راه‌آهن اقتصادی و ایمن‌ترین شبکه حمل و نقل

بر اساس مستندات موجود در سال‌های گفته‌شده درمجموع ۱۵ مسافر و ۳۵ مأمور راه‌آهن جان خود را در حوادث ریلی کشور ازدست‌داده‌اند. در سال ۱۳۸۷ تعداد ۱۳ نفر از هم‌وطنان در حوادث ریلی کشور جان خود را از دست دادند که دو نفر آنان مسافر و ۱۱ نفر دیگر از مأموران شرکت راه‌آهن بودند. در سال ۱۳۸۸ تعداد تلفات انسانی حوادث راه‌آهن کشور به ۱۴ نفر رسید که هشت نفر آنان مسافر و ۶ نفر مأمور شرکت راه‌آهن بودند.

آمارها نشان می‌دهد تعداد جان‌باختگان حوادث ریلی در سال ۱۳۸۹ درمجموع ۴ نفر بودند که ۲ نفر مسافر و دو نفر مأمور شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران بودند. همچنین در سال ۱۳۹۰ درمجموع ۵ نفر به علت حوادث ریلی کشور جان خود را از دست دادند که همه این ۵ نفر از مأموران راه‌آهن بودند، اما هیچ مسافری در این سال در این حوادث کشته نشد. 

در سال ۱۳۹۱ تعداد جان‌باختگان حوادث ریلی در کشور ۶ نفر بود که یک نفر آن مسافر و ۵ نفر دیگر مأموران راه‌آهن بودند. هرچند مسئولان کشور کشته شدن حتی یک نفر از هم‌وطنان را در حوادث ریلی، رانندگی و جاده‌ای زیاد می‌دانند اما آمارها نشان می‌دهد روزانه به‌طور میانگین ۴۸ نفربر اثر حوادث رانندگی در کشور جان خود را از دست می‌دهند.

جلوگیری از تلفات مسافران در شبکه حمل‌ونقل کشور یکی از مهم‌ترین اصول دولت‌ها بوده و وزارت راه و شهرسازی با ارائه برنامه و طرح‌های مختلف درصدد است هرسال میزان تلفات مسافران را در شقوق حمل‌ونقل هوایی، ریلی، دریایی و جاده‌ای به حداقل کاهش دهد. با ادامه روند کاهش تلفات حوادث ریلی در کشور در سال ۱۳۹۳ تعداد جان‌باختگان حوادث ریلی به دو نفر رسید که یک نفر و یک نفر دیگر از مأموران شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران بود.

در پایان سال ۱۳۹۴ آمارها نشان داد درمجموع ۴ نفر بر اثر حوادث ریلی کشور جان خود را از دست دادند که یک نفر آن مسافر و ۳ نفر مأموران راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران بودند. 

در هشت ماه سال ۱۳۹۵ شاهد هیچ حادثه‌ی منجر به فوت در شبکه حمل‌ونقل ریلی کشور نبودیم، اما صبح روز جمعه پنجم آذرماه خطای مأمور راه‌آهن به همراه نقص فنی، باعث کشته شدن ۳۶ تن از هم‌وطنان آذری و ۴ مأمور راه‌آهن در حادثه برخورد دو قطار در ایستگاه هفت‌خوان سمنان شد. ضمن اینکه در این حادثه ۱۰۳ نفر از مسافران مصدوم شدند.

با وقوع این حادثه بلافاصله اعضای کمیسیون عالی سوانح راه‌آهن برای بررسی این حادثه به ایستگاه هفت‌خوان سمنان اعزام شدند. عباس آخوندی وزیر راه و شهرسازی نیز سفر خود به کشور ترکمنستان را که قرار بود در اجلاس بین‌المللی حمل‌ونقل پایدار شرکت کند، لغو کرد و برای بررسی حادثه و همدردی با هم‌وطنان و خانواده‌های داغ‌دیده با بالگرد به محل حادثه رفت.

هم‌زمان با برگزاری نشست اعضای کمیسیون عالی سوانح راه‌آهن با حضور اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس‌جمهوری و وزیران بهداشت درمان و آموزش پزشکی، کشور و راه و شهرسازی برای بررسی علت بروز حادثه، محسن پور سید آقایی معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل شرکت راه‌آهن ضمن ابراز همدردی با بازماندگان این سانحه و عذرخواهی از هم‌وطنان و عمل کردن به مسئولیت اجتماعی‌اش از سمت خود استعفا کرد و وزیر راه و شهرسازی نیز با استعفای وی موافقت کرد.

عباس آخوندی درباره این حادثه گفت: سالیانه ۱۳ میلیون نفر از طریق شبکه ریلی بین تهران - مشهد رفت‌وآمد می‌کنند و ما سعی کرده بودیم با هوشمند سازی این خط آهن، خطای انسانی را در این مسیر به حداقل برسانیم.

وزیر راه و شهرسازی افزود: تاکنون سه نفر از کارکنان راه‌آهن در منطقه سمنان و شاهرود توسط مقام قضایی بازداشت‌شده‌اند تا این مسئله موردبررسی بیشتر قرار گیرد.

آخوندی درباره نتیجه نشست با معاون اول رئیس‌جمهوری نیز گفت: بر اساس هماهنگی‌ها انجام‌شده، قرار است تا یک هفته آینده تمام اطلاعات موردنیاز این حادثه تأسف‌بار به معاون اول رئیس‌جمهوری ارائه شود. 

حسین عاشوری رئیس کمیسیون عالی سوانح راه‌آهن در بررسی اولیه علت بروز حادثه به ایرنا گفت: بی‌توجهی سر نوبت دوم به توقف قطار تبریز - مشهد در ایستگاه هفت‌خوان سمنان و دستور حرکت به‌قطار سمنان - مشهد باعث بروز این حادثه شده است.

وی بابیان اینکه نفر اول نوبت در دفتر مربوطه توقف قطار تبریز - مشهد را در این ایستگاه ثبت کرده بوده است، گفت: سرشیفت دوم به این توجه نکرده و اجازه داده است ساعت ۷ و ۱۴ دقیقه صبح همان روز (جمعه) قطار سمنان - مشهد حرکت و این حادثه به وجود آید.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین حسن روحانی رئیس‌جمهوری نیز در نامه‌ای به اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس‌جمهوری دستور تشکیل کمیته‌ای برای رسیدگی و بررسی این سانحه و مقصران حادثه داد.

معاون اول رئیس‌جمهوری در حکمی به اکبر ترکان مشاور رئیس‌جمهوری مأموریت داد با تشکیل کمیته‌ای متشکل از رئیس دفتر بازرسی ویژه رئیس‌جمهوری، مشاور معاون اول رئیس‌جمهوری و استانداران آذربایجان شرقی و سمنان حداکثر تا پایان هفته جاری گزارشی از دلایل وقوع حادثه تلخ قطار مسیر تبریز ـ مشهد و معرفی مقصران این سانحه دردناک ارائه کند.

به گزارش ایرناسن ناوگان ریلی ایران بسیار بالا است و تا سال گذشته حتی قطارهای با سن ۶۴ سال در این ناوگان در سیر و حرکت بودند.

باوجود تلاش‌های قابل‌توجه دولت یازدهم درزمینهٔ توسعه و بهبود فرآیندهای سیر و حرکت و مکانیزه و الکترونیکی شدن ناوبری ریلی در کشور، فاصله زیادی برای رفع عقب‌ماندگی‌های تاریخی در این زمینه وجود دارد.

دولت یازدهم از آغاز فعالیت، نوسازی ناوگان ریلی را از اهم برنامه‌های خود قرار داده است و آذرماه سال گذشته تردد قطارهای بالای ۵۵ سال را ممنوع کرد و در آذرماه امسال برنامه دارد قطارهای بالای ۴۵ سال سن را از ناوگان حمل‌ونقل ریلی جمع کند.

مهرداد بائوج لاهوتی عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی در واکنش به حادثه مرگبار برخورد دو قطار در ایستگاه هفت‌خوان سمنان ضمن اشاره به این‌که میانگین عمر ناوگان ریلی کشور بالا است، گفت: تردد تعداد زیادی از ناوگان ریلی با عمر بالای ۲۰ سال به نفع کشور نیست.

وی ضمن این تذکر که امروز نباید احساسی عمل کرد و ابعاد این سانحه باید توسط وزیر راه و شهرسازی و مسئولان ریلی به‌دقت بررسی شود، افزود: امروز شاهد تلاش دست‌اندرکاران ریلی برای اجرای پروژه‌های ریلی و همچنین توسعه خطوط ریلی در سطح کشور هستیم. با توجه به موقعیت جغرافیایی محور دامغان و تردد زیاد قطار در این مسیر باید از ناوگان جوان‌تری در این مسیر استفاده شود تا شاهد وقوع چنین حوادثی در کشور نباشیم.

عضو کمیسیون برنامه‌وبودجه مجلس معتقد است، ما با یک عقب‌افتادگی تاریخی در این بخش مواجه هستیم، در راستای جبران این غفلت تاریخی نمایندگان مجلس سعی دارند بر اساس اولویت‌های گسترش حوزه ریلی و همچنین به‌تناسب نیاز این حوزه، مصوبه‌هایی داشته باشند تا شرایط را بهبود بخشند.

محمدرضا بادامچی عضو کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی نیز درباره سانحه برخورد دو قطار در ایستگاه هفت‌خوان سمنان با تأکید به راین که علت بروز این سانحه باید موردبررسی قرار گیرد، افزود: توسعه راه‌آهن به‌عنوان یکی از سیستم‌های حمل‌ونقل ایمن همواره موردتوجه دولت است. صرفه‌جویی در مصرف انرژی و سوخت، کاهش آلودگی هوا، حمل انبوه کالا و جابجایی زیاد مسافر از مزیت‌های حمل‌ونقل ریلی است.

نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی خاطرنشان کرد: حوادث ریلی نسبت به دیگر شقوق حمل‌ونقلی بسیار کم است و این نشان می‌دهد این صنعت در بخش ایمنی سهم بیشتری در شقوق مختلف حمل‌ونقل دارد.

بادامچی تأکید کرد، مجلس از طرح‌های زیربنایی توسعه راه‌آهن در کشور حمایت می‌کند و به‌طور حتم با جلب حمایت نمایندگان مردم در مجلس رشد و توسعه راه‌آهن با سرعت بیشتری دنبال خواهد شد.

عباس آخوندی وزیر راه و شهرسازی نیز تابستان امسال در مراسم بهره‌برداری از دو رام قطار مسافربری تهران- مشهد، از برنامه‌ریزی برای جوان‌سازی ناوگان حمل‌ونقل ریلی کشور و حذف قطارهای با عمر بیش از ۳۵ سال در مدت دو سال خبر داد.

وی گفته بود، هم‌اینک سن ناوگان ریلی ایران بسیار بالا است، به‌طوری‌که تا سال گذشته حتی قطارهای با سن ۶۴ سال هم در این ناوگان در سیر و حرکت بودند.

آخوندی اظهار داشته بود، بر اساس برنامه‌ریزی انجام‌شده، آذرماه سال گذشته قطارهای بالای ۵۵ سال کنار گذاشته شدند و آذرماه امسال قطارهای بالای ۴۵ سال سن از ناوگان حمل‌ونقل ریلی جمع می‌شوند.

وزیر راه و شهرسازی نوید داده بود، با انعقاد قراردادهای مختلف با شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی و سازندگان داخلی و همچنین با مشارکت سرمایه‌گذاران و شرکت‌های خارجی، قطارهایی با فناوری نوین نیز به این ناوگان اضافه خواهد شد.

درحالی‌که سالانه بیش از ۱۷ هزار نفر در حوادث رانندگی جان خود را از دست می‌دهند و هزاران نفر به مصدومیت و معلولیت‌های مختلف دچار می‌شوند، خطوط راه‌آهن در صورت فراگیر شدن در کشور به همراه توسعه ناوگان علاوه بر سریع بودن می‌تواند در کاهش تصادفات جاده‌ای و مرگ‌ومیر در کشور نقش بسیار مهمی ایفا کند.

استاندارهای جهانی نشان می‌دهد، ایمنی شبکه حمل‌ونقل ریلی در سطح جهان ۲۰ برابر بیشتر از جاده است و این استاندارد در کشوری مانند ایران که مهم‌ترین علت مرگ‌ومیر در آن تصادفات جاده‌ای است، بالاتر از این میزان است.

بر اساس برآوردهای شرکت راه‌آهن، ایران برای توسعه زیرساخت‌های بخش ریلی به بیش از ۳۰۰ هزار میلیارد ریال سرمایه‌گذاری در بخش زیربنایی (خطوط ریلی) و همچنین سرمایه‌گذاری در بخش واگن و لکوموتیو نیاز دارد تا بتواند به آنچه در سند چشم‌انداز ۲۰ ساله و افق سال ۱۴۰۴ تعیین‌شده یعنی ساخت ۲۵ هزار کیلومتر خط آهن و دو برابری شدن واگن‌های باری، مسافربری و لکوموتیو دست یابد.

بر اساس افق چشم‌انداز، مسئولان برای ایجاد زیرساخت‌های مناسب در خطوط ریلی باید سالانه بیش از یک هزار کیلومتر خط آهن جدید احداث کنند، ضمن اینکه بیش از ۴۰ درصد ناوگان ریلی کشور فرسوده است و نوسازی آن به بیش از ۴۰ سال زمان نیاز دارد.

درحالی‌ که میانگین سرعت لکوموتیوهای مسافربری در ایران اخیراً به بین ۱۲۰ تا ۱۴۰ کیلومتر افزایشی یافته، در اروپا و برخی از کشورهای جهان سرعت قطارها بین ۲۵۰ تا ۳۰۰ کیلومتر در ساعت است و تا ۴۵۰ کیلومتر نیز ارتقا یافته است.

کارشناسان حمل‌ونقل ریلی معتقدند استفاده از خطوط ریلی صرفه‌جویی اقتصادی حدود ۳۰۰ هزار میلیارد ریالی در سال دارد و اگر دولت در این زمینه چند سال سرمایه‌گذاری کلان انجام دهد، کمتر از ۱۰ سال کل سرمایه‌گذاری در این بخش بازخواهد گشت.

مقایسه مصرف سوخت در بخش ریلی با دیگر بخش‌های حمل‌ونقل بیانگر آن است که حمل‌ونقل ریلی در شرایط برابر ۱۰ درصد کمتر از اتوبوس، ۳۰ درصد کمتر از مینی‌بوس، ۷۵ درصد کمتر از سواری و ۸۵ درصد کمتر از هواپیما مصرف سوخت دارد.

همین آمار گواهی می‌دهد توسعه حمل‌ونقل ریلی از همه ابعاد دارای صرفه اقتصادی برای کشور است و دولت باید تلاش کند با تغییرات بنیادین بیشترین ظرفیت حمل بار و مسافر را از جاده به شبکه ریلی کشور منتقل کند.

شبکه حمل‌ونقل ریلی جهان نیز همواره اتفاق‌های ناگواری ثبت کرده است. تازه‌ترین نمونه آن در پایان آبان ماه امسال (۲۰ نوامبر ۲۰۱۶) در کشور هندوستان رخ داد که بیش از ۱۶۰ نفر مسافر جان خود را از دست دادند. در حادثه قطار در امریکا در سال ۲۰۱۵ بیش از ۲۰۰ نفر زخمی و ۷ نفر کشته شدند.

در حادثه قطاری در اسپانیا در ۲۰۱۳ میلادی بیش از ۷۸ نفر از مسافران مصدوم یا فوت شدند. در حادثه مشابه دیگری در همین سال در کشور فرانسه بیش از ۱۰۰ نفر مصدوم و ۶ نفر جان خود را از دست دادند. خروج قطار از ریل در ِژاپن در سال ۲۰۰۵ بیش از ۷۳ کشته و ۴۵۰ نفر زخمی بر جای گذاشت.

این‌ها نمونه‌هایی از حوادث شبکه حمل‌ونقل ریلی جهان در قریب به ۱۰ سال گذشته است و متأسفانه نمونه‌های بسیار دیگری در سال‌های دورتر شمار قابل‌توجهی از خانواده‌ها را در کشورهای مختلف داغدار کرده است.