تحلیل بنیادی صنعت پالایشی
به گزارش بورس‌نیوز،خاورمیانه با تسلط بر بازار‌های نفت جهان و با داشتن ذخایر عظیم گازی، می‌تواند به عنوان منبع انرژی جهان توصیف شود. شرایط مناسبی برای رشد صنایع پتروشیمی در خاورمیانه مهیا است. دسترسی به بزرگترین منابع هیدروکربنی جهان، تضمین کننده خوراک گاز فراوان و ارزان قیمت برای صنایع پتروشیمی خاورمیانه در مقایسه با واحد‌های متکی بر خوراک نفتا در دیگر مناطق جهان است.
در سال ۲۰۱۹، کشور‌های خاورمیانه با داشتن ۵۴.۷ درصد منابع نفت خام دنیا، تنها ۳۲.۱ درصد از تولید جهانی نفت خام را به خود اختصاص داده است. از این رو این منطقه به واسطه برخورداری از منابع عظیم نفت و گاز طبیعی دارای مزیت نسبی در این صنعت میباشد. اولین پالایشگاه نفتی در خاورمیانه در سال ۱۲۸۸ شمسی درآبادان به نام پالایشگاه آبادان ساخته و این پالایشگاه در سال ۱۲۹۱، با ۲۵۰۰ بشکه در روز بعنوان اولین تصفیه خانه نفت کشور آغاز به کار کرد. این پالایشگاه قبل از انقلاب به حدود ۶۸۰ هزار بشکه فرآوری فرآورده‌های نفتی رسیده بود و بزرگترین پالایشگاه جهان بوده است. در حال حاضر نیز (سال ۱۳۹۷) ظرفیت تولیدی این پالایشگاه ۳۹۹ هزار بشکه در روز است.
همان طور که جدول زیر نشان می‌دهد، منطقه خاورمیانه ۷،۵۴.۷ درصد از ذخایر نفت خام اثبات شده را در اختیار دارد که ایران با ۲۰۸.۶ میلیارد بشکه، به ترتیب ۲۴.۶،۱۷ و۱۳.۴ درصد از ذخایر نفتی خاورمیانه، کشور‌های اوپک و جهان را در اختیار دارد، که بعد از عربستان بزرگترین دارنده ذخایر نفت خام در خاورمیانه میباشد. با وجود اینکه بیش از نیمی از ذخایر نفتی جهان در خاورمیانه است، سهم این منطقه در استخراج و تولید نفت، ۳۲ درصد است. از نظر تولید نفت خام، ایران با ۲.۳ میلیون بشکه در روز، بعد از عربستان با ۱۰.۳ میلیون بشکه در روز و عراق ۴.۴ میلیون بشکه در روز، پنجمین کشور بزرگ تولیدکننده نفت در خاورمیانه است.
ظرفیت تولیدی پالایشگاه‌های ایران در سال ۲۰۱۹، تقریبا ۲.۲ میلیون بشکه در روز است که معادل ۲.۲ درصد از ظرفیت کل جهانی است. بیشترین ظرفیت تولیدی در این سال نیز مربوط به پالایشگاه نفت آبادان با تولید روزانه ۳۹۹ هزار بشکه میباشد. پالایشگاه نفت جی نیز با ظرفیت تولید ۱۸۰۰۰۰۰ تن قیر بعنوان بزرگترین تولیدکننده انواع قیر در ایران و خاورمیانه است.
طرح‌های پالایشگاهی در دست اقدام در ایران
حدود ۱۰ سال پیش برنامه ریزی‌ها و اقدامات لازم به منظور اجرای طرح جامع توسعه کمی و کیفی پالایشگاه‌ها و همچنین احداث ۸ پالایشگاه جدید در دستور کار قرار گرفت.
در این راستا قرار بر این گردید علی رغم اجرای طرح‌های توسعه‌ای در ۹ پالایشگاه کشور، ۸ پاالیشگاه با ظرفیت کل ۲.۰۴۰ هزار بشکه نیز به منظور تولید فرآورده‌های هیدروکربوری از جمله بنزین و نفت گاز طراحی و احداث گردد.
این پالایشگاه عبارتند از:
- پالایشگاه سیراف (میعانات گازی)، با ظرفیت ۴۸۰ هزار بشکه (۸ پاالیشگاه ۶۰ هزار بشکه) - در حال پیشرفت
- پاالیشگاه ستاره خلیج فارس (میعانات گازی)، با ظرفیت ۳۶۰ هزار بشکه - در حال پیشرفت
- پالایشگاه پارس پتروفیلد (میعانات گازی)، با ظرفیت ۱۲۰ هزار بشکه - در حال پیشرفت
- پالایشگاه کاسپین، با ظرفیت ۳۰۰ هزار بشکه - متوقف
- پالایشگاه هرمز، با ظرفیت ۳۰۰ هزار بشکه (نفت خام فوق سنگین) - متوقف
- پالایشگاه خوزستان (نفت خام فوق سنگین)، با ظرفیت ۱۸۰ هزار بشکه - متوقف
- پالایشگاه آناهیتا، با ظرفیت ۱۵۰ هزار بشکه – در حال پیشرفت
- پالایشگاه شهریار، با ظرفیت ۱۵۰ هزار بشکه - متوقف
همانطور که مشاهده می‌گردد، مقادیر تولید فرآورده‌های نفتی در پالایشگاه‌های بندر عباس و اصفهان نسبت به سایر پالایشگاه‌های بورسی بیشتر میباشد و پس از آن، پالایشگاه تهران رتبه سوم بیشترین تولید را دارد. در اینجا ما نسبت هر محصول به مواد خام مصرفی را در سال ۹۹ نیز بدست آورده ایم.
کل مواد خام مصرفی این پنج پالایشگاه (اصفهان، بندرعباس، تهران، شیراز و لاوان)، ۵۴۶۷۷۶۵۴ مترمکعب در سال ۹۹ بوده که شامل نفت خام، میعانات گازی و MTBE است.
همانطور که از نمودار ۱۰ مشخص است بیشترین نسبت محصول به مواد خام مصرفی مربوط به نفت گاز با ۳۵.۷ درصد و بعد از آن بنزین و نفت کوره بترتیب با ۱۹.۵ و ۱۵.۶ درصد است. این نمودار همچنین نشان می‌دهد که ۶۵ درصد از محصولات تولیدی این ۶ پالایشگاه محصولات سنگین و ۳۵ درصد از محصولات، جز محصولات سبک هستند که هر چه نسبت محصولات سبک به سنگین بیشتر باشد ارزش افزوده بیشتر ایجاد می‌کند.
مقایسه مقادیر و مبالغ فروش پالایشگاه‌ها
در ادامه جداول فروش محصولات پالایشگاه‌های منتخب بورسی، تشریح شده است.
در جدول زیر در سال ۹۹، کل مقدار فروش ۵ پالایشگاه (به جز اصفهان) حدود ۴۱۷۴۷۳۵۳ مترمکعب میباشد. کل مبلغ فروش پالایشگاه‌های بورسی، ۳۳۷۰۸۵۰ میلیارد ریال که با توجه به جدول زیر پالایشگاه اصفهان بیشترین میزان فروش را دارد و بندرعباس و تهران در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
صورت‌های مالی و سود و زیان پالایشگاه‌ها
همانطور که در جدول زیر مشاهده میشود، کل دارایی‌های پالایشگاه‌های مورد بررسی در سال ۹۹، حدود ۱۰۰۷۷۰۲۴۲۱ میلیارد ریال میباشد، که ۳۸۶۱۴۹ میلیارد ریال آن دارایی غیرجاری و ۶۲۱۵۵۳ میلیارد ریال آن دارایی جاری است.
۲۸۸۶۴۴ میلیارد ریال از دارایی با استقراض تامین شده و ۷۱۹۰۵۸ میلیارد ریال آورده حقوق صاحبان سهام است. شرکت پالایش اصفهان بیشترین دارایی و پالایش نفت شیراز کمترین دارایی را بین پالایشی‌ها دارند.
کل درآمد عملیاتی در سال ۹۹ مربوط به ۶ شرکت مورد بررسی، ۳۳۷۰۸۵۰ میلیارد ریال است. شرکت پالایش اصفهان با ۱۱۰۹۵۴۸ میلیارد ریال بیشترین درآمد را دارد که معادل ۳۳ درصد درآمد مجموع است.
پس از آن شرکت پالایش بندرعباس، تهران و تبریز قرار دارد. با کسر بهای تمام شده و هزینه‌های عملیاتی، مجموع سود عملیاتی ۵۲۱۶۰۸ میلیارد ریال میباشد. در نهایت سودخالص بعد از کسر مالیات، ۴۹۰۲۷۷ میلیارد ریال میباشد. بیشترین حجم سود مربوط به پالایشگاه اصفهان با رقم ۱۴۸۴۴۹ میلیارد ریال است.
نسبت‌های مالی پالایشگاه‌ها
نسبت‌های سودآوری:
در جدول زیر نسبت‌های سودآوری شرکت‌ها منتخب ارائه شده است، که این نسبت‌ها عملکرد کلی شرکت را ارزیابی کرده و میزان سودآوری شرکت را تحلیل می‌کند.
متوسط ۶ شرکت پالایشی دارای نسبت بهای تمام شده تقریبا ۸۸ درصد و متوسط نسبت سود عملیاتی ۱۵ درصد است. این نسبت برای شرکت پالایش لاوان و بندرعباس بزرگتر از بقیه شرکت‌ها است.
متوسط سود خالص صنعت پالایشگاه ۱۵ درصد بوده که نسبت به سال ۹۷، ۶ درصد افزایش داشته است. با توجه به برآورد صورت گرفته حاشیه سود خالص همگی شرکت‌ها به جزء اصفهان و شیراز بالاتر از ۱۵ درصد است.
بیشترین نسبت حاشیه سودخالص مربوط به پالایشگاه تبریز و کمترین مربوط به شرکت پالایش اصفهان هستند. همچنین متوسط بازده حقوق صاحبان سهام ۶۸ درصد است به عبارت دیگر، از میزان سود خالص ایجاد شده، ۶۸ درصد به آورده صاحبان سهام تعلق می‌گیرد.
نسبت‌های ساختاری:
در جداول زیر نسبت‌های ساختاری شرکت‌های منتخب و متوسط صنعت پالایشی گزارش شده است.
این نسبت‌ها طرز ترکیب سرمایه شرکت را نشان می‌دهد. نسبت بدهی کل که نشان می‌دهد چه نسبتی از کل دارایی‌های شرکت (مجموع دارایی جاری، دارایی ثابت و سایر دارایی‌ها مانند سرقفلی) مربوط به بدهی‌های شرکت (مجموع بدهی‌های جاری، بدهی‌های بلندمدت) است. متوسط این نسبت برای صنعت، ۲۹ درصد است. شرکت پالایش لاوان بیشترین نسبت بدهی کل، ۵۱ درصد دارا است.
به عبارت دیگر در پالایشگاه لاوان حدود ۵۰ درصد دارایی شرکت از محل استقراض تامین شده است.
نسبت‌های نقدینگی:
بطور کلی نسبت‌های نقدینگی از مقایسه دارایی جاری یا اقلام تشکیل دهنده آن با بدهی جاری بدست می‌آید. متوسط نسبت جاری برای ۶ شرکت بورسی، تقریبا ۲.۵ مرتبه یا ۲۵۰ درصد است. کلیه پالایشگاه‌های مورد مطالعه (به جز الوان) از نظر نقدینگی شرایط مساعدی دارند.
به بیان دیگر این شرکت‌ها در پرداخت بدهی‌های جاری مشکل قابل توجهی نخواهند داشت، یا به عبارت دیگر بستانکاران تامین خواهند داشت. اما پالایشگاه لاوان از لحاظ نقدینگی در وضعیت خوبی قرار ندارد.
نسبت‌های عملیاتی:
نسبت‌های فعالیت میزان استفاده شرکت از دارائی‌ها برای تولید و فروش را اندازه گیری می‌کند. این نسبت‌ها نشان می‌دهند که آیا دارائی‌های جاری و بلند مدت بطور مناسب سرمایه گذاری شده است و یا از ظرفیت‌های موجود بطور مناسب بهره برداری شده است یا خیر؟
نسبت دوره وصول مطالبات که زمان یا تعداد روز‌هایی که طول می‌کشد تا شرکت مطالبات خود را وصول کند را مشخص کرد.
متوسط زمان از فروش تا وصول مطالبات بسیار مطلوب است. نسبت گردش دارایی که از تقسیم فروش خالص بر کل دارایی‌ها بدست می‌آید و میزان و اثر گردش دارایی را در تحصیل درآمد نشان می‌دهد.
نسبت گردش دارایی در پالایشگاه لاوان کمتر از ۳ است. با توجه به نسبت پوشش هزینه‌های مالی، در صنعت پالایشی، هزینه‌های مالی بار زیادی ایجاد نکرده اند (به جزء پاالیشگاه لاوان).
مقایسه پارامتر‌های بازاری پالایشگاه‌های ایران
لازم به ذکر است که اطلاعات مربوط به قیمت، E/P و ارزش بازاری در تاریخ ۲۸ تیرماه ۹۹ گزارش گردیده اند.
در جدول فوق بیشترین ارزش بازاری مربوط به پالایشگاه‌های اصفهان و تهران بوده و کمترین ارزش بازاری مربوط به پالایشگاه‌های لاوان و شیراز است. همچنین کمترین E/P مربوط به پالایشگاه لاوان و بیشترین E/P مربوط به پالایشگاه اصفهان است.
پالایش نفت بندرعباس بدلیل افزایش سرمایه مدتهاست معامله نمی‌شود و قیمت آن در دسترس نبوده است.
جمع بندی
همانطور که گفته شد، جایگاه صنعت پالایشگاه در ایران و جهان به خاطر مسائل اقتصادی و سیاسی آن بسیار بااهمیت است.
طی سال‌های اخیر بحث‌های زیادی در مورد ورود سوخت‌های تجدیدپذیر به سبد سوخت مصرفی دنیا شده، اما با این وجود بر اساس گزارشات اوپک، همچنان مشاهده میشود که تا سال ۲۰۴۰ روند مصرف نفت و فرآورده‌های آن در دنیا به صورت افزایشی ادامه خواهد یافت؛ لذا درآینده جهت تبدیل نفت خام به فرآورده‌های آن، افزایش ظرفیت و احداث طرح‌های پالایشگاهی زیادی برای این صنعت پیش بینی شده و بیشترین افزایش ظرفیت پالایشی تا سال ۲۰۴۰ مربوط به کشور‌های خاورمیانه، چین و سایر کشور‌های آسیای پاسیفیک از جمله هند خواهد بود.
کشور چین و منطقه آسیای پاسیفیک به دلیل افزایش میزان تقاضای خود در فرآورده‌های پالایشی، مجبور به تأسیس پالایشگاه‌های جدید است و منطقه خاورمیانه برای تأمین نیاز کشور‌های واردکننده به دنبال افزایش ظرفیت پالایشی خود هستند. مهمترین عواملی که بر تقاضای هر محصول تاثیر می‌گذارد، رشد جمعیت و شرایط اقتصادی کشور‌ها است.
جمعیت دنیا مطابق گزارش امور اجتماعی و اقتصادی سازمان ملل متحد (DESA UN) در ۲۰۳۰ به ۸.۵ میلیارد نفر، در ۲۰۵۰ به ۹.۷ میلیارد نفر می‌رسد، به عبارت دیگر در سال ۲۰۳۰، ۱.۲ میلیارد نفر به مصرف کنندگان انرژی افزوده میشود.
همچنین بر اساس آمار بانک جهانی، مصرف انرژی به ازای هر هزار دلار GDP، برابر با ۱۳۱.۱ معادل کیلوگرم نفت میباشد. به طور متوسط نرخ جهانی رشد سالانه تولید ناخالص داخلی در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۱۸ به ترتیب ۲.۳ و ۳.۰۳ درصد بوده است (org.IMF) بنابراین رشد جمعیت و همچنین رشد اقتصادی منجر به رشد مصرف و تقاضای نفت و فراورده‌های آن و محصوالت پتروشیمی خواهد شد.
به طور خلاصه برای نگاه به آینده بازار، دنبال کردن تحولات عوامل شمارش شده اخیر یعنی دگرگونی در پیش بینی‌های تحولات اقتصادی مناطق، تغییر نرخ‌های مورد انتظار برای رشد اقتصادی، سیاست‌های مرتبط با آلاینده‌های زیست محیطی، تعهد‌های منطقه‌ای و کشوری مرتبط با اعمال محدودیت‌های زیست محیطی و سیاست‌های دولت‌ها برای تعدیل مصرف خودرو (اعم از سیاست‌های قیمتی، مالی یا جیره بندی)، همچنین تشویق ها، یارانه‌ها و سیاست‌های حمایتی بالقوه‌ای که برای مصرف خودرو‌ها با سوخت‌های تمیزتر اعمال خواهد شد، همگی قادر خواهند بود بر روند‌های آتی تقاضای خودرو تأثیر بگذارند و در تعیین تعداد سرمایه گذاران این صنایع نقش داشته باشند.
یکی از مزیت‌های بسیار مهم این صنعت در ایران، منابع عظیم نفت و گاز و فراوانی مواد اولیه میباشد، از طرفی قرارگیری ایران در منطقه خاورمیانه و نزدیکی به بازار‌های مصرف و در حال رشد، فرصت‌های فراوانی را به منظور توسعه زنجیره ارزش نفت و گاز دارد. البته عواملی، چون تغییرات نرخ ارز، تغییرات قیمت نفت، تورم، جنگ، تحریم‌های هسته‌ای و تنش‌های سیاسی منجر به افزایش ریسک این صنعت میشود. میزان سوددهی پالایشگاه‌ها تحت تاثیر عواملی، چون قیمت نفت خام و در دسترس بودن آن، خصوصیات بازار منطقه ای، ظرفیت فرآیند‌های پالایشگاه، درجه پیچیدگی و کارآیی پالایشگاه است. معمولا پالایشگاه‌ها از ۱ بشکه نفت خام دریافتی ۵۰ درصد آن را به بنزین، ۳۰ درصد را به گازوئیل و ۲۰ درصد را به نفت سنگین یا
مازوت تبدیل می‌کنند و از این محل تا حدود ۱۵ درصد سود خالص کسب می‌کنند. اما در ایران بیشترین فرآورده پالایشگاهی نفت کوره است که دارای حاشیه سود پایینی بوده و تقاضا برای آن رو به کاهش است. در حال حاضر بطور میانگین ۷۰ درصد محصولات پالایشگاه‌های ایران سبک و ۳۰ درصد آن سنگین است و از عمر آن‌ها بیشتر از ۲۰ سال می‌گذرد و سرمایه عظیمی صرف تجهیزات و دارایی‌های پالایشگاه‌ها گردیده است، به همین دلیل حاشیه سود پاالیشگاه‌ها در ایران پایین است و همانطور که در جدول ۱۹ مشاهده گردید، حاشیه سود خالص و ناخالص اکثر شرکت‌ها کمتر از ۱۷ درصد بوده و نسبت به صنعت پتروشیمی با حاشیه سود متوسط ۴۰ درصد، به میزان قابل توجهی کمتر است.
بخش اول این گزارش را اینجا بخوانید
تحلیلگران شرکت پیشرو توسعه اقتصادی پردیسان
فاطمه گرامی نیا، زینب سرایی
