۴ضلعی پتروشیمی‌های آروماتیکی/ آرامکو بزرگ‌ترین تهدید ایران
به گزارش بورس‌نیوز، محصولات آروماتیک در دنیا اهمیت و جایگاه بسیار بالا در صنعت و زندگی روزمره مردم دارد. ساختار‌های آروماتیکی طی فرآیند‌هایی تبدیل به موادی می‌شود که رفع کننده نیاز اولیه جوامع بشری در عصر حاضر است. صنایع بهداشتی، کشاورزی، غذایی، دارویی و بسیاری دیگر از صنایع بدون مواد اولیه آروماتیک قادر به ادامه فعالیت نیستند. مواد آروماتیک اساس اولیه و مبنای تولید طیف وسیعی از محصولات از تولید قطعات هواپیما گرفته تا مواد دارویی بسیار پرمصرف نظیر آسپرین و استامینوفن است.
به تمام فرآورده‌هایی که در آن‌ها یک حلقه بنزنی وجود دارد، مواد آروماتیک گفته می‌شود. عمده این مواد شامل بنزن، تولوئن و زایلین‌ها (ارتوزایلین، متازایلین و پارازایلین) است که کاربرد‌های بسیار گسترده‌ای دارد.
در حال حاضر چهار شرکت پتروشیمی اصفهان (آروماتیک اول)، پتروشیمی بندر امام (آروماتیک دوم)، پتروشیمی بوعلی سینا (آروماتیک سوم) و پتروشیمی نوری (آروماتیک چهارم) تولیدکنندگان عمده محصولات آروماتیک در ایران هستند. ظرفیت تولید آروماتیک در ایران به ترتیب شرکت‌های بالا، ۲۰۰هزارتن، ۳۷۰هزارتن، ۶۱۰هزار تن و ۱.۲۸۰ هزار تن در سال و در مجموع ظرفیت کل کشور ۲.۴۶۰ هزار تن در سال است.
پارازایلین، ارتوزایلین، بنزن و تولوئن محصولات تولیدی واحد آروماتیک است. محصول پارازایلین در تولید الیاف مصنوعی، رزین‌ها، پلی‌استر‌ها و پلی‌اکریل‌ها استفاده می‌شود. محصول بنزن در تولید استایرن، مواد اولیه شوینده‌ها، نرم‌کننده‌ها، حشره‌کش‌ها و رنگ‌ها استفاده می‌شود. محصول ارتوزایلین برای ساخت نرم‌کننده‌ها، سموم دفع آفات و رنگ به کار می‌رود. ضریب تعیین قیمت تولوئن و زایلین‌ها با نفت بر اساس داده‌های ۱۵ ساله، ۹۵ درصد، ولی در رابطه با بنزن ۸۰ درصد است.
بنزن
بنزن سبک‌ترین آروماتیک است. مهم‌ترین کاربرد آن در تولید استایرن، مواد اولیه لاستیک‌ها و در تولید LAB و مواد اولیه شوینده‌ها است. پیش‌بینی می‌شود میزان تقاضای بنزن به ۵٠.۴ میلیون تن در سال تا سال ۲۰۲۱ برسد. پنج واحد تولیدکننده بنزن در کشور، پتروشیمی نوری ۳۳۰ هزار تن، بوعلی سینا ۱۷۹ هزار تن، بندر امام ۲۳۰ هزار تن، پتروشیمی تبریز ۵۵ هزار تن و پتروشیمی اصفهان ۱۳ هزار تن هستند. مصرف‌کنندگان عمده بنزن در کشور، پتروشیمی پارس با مصرف ۴۸۰ هزار تن، پتروشیمی تبریز ۷۹ هزار تن که بخشی از آن را خود تولید می‌کند، پتروشیمی کارون ۲۸ هزار تن، پتروشیمی بیستون ۱۵ هزار تن و سرمایه‌گذاری صنایع شیمیایی ایران با ۱۲ هزار تن مصرف در سال، هستند. ۴۹ درصد از بنزن تولیدی کشور، صرف تولید استایرن می‌شود.
پارازایلین و ارتوزایلین
زایلن‌ها در رتبه دوم میزان تولید و مصرف آروماتیک‌ها بعد از بنزن قرار دارند. زایلن‌های تولیدی، ۸۲ درصد به پارازایلین، ۶ درصد به ارتوزایلین و یک درصد به متازایلین و ۱۱ درصد مابقی به دیگر ترکیبات تبدیل می‌شود. میانگین هزینه تولید هر تن پارازایلین، با احتساب نفت ۵۳ دلار، حدود ۸۰۰ دلار است که مناطق مختلف از مزیت رقابت یکسانی در تولید آن برخوردار هستند.
درواقع چین بزرگ‌ترین مصرف‌کننده پارازایلین است که به سمت خودکفایی و حتی صادرات به برخی از کشور‌های اروپایی می‌رود. آمریکای شمالی، چون بیشتر تولید خود در تولوئن را به بالا بردن عدد اکتان بنزین تخصیص می‌دهد، اقدام به واردات پارازایلین می‌کند. پیش‌بینی می‌شود مقدار تقاضا برای مخلوط زایلن تا سال ۲۰۲۱ به ۶۴.٣ میلیون تن برسد که سهم پارازایلین ۴۶.۴ میلیون تن خواهد بود. مجتمع پتروشیمی نوری ۷۵۰ هزار تن در سال، بندر امام با ۱۸۰ هزار تن، بوعلی سینا با ۴۰۰ هزار تن و اصفهان نیز با ۴۴ هزار تن در سال مجموعا ۱۳۷۴ هزار تن در سال ظرفیت اسمی تولید پارازایلین در کشور را شامل می‌شوند.
همچنین چهار مجتمع نوری با ۱۰۰ هزار تن، بندر امام با۱۴۰هزار تن، بوعلی سینا با ۳۰ هزار تن و همچنین اصفهان با ۲۲ هزار تن در سال ظرفیت سالانه ۱۵۲ هزار تن ارتوزایلین را در کشور ایجاد کرده‌اند. بزرگ‌ترین مصرف‌کننده پارازایلین در کشور، پتروشیمی تندگویان با ۴۹۸ هزار تن مصرف از پتروشیمی بوعلی سینا و بندر امام و بزرگ‌ترین مصرف‌کننده ارتوزایلین پتروشیمی فارابی با ۴۸ هزار تن در سال است.
بزرگ‌ترین تهدید برای تولید پارازایلین برای ایران در منطقه، عربستان است که آرامکو تا پایان سال ۲۰۲۱ به ظرفیت ۶۲۵ هزار تن پارازایلین خواهد رسید. پارازایلین در تولید پلی‌استر کاربرد دارد و پلی‌استر‌ها نیز در صنعت نساجی و به‌عنوان الیاف مصنوعی مورد استفاده قرار می‌گیرند. به همین سبب بازار پلی‌استر ارتباط تنگاتنگی با شرایط اقتصادی هر منطقه دارد. پلی‌اتیلن ترفتالات از دیگر محصولات این زنجیره بوده که در صنایع بسته‌بندی برای تولید بطری‌های نوشابه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تولوئن
یکی از کاربرد‌های عمده این ماده، استفاده از آن به‌عنوان حلال در صنایع مختلف از جمله رنگ و رزین است. در منطقه آمریکای شمالی از تولوئن به مقدار قابل‌توجهی به‌عنوان بالابرنده عدد اکتان بنزین استفاده می‌شود. با توجه به اینکه میزان تقاضای دو آروماتیک بنزن و پارازایلین در قیاس با تولوئن بیشتر است به همین منظور بخش عمده‌ای از تولوئن حدود ۶۵ درصد به بنزن و زایلن و بخش دیگر به تولوئن دی ایزوسیانات (TDI) که در تولید روکش‌ها و پوشش‌ها، درزگیر و چسب‌ها کاربرد دارد، تبدیل می‌شود.
ایران نیز در دو مجتمع پتروشیمی اصفهان و تبریز قابلیت تولید تولوئن را دارد. پتروشیمی اصفهان با ظرفیت اسمی ۷۲ هزار تن در سال و همچنین پتروشیمی تبریز نیز با ظرفیت ۲ هزار تن در سال تولیدکنندگان تولوئن در کشور هستند. پتروشیمی کارون، تنها تولیدکننده TDI کشور به ظرفیت اسمی ۴۰ هزار تن در سال است که ۲۵هزار تن تولوئن موردنیاز خود را نیز از پتروشیمی بندر امام تأمین می‌کند.
پیش‌بینی می‌شود مقدار تقاضای تولوئن تا سال ۲۰۲۱ به ۵٠.۴ میلیون تن در سال برسد. مهم‌ترین منبع تأمین تولوئن در جهان، ری‌فرمت است که ۷۵ درصد از تولید جهان بر این اساس تولید می‌شود: ۲۰درصد از بنزین پیرولیز و ۵ درصد مابقی از استایرن و زغال‌سنگ.
سایر محصولات جانبی تولیدی که در پتروشیمی نوری و بوعلی سینا یکسان است، عبارت‌اند از برش سنگین و سبک. برش سنگین در تولید گازوئیل کاربرد دارد، ظرفیت پتروشیمی نوری ١.٩ میلیون تن و پتروشیمی بوعلی ۴۸۸ هزار تن است. برش سبک هم خوراک واحد‌های الفینی است که ظرفیت‌ها به ترتیب ۳۸۰ و ۳۵۰ هزار تن در سال است.
بررسی صنعت آروماتیک / بخش پایانی را اینجا بخوانید
