تغییر رویکرد در عرضه مسکن

شادی آذری: جوزف شومپیتر، اقتصاددان معروف اتريش این بحث را مطرح می‌کند که معجزه کاپیتالیسم- دستاورد نظام سرمایه‌داری- يا همان «عرضه انبوه» در دموکراتیزه کردن ثروت نهفته است. در اغلب حوزه‌های زندگی این معجزه به شدت در حال عمل کردن است: در آمریکا تعداد ساعت‌هایی که باید هر نفر کار کند تا بتواند صاحب یک خودرو شود یا کمدی پر از لباس داشته باشد، طی یک نسل گذشته به نصف کاهش یافته است.

«اکونومیست» در جدیدترین شماره خود، در گزارشی نوشت: موضوع عرضه انبوه و ارزان قیمت در بخش مسکن، بهداشت و آموزش جهان هنوز صدق نمی‌کند چون در این حوزه‌ها ابعاد انقلاب دیجیتال محدود است و بهره‌وری در مسیری اشتباه پیش رفته است: در آمریکا بهره‌وری نیروی کار در بخش ساخت و ساز طی 20 سال منتهی به 2009 تا 22 درصد افت کرده این در حالی است که در سایر بخش‌ها رشدی 45 درصدی را نشان می‌دهد. در جهان ثروتمند، 60 میلیون نفر، بیش از 30 درصد از درآمد خود را صرف بخش مسکن می‌کنند و در جهان نوظهور، 200 میلیون خانوار در محلات کثیف و پر جمعیت به سر می‌برند. ترکیب روند رشد جمعیتی و رشد سریع شهری شدن به آن معنا است که تعداد افرادی که این شرایط نامطلوب را تحمل می‌کنند، رو به افزایش است. اما آیا آینده هم تیره و تار خواهد بود؟ در کشورهای توسعه یافته یا در حال توسعه تعداد روزافزونی از شرکت‌های بزرگ در حال تخصیص سرمایه و مدیریت تخصصی خود به حوزه مسکن هستند. «تاتا»، بزرگ‌ترین شرکت هندوستان، در سال 2009 بخشی را مخصوص ساخت خانه‌های ارزان تاسیس کرد. شرکت «ماهیندرا اند ماهیندرا » نیز سرمایه‌گذاری مشابهی را برای بخش مسکن انجام داده است.

سازمان‌های دیگر، از موسسات غیرانتفاعی گرفته تا موسسات مشاوره مدیران، ایده‌ها و تفکرات نویی را به حوزه مسکن وارد کرده‌اند تا خانه‌های ارزان به تولید انبوه برسند. گزارشی که موسسه جهانی مک‌کنزی منتشر کرده است نشان‌دهنده مختصری از رویکرد جدیدی است که در بخش مسکن به راه افتاده است: کاهش هزینه‌ها و توجه به اجزای صنعت ساخت و ساز. یک شرکت خصوصی هندی به تولید انبوه اتاقک‌های آلومینیومی –خانه پيش‌ساخته- اقدام کرده است که می‌توانند در کنار همدیگر قرار گیرند و آپارتمان‌هایی در اندازه‌های مختلف را تشکیل دهند. یک شرکت چینی اکنون می‌تواند یک بلوک 30 طبقه‌ای از آپارتمان‌ها را بر یک پی آماده، ظرف تنها 15 روز تکمیل و آماده سازد. این کار هم با استفاده از اجزای ساخته شده در کارخانه انجام می‌شود. سازندگان هندی برای کاهش هزینه‌ها از آجرهایی استفاده می‌کنند که از اضافات نیروگاه‌های سوخت زغالی بر جای می‌ماند. بریتانیا توانسته است هزینه مواد خام مورد نیاز برای خانه‌های اجتماعی را از سال 2010 تا 30 درصد کاهش دهد. البته هیچ‌کس دوست ندارد در خانه‌ای زندگی کند که حس کارخانه‌ای بودن را القا می‌کند. به همین دلیل این روش قابل انطباق با نیازهای هر خانواده است. ایکیای سوئد خانه‌هایی «پیش ساخته» را در بسته‌بندی‌های خود عرضه می‌کند که می‌توان به آنها ویژگی‌های منحصربه‌فرد افزود. در گزارش مک‌کنزی به مشکل زمین نیز اشاره شده است. اما پیشنهادهایی جالب از جمله اخذ مالیات از زمین‌های بدون استفاده را دارد. به‌عنوان مثال در مرکز شهرها زمین‌های دولتی بی‌استفاده زیادی وجود دارد. در ترکیه مساحت این زمین‌های 4 درصد کل مناطق شهری است. در چین دولت مالیاتی 20 درصدی بر زمین‌هایی که بیش از یک سال دست نخورده باقی می‌مانند وضع کرده است. گر چه در کنار هم گذاردن همه این راه‌حل‌ها دشوار است، اما دلیلی وجود ندارد که دستاوردهایی که نتیجه مثبت داشته و مهمترین آن «عرضه انبوه» است در بخش مسکن به کار گرفته نشود، همان‌طور که برای عرضه نامحدود کالاها موثر واقع شده است.