بانک‌ها و کسب‌وکارها در زمان اختلال اینترنت چقدر متضرر شدند؟
به گزارش بورس نیوز، نیمه‌شب شنبه، ۲۵ آبان ماه اینترنت بین‌المللی به‌دستور شورای امنیت ملی قطع شد. هنوز نیز اینترنت‌های تلفن همراه وصل نشده است. این موضوع واکنش‌های زیادی را از سوی بخش‌های مختلف جامعه در پی داشته است؛ اینکه فعالیت کسب‌وکارها در نبود اینترنت متوقف یا کند شده و آنها انتظار این قطعی ناگهانی را نداشتند. از جمله بخش‌هایی که در این مورد دچار مشکل شدند، بانک‌ها، کسب‌وکارهای آنلاین و شرکت‌های پرداختی بودند که سروکارشان با اینترنت است.
به‌دلیل اهمیت این موضوع با هفت معاون فناوری اطلاعات بانک، مدیران برخی شرکت‌های پی‌اس‌پی و کسب‌وکارهای حوزه فناوری اطلاعات در خصوص چالش‌هایی که در زمان قطعی اینترنت داشتند و تاثیری که بر فعالیت کسب‌وکارها و تعداد تراکنش‌های آنها داشته، صحبت کردیم.
بیشتر معاونان فناوری اطلاعات بانک‌ها معتقد بودند که کاهش چشمگیری در تعداد تراکنش‌ها در زمان قطعی اینترنت به‌وجود نیامده است، چراکه از همان روز اول، خدمات بانکداری الکترونیک برقرار بود و مشتریان می‌توانستند از آنها استفاده کنند. در این میان برخی کارشناسان کسب‌وکارهای حوزه فناوری اطلاعات از سختی کار در زمان قطعی اینترنت گله‌مند بودند، اینکه با نداشتن دسترسی به سرورهای خارجی بسیاری از فعالیت‌ها مانند به‌روزرسانی آنتی‌ویروس‌ها، تولید نرم‌افزار و کدنویسی متوقف شده بود. در ادامه به شرح هر یک از گفته‌های آنان در این باره پرداخته‌ایم.
کاهش ۲۰ تا ۳۰ درصدی در نصب اپلیکیشن‌ها
مرتضی ترک تبریزی، معاون مدیرعامل بانک ملت در حوزه فناوری اطلاعات توضیح داد: «در این چند روزی که اینترنت بین‌المللی قطع بود، به لطف وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و شورای عالی فضای مجازی دسترسی به سرویس‌هایی که سرورهای آن داخلی بود فراهم بود. بدین ترتیب تمام اپلیکیشن‌های بانکی مانند همراه بانک ملت، اپلیکیشن سکه و سایت بانکداری اینترنتی به فعالیت خود ادامه دادند و از دسترس خارج نشدند.»
او با اشاره به اینکه حدود یک سال پیش بانک ملت برنامه مانور قطعی اینترنت را تجربه کرد، گفت: «باتوجه به اجرای این برنامه این مساله که در قطعی اینترنت، سرویس‌های بانکی دچار اختلال می‌شوند یا نه مورد بررسی قرار گرفت؛ خوشبختانه آن زمان هم سازمان پدافند غیرعامل، وزارت ارتباطات و پلیس فتا تأیید کردند که سرویس‌های داخلی بانک قطع نشده و دسترسی به آنها امکان‌پذیر است.»
ترک تبریزی در موضوع کاهش تراکنش بانکی در زمان اختلال اینترنت توضیح داد: «شاید برخی مشتریان در بعضی نقاط دسترسی آنها سرویس‌هایی مانند سکه یا همراه بانک دچار اختلال شد. در مواردی نیز ممکن بود افراد فکر کنند که به‌دلیل قطعی اینترنت سرویس‌ها نیز کار نمی‌کنند و سعی در امتحان کردن آنها نداشتند. در برخی موارد هم مانند نصب اپلیکیشن‌ها ۲۰ تا ۳۰ درصد با کاهش روبه‌رو بوده‌ایم، اما بر روی تراکنش‌های معمولی تفاوت محسوسی نداشتیم و تقریباً مانند روزهای قبل تراکنش انجام می‌شد.»
با این حال ترک تبریزی توضیح داد که برای برخی سرویس‌ها مانند به‌روزرسانی و بحث‌های امنیتی به اینترنت بین‌المللی نیازمند بودیم. او در این باره گفت: «در حوزه‌هایی که بانک‌ها برای برخی تجهیزات مانند گرفتن آخرین به‌روزرسانی در حوزه امنیت یا مجوزها نیازمند هستند که به یک سرویس‌دهنده بیرونی وصل شوند، با افتای ریاست جمهوری تمهیداتی صورت گرفت که بتوانیم به برخی آی‌پی‌ها دسترسی داشته باشیم که آن هم مشکل خاصی در این چند روز ایجاد نکرد و سرویس‌های ما در دسترس بودند.»
او در رابطه با شعب بانکی در سراسر کشور و میزان دسترسی به آنها توضیح داد: «به‌دلیل اینکه سیستم‌های شعب دارای اینترانت و شبکه داخلی است، سرویس‌دهی بر روی دستگاه‌های خودپرداز و کربنکینگ بانک با مشکلی مواجه نشد.»
به‌گفته او واقعیت این است که دو موضوع را باید در مواقع قطعی اینترنت جدی گرفت، آن هم موتورهای جست‌وجو و شبکه‌های اجتماعی بومی است. متاسفانه در این چند روز بسیاری از شبکه‌های اجتماعی ما نتوانستند زیر بار ترافیک بالا به فعالیت خود ادامه دهند. اگر بتوانیم در وضعیت حاضر بر این دو موضوع وقت بیشتری بگذاریم، نگرانی‌های مشتریان نیز کمتر می‌شود.
افزایش تراکنش‌ها نشان از اعتماد بیشتر مردم به سامانه‌های بانکی
محمد صادقی، معاون فناوری اطلاعات بانک اقتصاد نوین در رابطه با قطعی اینترنت در هفته اخیر به آماری از تعداد تراکنش‌ها اشاره کرد و گفت: «در همان روزهای اولیه قطعی اینترنت، اختلالی در خدمات بانکداری مانند همراه نوین و اینترنت‌بانک به‌وجود نیامد و ارتباط برقرار بود. طبق آماری که به‌دست آورده‌ایم، از ۲۶ مهرماه تا یکم آبان‌ماه، یعنی هفته مشابه ماه قبل، مجموع تراکنش‌های اپلیکیشین همراه نوین ۴۵۱ هزار و ۲۲۰ تراکنش بوده است، در صورتی که در یک هفته قطعی اینترنت، یعنی ۲۶ آبان تا یکم آذرماه ۴۵۵ هزار و ۳۷۷ تراکنش داشته‌ایم. با این توضیح که سامانه همراه نوین سامانه نوپایی است و یک سال و نیم است که در حال فعالیت است، این رقم قابل توجه است.»
او ادامه داد: «در رابطه با تعداد ورودها به اینترنت‌بانک نیز در هفته مشابه ماه قبل ۱۴ هزار و ۵۲۸ ورود داشته‌ایم که در مقایسه با مدت مشابه این ماه، از ۲۶ آبان تا یکم آذرماه ۱۴ هزار و ۹۳۳ ورود داشته‌ایم که با رشد همراه بوده است.»
صادقی علت افزایش تراکنش را اعتماد بیشتر مردم به سامانه‌های بانکی، نسبت به سامانه‌های تهیه شده توسط شرکت‌های همکار بانک و پرداخت دانست و توضیح داد: «علاوه‌بر این آماده بودن زیرساخت‌های لازم برای مواجه با شرایط پیش‌آمده، یکی از علل پایداری ارائه خدمات بانکی و پرداخت در کلیه کانال‌های ارائه خدمت بوده است.»
مشکلی در قطعی سرویس‌ها و تعداد تراکنش نداشتیم
علی راستوان، معاون اداره توسعه فناوری اطلاعات بانک سپه با توضیح اینکه قطعی اینترنت عمدتاً به‌دلیل قطعی ارتباط با خارج از کشور بوده، گفت: «بنابراین تغییراتی که در این خصوص در حوزه بانکداری رخ داد، محسوس نبود، مگر اینکه عده‌ای در خارج از کشور برای وصل شدن به ما مشکل پیدا کرده باشند که تعداد آنها نیز زیاد نیست.»
او با اشاره به اینکه تعداد تراکنش‌هایی که در این چند روز کاهش پیدا کرده بسیار ناچیز بوده، توضیح داد: «در خصوص تراکنش‌ها به‌واسطه اینکه در داخل کشور صورت می‌گیرد و تمام دامنه‌هایی که بانک‌ها استفاده می‌کنند در ناحیه کشوری است، علی‌رغم اینکه اینترنت در این چند روز قطع بوده، مشکل خاصی در تعداد آنها به‌وجود نیامد و مشتریان بانک توانستند تمام سرویس‌های خود را از بانک دریافت کنند.»
آسیب به کسب‌وکارهای وابسته به اینترنت بین‌الملل
محمدعلی بخشی‌زاده، معاون فناوری اطلاعات بانک دی با توضیح اینکه سرویس‌های همراه‌بانک و اینترنت‌بانک در دسترس بود و مشکلی برای آنها به‌وجود نیامده، گفت: «با این حال تراکنش اینترنت‌بانک و همراه‌بانک ما نسبت به دو هفته قبل از قطعی اینترنت، به‌ترتیب با کاهش ۷۰ درصدی و ۶۰ درصدی روبه‌رو بوده است، اما نمی‌توان دلیل اصلی آن را قطعی اینترنت دانست، چراکه خدمات بانکداری ما در این مدت فعال بوده است.
او ادامه داد: «از آنجایی که همه سرورهای شبکه‌های بانکی کشور داخلی هستند، سرویس‌های بانکی مختل نشدند یا دچار اختلال محدودی شدند. اما بحث دیگری که وجود دارد، عادت مشتری است که وقتی نمی‌تواند جست‌وجویی در اینترنت انجام دهد، احساس می‌کند که سرویس‌های دیگر هم قطع هستند. در مورد بانک ما نیز به‌دلیل اینکه ضریب نفوذ اینترنت در این یک هفته اخیر کم شده بود، مشتریان نیز کمتر به سراغ کانال‌های پرداخت الکترونیک رفته‌اند.»
بخشی‌زاده معتقد بود که امنیت بحث اول کشور است و تصمیماتی که در این خصوص گرفته می‌شود، از بقیه تصمیماتی که در حوزه کنترل امنیت گرفته می‌شود، اولویت بالاتری دارد. او توضیح داد: «چراکه اگر امنیت نباشد کارهای دیگر ما را نیز تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و ممکن بود همین حالت محدودی که برای اینترنت وجود داشت هم میسر نمی‌شد.»
بخشی‌زاده معتقد بود که امنیت بحث اول کشور است و تصمیماتی که در این خصوص گرفته می‌شود، از بقیه تصمیماتی که در حوزه کنترل امنیت گرفته می‌شود، اولویت بالاتری دارد. او توضیح داد: «چراکه اگر امنیت نباشد کارهای دیگر ما را نیز تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و ممکن بود همین حالت محدودی که برای اینترنت وجود داشت هم میسر نمی‌شد.»
به‌گفته او درحال حاضر کسب‌وکارهای زیادی وابسته به اینترنت بین‌الملل هستند و اگر اینترنت نباشد، بسیاری از آنها آسیب جدی می‌بینند. دراین خصوص اگر مسئولان ذیربط بتوانند برآوردی از خسارت‌هایی که به این کسب‌وکارها وارد شده، داشته باشند، حتماً آمار قابل توجهی به‌دست می‌آید. به این دلیل که با این اتفاق عملاً دسترسی به کلیه سرورهای خارجی و شرکت‌هایی که میزبانی سرورهای آنها داخل نیست، به مشکل جدی برخوردند. بر همین اساس توصیه می‌شود که میزبانی سرورها با توجه به امکانات خوبی که اکنون در کشور وجود دارد، به داخل منتقل شود تا دیگر شاهد اینگونه مشکلات نباشیم
او در رابطه با مشکلاتی که برای کسب‌وکارها با قطعی اینترنت به‌وجود آمد، توضیح داد: «در این رابطه شبکه‌های اجتماعی فعال در حوزه تبلیغات، شناسایی و ارائه خدمات به مشتریان، به مشکل جدی برخوردند و امکان سرویس دادن و سرویس گرفتن برای آنها مقدور نبود. جامعه دانشگاهی کشور و شرکت‌های دانش‌بنیانی که مرتب در حال تحقیق و توسعه هستند نیز عملاً دسترسی به اطلاعات آزاد نداشتند.»
او افزود :«دولت می‌تواند راهکاری را به‌صورت بلندمدت برنامه‌ریزی کند تا در صورت وقوع چنین مشکلاتی با برنامه‌ریزی بهتر و کنترل شده‌تری نسبت به محدود کردن اینترنت اقدام کند؛ محدودیتی که هم دسترس‌پذیری مشتریان را به اینترنت بیشتر فراهم کند و هم بتواند کنترل‌های لازم خود را در بحث امنیت داشته باشد.»
بخشی‌زاده در رابطه با اختلال شرکت‌هایی که به خدمات بانکی متصل هستند، توضیح داد و گفت: «در حال حاضر کسب‌وکارهای نوپا به‌دلیل بحث پرداخت‌های خود، به سیستم بانکی متصل هستند که در این مورد نیز مشکل خاصی به‌وجود نیامد. بانک دی تاکنون گزارشی درباره اختلال در بحث تسویه وجوه و انتقال وجه از شرکت‌هایی که این سرویس‌ها را ارائه می‌دهند، دریافت نکرده است. اما آن دسته از سرویس‌ها در شرکت‌هایی مانند شرکت‌های فعال در حوزه گردشگری یا شرکت‌هایی که به نوعی لازم بوده به سرورهای خارجی دسترسی داشته باشند، دچار مشکل شده‌اند. همچنین مشتریان اکوسیستم بانکی که در خارج از کشور بودند، قاعدتاً نتوانستند از سیستم بانکی استفاده کنند.»
افزایش استفاده از سرویس مبتنی بر کد یواس‌اس‌دی در زمان اختلال
معاون فناوری اطلاعات یکی دیگر از بانک‌ها با توضیح اینکه تعداد تراکنش‌ها در روزهای اخیر کاهش چشمگیری نداشته، گفت: «در اولین روزی که اینترنت قطع شد، از سرویس‌دهی خارج شدیم، ولی از روز دوم ارتباط وصل شد و خدمات موبایل‌بانک برقرار بود. هرچند در مجموع به‌دلیل اینکه در بعضی از مناطق اینترنت قطع بود، مشتریان نمی‌توانستند خدمات را دریافت کنند.»
او با اشاره به اینکه پس از ارتباط با سایت‌های داخلی و دسترسی به آنها، خدمات بانکداری اینترنتی هم دسترس‌پذیر شد، توضیح داد: «در این میان سرویس آنی بانک مبتنی بر کد یواس‌اس‌دی، حدود ۵۰ درصد ارتقا یافت. در اینترنت‌بانک و همراه‌بانک نیز نسبت به هفته گذشته با توجه به هفته پایانی ماه (پرداخت اقساط، پرداخت حقوق، پرداخت یارانه و غیره) افزایش تراکنش هم وجود داشته، اما نسبت به هفته مشابه در ماه گذشته با کمی کاهش روبه‌رو بوده‌ایم. همچنین با وصل شدن اینترنت خانگی ارتباط بیشتری برقرار شد، اما همچنان در ارتباط با اپراتورها دچار مشکل هستیم.»
قطعی اینترنت در طولانی‌مدت، به مشکلات امنیتی منجر می‌شد
مسعود پشم‌چی، معاون فناوری‌های نوین مالی و اطلاعاتی بانک پارسیان بر این موضوع اتفاق نظر داشت که قطعی اینترنت مشکل خاصی را برای این بانک ایجاد نکرده است. او توضیح داد: «خدمات اینترنت‌بانک، موبایل‌بانک و خدمات دیگر ما در آن زمان در حال فعالیت بودند. هرچند در مواردی مانند ارسال نوتیفیکیشن‌های موبایل‌بانک برای مشتریان، به‌دلیل استفاده از سرویس‌های خارجی مانند گوگل، از دسترس خارج شد.»
او با اشاره به اینکه کاهشی در تعداد تراکنش در این یک هفته نداشتیم، گفت: «تعداد تراکنش در خودپردازها، درگاه‌های اینترنتی، دستگاه‌های کارت‌خوان و موبایل کاهش نیافت. هرچند به‌دلیل اینکه در نصب نسخه‌های جدید مانند iOS برای گوشی‌های اپل مشکلاتی به‌وجود آمد، مشتریان جدیدی نداشتیم، اما مشتری‌های قبلی می‌توانستند سرویس خود را از بانک دریافت کنند.»
به‌گفته او اگر قطعی اینترنت طولانی‌تر می‌شد، قطعاً مشکلات زیادی مخصوصاً در به‌روزرسانی آنتی‌ویروس‌ها، فایروال‌ها، تجهیزات و نرم‌افزار ایجاد می‌شد. فرض کنید تاریخ انقضای دامنه‌ای بگذرد و نیاز به تمدید داشته باشد، این مساله در صورت ارتباط با خارج از کشور فراهم می‌شود که اگر در طولانی‌مدت اینترنت قطع باشد، مشکلاتی را برای بانک‌ها در زمینه امینت ایجاد خواهد کرد.
۷۰ درصد ریزش تراکنش در روزهای اول قطعی اینترنت
مدیر یکی از شرکت‌های پی‌اس‌پی در گفت‌وگو با راه پرداخت در رابطه با کاهش تراکنشی که در یک هفته اخیر داشته‌اند، توضیح داد و گفت: «از روزی که قطعی اینترنت رخ داد، تقریباً ۷۰ درصد ریزش تراکنش داشتیم که به‌تدریج در روزهای بعد از این میزان کم شد و این درصد به ۵۰ رسید. اما تا دور روز پیش همچنان نزدیک به ۳۵ تا ۴۰ درصد به نسبت روز مشابه تراکنش از دست رفته را در درگاه اینترنتی شاهدیم.»
او توضیح داد که این تعداد کاهش تراکنش به‌دلیل اینکه برخی از سایت‌ها هنوز نتواسته‌اند ارائه خدمت بدهند، قابل قبول است. به‌گفته او باتوجه به اینکه اکنون اینترنت‌های خانگی نیز وصل شده‌اند، به تعداد تراکنش‌ها افزوده شده، اما به‌دلیل اینکه هنوز اپراتورها اختلال دارند، افرادی که از این طریق تراکنش می‌زدند، هنوز دچار مشکل هستند.
او به مشکلاتی که برای برنامه‌نویس‌ها و بروزرسانی نرم‌افزارها به‌وجود آمده اشاره کرد و گفت: «در این خصوص تمام آنتی‌ویروس‌ها، نیاز به مجوز خارجی دارند و به‌همین دلیل نمی‌توانستند به‌روزرسانی شوند. همچنین برنامه‌نویس‌های ما دیگر نمی‌توانستند به‌سادگی از کتابخانه‌های آنلاین گوگل استفاده کنند و در این مدت فعالیت آنها نیز متوقف شده بود.»
توقف در تولید نرم‌افزار و برخی پروژه‌ها
محمد جعفری، مدیر ارتباط با مشتری شرکت آدانیک با بیان اینکه کارکرد اصلی آدانیک تولید نرم‌افزار است، توضیح داد: «با قطعی اینترنت عملا فعالیت تولید و توسعه ما مختل شد، چراکه در تولید نرم‌افزار، استفاده از منابع تحت اینترنت آنقدر اساسی است که بدون آن ادامه کار قابل تصور نیست و کسی هم فکر نمی‌کرد جست‌وجوگری مانند گوگل از دسترس خارج شود. از سوی دیگر ۹۹ درصد ایمیل‌ها و بسیاری از سرویس هایی که استفاده می‌کنیم داخلی نیستند و از این‌رو توسعه در بخش نرم‌افزاری ما متوقف شده بود.»
او ادامه داد: «در این یک هفته بخشی از توان شرکت صرف این شده بود که راهی را پیدا کنیم تا بتوانیم دسترسی به اینترنت داشته باشیم و مشکل خود را حل کنیم. مساله دیگری که وجود داشت این بود که شرکت ما به‌دلیل اینکه سعی کرده بحث چابکی و برخی دورکاری‌ها را برای خود حفظ کند، از سرویس‌های ابری بیرونی استفاده می‌کند که بسیاری از اینها داخلی نیستند، چرا که این نرم‌افزارها مشابه داخلی ندارند یا اگر دارند، از لحاظ سرویس بهتر و ارزان‌تر بودن از خارجی‌ها استفاده می‌کنیم. به‌طور مثال برای نگهداری برخی مستندات خود و مدیریت پروژه از سرویس خارجی استفاده می‌کردیم که در زمان قطعی اینترنت به آن دسترسی نداشتیم. در یکی دو پروژه که کارفرمای بیرون ایران داشتند، حتی تماس با کارفرما یا اتصال به سرور پروژه هم چالش بود.»
جعفری توضیح داد: «ما آمادگی قطعی اینترنت به‌طور ناگهانی را نداشتیم. انتظار هم نمی‌رفت که این قطعی یک هفته به طول بینجامد. با این حال در فرایند پشتیبانی ما اختلال خاصی به‌وجود نیامد، اما امکان توسعه محصولات خود را نداشتیم و در این مورد به مشکل برخوردیم و بعضی زمان‌بندی‌های تحویل نسخه جدید باید اصلاح می‌شد.»
به‌گفته او این قطعی اینترنت، اختلالی را بر روی تعداد تراکنش‌های مشتریان نهایی به‌وجود نیاورد، مشتریان ما موسسات مالی و بانک‌ها هستند و به‌دلیل اینکه از زیرساخت‌های داخلی در این مورد استفاده می‌شود، اختلال خاصی به‌وجود نیامد. همچنین سرویس‌های موبایل‌بانک و پرداخت مشکلی را تجربه نکردند.
کاهش در میزان تراکنش‌ها عادی است
فرهنگ فرزان، معاون فروش و امور مشتریان داتین توضیح داد: «سه دسته از کسب‌وکارهای کشور در قطعی اینترنت دچار مشکل شدند که نخست، کسب‌وکارهای خانگی هستند. کسب‌وکارهای خانگی از طریق شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی خارجی مانند تلگرام و اینستاگرام فعالیت می‌کردند که فعالیت آنها متوقف شد. گروه دوم مربوط به کسب‌وکارهایی است که دسترسی به اطلاعات تماس آنها از طریق اینترنت، فضای مجازی و موتورهای جستجو مانند گوگل است که لطمه دیدند. گروه سوم کسب‌وکارهایی هستند که تکیه زیادی بر روی تبلیغات در فضای مجازی داشتند که آنها نیز صدمه دیدند.»
فرزان درباره زیرساخت‌های پرداخت بانکی، گفت: «سرویس‌های موبایل بانک و پرداخت در روزهای اخیر فعال بوده و مشکلی نداشتند، زیرا زیرساخت‌ها و سرورهای آنها در داخل کشور است.»
او با بیان اینکه آن دسته از سایت‌هایی که سرور آنها در خارج کشور است دچار قطعی شده‌اند، اضافه کرد: «چرخه کامل نظام پرداخت بانکی (بانک‌ها، تامین‌کننده‌ها و بهره‌برداران و مشتریان) در داخل کشور قرار دارد و با محدودیتی مواجه نیستند.»
فرزان ادامه داد: «تجربه سال‌های گذشته نیز نشان داده در زمان وقوع شوک‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی مانند روزهای اخیر، میزان تراکنش‌های مالی در کشور کاهش قابل توجهی می‌یابد و پس از مدتی به حالت عادی باز می‌گردد.» / راه پرداخت
