستگي و رفاه كاركنان صنعت نفت و منطقه آزاد تجاري كيش مطرح بود.
متعاقبا " كنسرسيومي متشكل از متخصصان و كارشناسان ايراني و گروهي از كارشناسان اروپائي مطالعات راه اندازي بورس مذكور را عهده دار شدند و سرانجام پس از ثبت بورس نفت در منطقه آزاد تجاري جزيره كيش در تاريخ 28 بهمن ماه 1386 (17 فوريه 2008) افتتاح آن بطور رسمي اعلام شد. اما فعاليت آن به دلائل مختلف شروع نشد.
دكتر كريس كوك كه در سوابق آكادمي و حرفه اي اش ازجمله اولين مديران بازار بين المللي بورس نفت لندن ثبت شده است و رهبري گروه اروپائي در مشاركت با بورس تهران براي مطالعات راه اندازي بورس نفت كيش را عهده دار بود، از خبر فعال شدن بورس نفت كيش در شروع سال 1390 ابراز خرسندي كرده است ودر مقاله اي كه براي نشريه اكو تايمز ECO Times ارسال داشت، نوشته است : "از زمانيكه بدنبال مديريت قيمت نفت خام برنت درياي شمال انگليس كه در چارچوب آن با قيمت نفت خام برنت بازي مي شد و توليد كنندگان نفت خام كه نفت خام شان را مرتبط با قيمت نفت خام برنت مي فروختند متضررمي شدند، پيشنهاد شد كه صنعت نفت ايران پيشتاز معرفي يك نفت خام شاخص بازار خاورميانه و براي تجارت جهاني نفت خام شود. از آن زمان تا كنون ده سال مي گذرد و طي اين مدت بازار هاي بين المللي بورس نفت بيشتر به بازار هاي مالي تبديل شده اند و بدليل التهابات بسيار و در نتبجه بازي واسطه گران،سفته بازان و سرمايه گذاران با قيمت نفت خام بايد اذعان داشت كه اين بازارها كارائي شان را از دست داده اند. "
دكتر كريس كوك معتقد است: ديگر نمي توان روي بهبود وضع بازار هاي فعلي بين المللي نفت خام اميدي داشت ،بنابراين، پيگري و پيشرفت ايران در فعال سازي بورس نفت كيش براي تجارت فرآورده هاي نفتي كه با معاملات نفت كوره قرار است شروع شود، يك فرصت تاريخي براي ايجاد يك بازارتجارت انرژي نه تنها براي ايران بلكه براي منطقه و حتي بين المللي محسوب مي شود.
با توجه به اين واقعيت كه نظام مالي فعلي در جهان پاسخگوي مشكلات اقتصادي و مالي نيست، دكتر كريس كوك معتقد است راه حل براي مقابله با مشكلات پيش آمده فعلي بنظر او بسيار ساده است و ممكن است بورس نفت كيش در اين راستا مشكل گشا باشد. زيرا، از طريق روش جديدي تحت عنوان يونيتايزيشنUnitisation كه براي آسان فهميدن آنرا به روش سنتي تقسيم سهام ترجمه مي كنيم بصورتي مسقتيم و اساسي مي توان با مشكلات اقتصادي و مالي كنوني مقابله كرد.
*منظور از روش تقسيم سهام چيست؟
در بازارهاي كالا و بورس ها روش سنتي معاملات اينگونه است كه يا بصورت تك محموله اي كه روش نقدي نيز ناميده مي شود خريد و فروش انجام مي شود كه در اين روش معمولا " كالا بفوريت حمل و تحويل خريدار مي شود و بهاي آن نيز نقدا " پرداخت مي شود.
روش ديگري نيز در بازار كالا و بورس براي تجارت مرسوم است كه به آن روش قرارداد ها ي پيش خريد و پيش فروش گفته مي شود. در اين روش طرفين قرارداد موافقت دارند كه كالاي مورد معامله با قيمتي كه درآينده تعيين مي شود و تاريخي در زمان آينده حمل و تحويل شود (Forward Contracts ) معامله كنند.
عدم اطمينان به اينكه قيمت در آينده چه خواهد بود و اين واقعيت كه با پرداخت وديعه اي كم كالائي با ابعاد مالي بالا را براي تحويل در زمان معيني در آينده تعهد نمايند ، بنظر برخي از كارشناسان اقتصاد اسلامي قراردادهاي منعقده با اين روش يك قرارداد معامله قطعي تلقي نمي شود و آنرا از نظر قوانين تجاري اسلام مناسب نمي دانند.
اما روش يونيتايزيشن (Unitisation ) - تقسيم سهام- در معاملات انرژي بسادگي به اين معني است كه توليد كننده –مثلا " پالايشگاه نفت خام يا نيروگاه برق – مي تواند سهامي را صادر كند كه قابل تبادل و معامله (بصورت نقدي و يا تهاتري-Redeemable ) براي فرآورده هاي نفتي و برق كه در آينده توليد و تحويل مي شود ، باشد. به ازاء سهامي كه پالايشگاه و يا نيروگاه برق صادر مي كنند خريدار مي تواند وجه نقد بپردازد و يا در عوض آن كالا و خدمات به صادركننده سهام يعني پالايشگاه ويا نيروگاه بدهد. مثلا " يك مصرف كننده بنزين مي تواند بنزين مورد نيازش را پيش خريد كند و در آينده ( فرض كنيم 90 روز بعد) با كوپن مربوطه بنزين ارزانتري در پمپ بنزين تحويل بگيرد و در باك خودرواش ذخيره ومصرف كند.
بنابراين ، بنظر آقاي كريس كوك بورس نفت كيش كه قرار است قرارداد هاي استاندارد نفت كوره در آن مورد معامله قرار گيرند، مي تواند سهامي را نيز ثبت و صادر كند كه براساس آنها و در چارچوب مقررات بورس نفت كوره خريد و فروش شود.
اين سهام چگونه قيمت گذاري خواهند شد؟ و مد نظر قرارداد اهميت همكاريهاي اقتصادي در چارچوب سازمان همكاري اقتصادي –اكوECO:
دكتر كريس كوك پيشنهادي را مطرح كرده است و معتقد است ايران مي تواند مبتكر معرفي ارز جديدي براي معاملات انرژي باشد.
درحال حاضر در بازارهاي بين المللي انرژي قيمت نفت خام ،فرآورده هاي نفتي ، گاز طبيعي و فرآورده هاي صنايع پتروشيمي با دلار آمريكا ارزش گذاري و معامله مي شوند. لكن، كاهش قدرت خريد دلار وسقوط برابري آن با ارزهاي معتبر خريداران و فروشندگان در بازار هاي بين المللي را متقاعد ساخته است كه دلار ارز قابل اعتمادي نيست.در واقع در سال 2007 ميلادي ايران پيشتاز فروش نفت خام به يورو شد.لكن مشكلات اقتصادي و مالي كشور هاي عضو منطقه يورو آينده يورو را نيز با ترديد فراواني روبرو ساخته است. بسياري از صاحب نظران اقتصاد انرژي معتقدند در صورت وخيم تر شدن وضع اقتصادي اسپانيا يورو با بحراني كمرشكن روبرو خواهد شد.
دكتر كريس كوك در مقاله ارسالي اش براي اكو تايمز ECO Times به ايران پيشنهاد داده است كه براي تعريف نحوه قيمت گذاري براي معاملات واحد هاي تقسيم شده (سهام) ارزش استاندارد جديدي رامد نظر قرار دهد. مثلا " اين واحد ارزي جديد را مي توان اكو ECO ناميد. باين معني كه بطور مثال يك اكوECO معادل ده كيلووات ساعت برق تعيين ارزش شود. هم چنين يك گالن بنزين چهاراكو(4ECO) حامل انرژي تعيين ارزش شود و يك تن ذغال سنگ نه هزار اكو(9000ECO) حامل انرژي تعيين ارزش شود. بهمين ترتيب مي توان براي گاز طبيعي و ساير حامل هاي انرژي كربني معادل ارزش ارزي جديد براساس ميزان انرژي كه از آن بدست مي آيد تعريف كرد.
ارزش انرژي براي مصرف كننده بستگي به نوع مصرف انرژي دارد. مثلا " براي گرم كردن خانه، براي پركردن باك بنزين ماشين (حمل ونقل ) و يا مصارف صنعتي در كارخانجات. روابط بين سوخت هاي مختلف و شكل انرژي كه از آنها بدست مي آيد نشان دهنده چگونگي تبديل انرژي از نوعي به نوع ديگر و توزيع آن خواهد بود.
بنابراين به جاي اينكه خريد وفروش انرژي براساس يك واحد ارزي غير مرتبط ( يعني دلار آمريكا كه پشتوانه آن چيزي جز اعتماد به توان اقتصادي دولت آمريكا كه متعهد به پرداخت آن مي باشد ندارد و در حال حاضر به اين توان دولت آمريكا اصلا " نمي توان اعتمادي داشت) واحد ارزي جديد اكو ECOشاخصي است كه هر كسي مي تواند آنرا به تجارب زندگي روزانه اش مرتبط و اعتماد نمايد. در واقع ارز جديد كه براساس ارزش انرژي سوخت هاي فسيلي مورد نظر است مي تواند هر اسمي را داشته باشد. چند سال قبل كه دكتر كريس كوك در دومين همايش صنعت پالايش نفت خام ايران در تهران سخنراني كرد ، همين پيشنهاد را ارائه داد و نام ارز جديد را "پترو " خواند.
آنچه مورد نظر اين محقق اقتصاد انرژي اروپائي است اين است كه نبايد ارزش حامل هاي انرژي فسيلي (نفت ، گاز و ذغال سنگ) و انرژي هاي تبديلي از نوعي حامل انرژي به انرژي از نوع ديگر را يك ارز غير مرتبط مانند دلار و يا يورو تعيين كند. بلكه اين حامل هاي انرژي است (نفت و گاز) كه قدرت خريد ارزها براي خريد انرژي را تعيين مي نمايد.
از آنجائي كه ايران از جمله كشورهاي بنيان گذار اوپك و اكو است، به اعتقاد برخي از كارشناسان انرژي چنانچه ايران اين پيشنهاد را بررسي و مطالعه نمايد ممكن است با ابتكار ايران در آينده يك ارز جديد "استاندارد انرژي " براي معاملات حامل هاي انرژي فسيلي (نفت وگاز) پابه عرصه وجود بگذارد. همچنين كارشناسان آشنا به مسائل انرژي درياي خزر معتقدند كه زمينه لازم براي فعاليت بازار جديد جنوب درياي خزر در بندر نفتي نكا با معرفي نفت خام شاخص جديدي به نام نفت خام "مخلوط نكا " Neka Blend " " نيز فراهم خواهد شد و اين بازار جديد به كشورهاي عضو اكو و كشورهاي ساحلي درياي خزراين امكان را خواهد داد كه از محل صادرات نفت و گاز اقتصاد بهتري را تجربه و با مشكلات اقتصادي و مالي تحميلي از بازارهاي انرژي فعلي مقابله كنند.
* تجارت انرژي در ايران:
دكتر كريس كوك در مقاله اش براي نشريه اكو تايمز روي اين نكته تاكيد دارده چنانچه كالائي براي مصرف كننده ارزش نداشته باشد به احتمال قوي در مصرف آن بي توجهي و اسراف خواهد كرد. به همين دليل در ايران و بسياري از كشور هاي صاحب منابع غني نفت وگاز مصرف كننده براي بهينه مصرف كردن سوخت و انرژي توجه و علاقه كافي نداشته و ندارد. در نتيجه آلودگي محيط زيست و آلودگي هوا در ايران نه تنها دولت بلكه شهروندان را نگران كرده بود و ادامه پرداخت يارانه هاي سوخت به نفع اقتصاد ايران نبود.
فلذا، دكتر كريس كوك ضمن استقبال ازاجراي طرح هدفمند كردن يارانه ها در ايران معتقد است معرفي ارز جديد براساس ارزش انرژي حامل هاي انرژي فسيلي (نفت و گاز) زمينه لازم براي هماهنگ و يكسان سازي قيمت انرژي در ايران با قيمت انرژي در جهان را فراهم خواهد آورد. درنتيجه تمامي ايرانيان از سود سهام انرژي با ارز جديد (مثلا " آنرا اكوECO نام بگذاريم) بهره مند خواهند شد. بديهي است زماني كه ايرانيان منافع صنعت نفت وگاز كشورشان را با اين روش لمس كنند، آنوقت براي بهينه مصرف كردن انرژي توجه وعلاقه بيشتري نشان خواهند داد و منافع حاصل از بهينه مصرف كردن انرژي را در انرژي هاي باصطلاح جايگزين انرژي هاي فسيلي نظير انرژي بادي، خورشيدي،زمين گرمائي و غيره سرمايه گذاري خواهند كرد.
* تجارت منطقه اي انرژي:
دبيرخانه سازمان همكاري اقتصادي اكو و موسسه فرهنگي اكو ( ناشر نشريه اكو تايمزECO Times)
در تهران مستفر هستند و چهار كشور عضو سازمان اكو از جمله كشورهاي ساحلي درياي خزر مي باشند (ايران، تركمنستان، جمهوري آذربايجان و قزاقستان). بنظر آقاي كريس كوك سرمايه گذاري و روابط اقتصادي منطقه اي اكو مرتبط با انرژي هاي تجديد پذير با توجه به تجارت انرژي بين كشورهاي عضو اكو و همسايگان آنها از اهميت ويژه اي برخوردار است،بنابراين، ايجاد يك اتحاديه تسويه جديد به موازات اتحاديه موجود تسويه آسيائي (–Asian Clearing Union- كه در حال حاضر فعاليت و معاملات اتحاديه مذكور براساس دلار انجام مي شود و آينده آنرا مورد ترديد قرار داده است) بنام اتحاديه تسويه انرژي اكو –ECO Energy Clearing Union- مي تواند در منطقه اكو راهكار وراهبردي براي مقابله با مشكلات اقتصادي و مالي فعلي در جهان مطرح شود.
*اتحاديه تسويه انرژي بين المللي:
دكتر كريس كوك در مقاله اش به كنفرانس برتون وودز (Breton Woods) در سال 1944 ميلادي اشاره كرده و نوشته است: "...اقتصاددان معروف جان مي نارد كينز John Maynard Keynes در كنفرانس مذكور پيشنهاد داد كه يك اتحاديه تسويه ارزي جهاني تاسيس شود كه يك ارز جهاني بصورت متمركز و يك شكل منتشر كند (Global Currency).لكن، آمريكا با آن مخالف بود و از تاسيس صندوق بين المللي پول (International Monetary Fund –IMF) و بانك جهاني (ٌWorld Bank ) حمايت و هردو آنها را به جهان تحميل كرد. درنتيجه دلار آمريكا 65 سال است كه براقتصاد دنيا تسلط دارد. " اما، بحران اقتصادي جاري در آمريكا دول بسياري از كشورها از جمله روسيه، فرانسه ، چين، برزيل و غيره را برآن داشته است كه ادامه وابستگي به دلار آمريكا بعنوان ارز ذخيره اي و ارزي كه انرژي با آن خريد و فروش مي شود را براي آينده اقتصاد جهان نگران كننده توصيف كنند،بنابراين به نظر مي‌رسد كه دلار آمريكا به پايان عمر و تسلطش برا قتصاد جهان نزديك مي شود.
به همين دليل بسياري از كارشناسان بين المللي انرژي سياست هاي جاري اقتصاد انرژي ايران كه در راس آن سياست هدفمند كردن يارانه ها تعريف شده و همزمان سهام شركت هاي تخصصي وابسته به صنعت نفت نظير شركت هاي حفاري (شركت حفاري شما ل) را در بورس تهران براي مالكيت عام عرضه كرده است، معتقدند كه شروع بكار بازار بورس نفت كيش با توجه به موقعيت جغرافيائي ويژه ي ايران بين دريا خزر و خليج فارس فرصتي را فراهم كرده است كه به نظر دكتر كريس كوك ايران مي تواند مبتكر تاسيس اتحاديه بين المللي تسويه انرژي كه دربرگيرنده شبكه اي از بازارهاي متشكل از واحدها (Units) يا انواع نفت كوره،بنزين و ساير سوخت هاي كربني و بويژه گاز طبيعي را به توليد كنندگان و مصرف كنندگان انرژي پيشنهاد دهد. كارشناسان امور مالياتي معتقدند در صورت تحقق اين نحوه ارزش گذاري براي انرژي بايد اذعان داشت كه روش ساده و مناسب تري براي تعيين ميزان ماليات انرژي در كشورهايي است كه اين نوع ماليات ها را از سال 2010 وضع كرده اند خواهد بود.
در واقع دومين برنامه عملي همكاريهاي انرژي اكو كه در اول ماه اكتبر سال 2010 در تاجيكستان به تصويب دومين اجلاس وزراي نفت-انرژي اكو رسيد و مورد تائيد سران اكو در ماه دسامبر 2010 در اجلاس استانبول (تركيه) قرار گرفت حاوي برنامه ها و اهدافي است كه مي تواند در اين زمينه همكاريهاي انرژي منطقه اي را توسعه دهد. ايران قرار است ميزبان سومين اجلاس وزراي نفت-انرژي اكو در سال 2012 در تهران باشد و با توجه به ضرورت همكاري همه جانبه در بخش بالادستي صنعت نفت و گاز در گزارش دومين اجلاس وزراي نفت -انرژي اكو پيشنهاد تاسيس شركت حفاري اكو مورد توجه قرارداده شده است.
به اعتقاد دكتر كريس كوك براي تاسيس اتحاديه تسويه انرژي اكو (ECO Energy Clearing Union) ويا اتحاديه بين المللي تسويه انرژي كشورهاي علاقه مند نيازي به اينكه يك سازمان بين المللي جديدي تاسيس كنند ندارند. بلكه بسادگي در چارچوب سازمان هاي بين المللي فعلي توليد كنندگان و مصرف كنندگان انرژي در باره آن مي توانند تفاهم و توافق كنند.
دراين نبايد ترديد كرد كه ارائه چنين پيشنهادي موافقان و حاميان بسياري خواهد داشت،اما، آنهائي كه سودشان در ضرر و زيان توليد كنندگان و مصرف كنندگان انرژي است با آن مخالفت خواهند كرد.
دكتر كريس كوك معتقد است كه بروكرها و واسطه ها (نظير بانك ها ) نگران حذف نقش شان در بازار خواهند بود و احساس نگراني خواهند كرد. لكن ، بايد به آنها اطمينان داد كه همچنان در بازار فعال خواهند بود و نقش آنها از يك دلال و واسطه بين كساني كه مايلند نقدينگي شان را سرمايه گذاري كنند و كساني كه متقاضي وام و اعتبار هستند ، تغيير خواهد كرد و نقش جديد ارائه كننده خدمات به مشتريان مصرف كننده و توليد كننده را ايفا خواهند كرد. (بانك بعنوان معين اعتباري عمل خواهد كرد و كالاي آينده را بصورت اعتبار به مصرف كننده و يا خريدار آتي مي فروشد).
نتيجه گيري:
رياست ايران در اوپك در طول سال 2011 وبرنامه ميزباني سومين اجلاس وزراي نفت-انرژي اكو در سال 2012 در تهران يك فرصت تاريخي است كه ايران مبتكر گفتمان بين مصرف كنندگان و توليد كنندگان انرژي براي معرفي ارز جديد انرژي كه مي توان آنرا واحد ارزي اكوECO، اوپك OPECويا ...نام نهاد تفاهم و توافق نمايند.
دكتر كريس كوك در پايان مقاله اش متذكر شده است كه :... "همانطور كه گفته شده است مشكلات قرن بيست و يكم را نمي توان با راه حل هاي قرن بيستم حل وفصل كرد. سازمان همكاري اقتصادي اكوECO مي تواند راه حل قرن بيست ويكم باشد. "
تهيه ، تنظيم و برگردان : محمود خاقاني، كارشناس بين المللي انرژي
انتهاي پيام/م
