حسابدار، پاسدار منافع سرمایه گذاران/اهمیت حسابداری در شفافیت بازار سرمایه

به گزارش بورس‌نیوز، با توجه به لزوم افشای اطلاعات و گزارشات مالی شرکت‌ها جهت استفاده سهامداران و سایر استفاده کنندگان، حسابداری نقش پررنگی در شفافیت و قابلیت اتکای هرچه بیشتر اطلاعات دارد. 

بازار سرمایه و سازمان بورس و اوراق بهادار که  متولی اصلی شفاف سازی اطلاعات و ایجاد زمینه های انجام معاملات منصفانه در فضای رقابتی و همچنین ایجاد فضای اعتماد میان سرمایه گذاران است، نیازمند تکیه دایمی به دانش و تخصص دست اندرکاران حرفه حسابداری است. 

در همه کشورها، فعالان بازار سرمایه، مقام ناظر این بازار، و مدیریت بورس ها رابطه کاری تنگاتنگی با انجمن های حرفه ای حسابداری و مراجع رسمی تدوین استانداردهای حسابداری و حسابرسی دارند تا با کمک یکدیگر شرایط را برای ارتقای کیفیت گزارش های مالی فراهم آورند. 

ارزش ابزارهای پس اندازی مورد معامله در بازار های سرمایه (بورس های اوراق بهادار ) مبتنی بر اطلاعاتی است که در گزارش های مالی ارایه می شود. به دلیل اهمیت حسابداری در شفافیت هرچه بیشتر بازار سرمایه، خبرنگار بورس‌نیوز به سراغ محسن قاسمی دبیرکل انجمن حسابداران خبره ایران رفت و گفت‌وگوی مفصلی انجام شد که چکیده ای از آن را می‌خوانید.

قاسمی: مناسبت نامگذاری این روز به دسامبر ۲۰۰۷ (آذر ۱۳۸۶) برمی‌گردد که فدراسیون بین‌المللی حسابداران (آیفک) در تدارک گرامی‌داشت سی‌امین سالگرد تاسیس‌اش بود؛ به همین مناسبت، به همه انجمن‌های حسابداران حرفه‌ای عضو خود در سرتاسر جهان، از جمله انجمن حسابداران خبره ایران، اعلام کرد که از ۱۱ تا ۱۷ آذر ۱۳۸۶ آن سال را به عنوان هفته جهانی حسابداری نامگذاری کنند و در کشورهای خود مراسم گرامیداشتی را به همین مناسبت برگزار کنند.

 این طور بود که رهبران انجمن حسابداران خبره ایران و سایر نهادهای حسابداری کشور در گردهمایی ۱۳ آذر ۱۳۸۶ در هتل ونوس تهران گرد هم آمدند و در آن گردهمایی پانزدهم آذرماه هر سال به عنوان روز ملی حسابدار در ایران نامیده شد. از آن سال تا به حال هر ساله روزهای میانی آذرماه به محوریت پانزدهم آذر مراسم مختلفی توسط تشکل‌های حسابداران سرتاسر کشور و حتی در سطح بسیاری از شرکتها و موسسات برای گرامیداشت این روز فرخنده برگزار می‌شود.

حتی چند سال است که مراسم روز حسابدار به صورت ویژه با حضور وزیر اقتصاد در وزارت امور اقتصادی و دارایی برگزار می‌شود و بازتاب بسیار گسترده‌ای هم در رسانه‌های عمومی دارد. انجمن حسابداران خبره ایران هم هر سال مراسم ویژه‌ای را برگزار می‌کند. 

مراسم امسال انجمن که در روز دوشنبه، ۱۹ آذر ۱۳۹۷، در دانشکده مدیریت دانشگاه تهران برگزار خواهد شد، در واقع، دوازدهمین سالانه آیین گرامیداشت روز حسابدار برگزاری توسط انجمن حسابداران خبره ایران به عنوان نخستین و بزرگترین تشکل حسابداران حرفه‌ای ایران است.

قاسمی: خدمات حسابداران بسیار متنوع و در زمینه‌های شغلی گوناگونی است. ولی اگر بخواهیم آنها را به چند گروه کلی تقسیم کنیم؛ می‌توانیم به خدمات حسابداری و گزارشگری مالی، خدمات اطمینان‌بخشی (از جمله، حسابرسی مستقل و حسابرسی داخلی)، و خدمات حسابداری مدیریت و مشاوره مالی، در هر دو بخش خصوصی و عمومی اقتصاد کشور، اشاره کنیم. خدمات حسابداری و گزارشگری مالی و خدمات اطمینان‌بخشی تابع استانداردهای جهان‌شمول هستند؛ و هدف اصلی آنها، کمک به تصمیم‌گیری طیف گسترده استفاده‌کنندگان گزارش‌های مالی یا همان صورت‌های مالی – عمدتاً استفاده‌کنندگان برون‌سازمانی است.

مثلاً، سهامداران شرکت‌ها که دسترسی مستقیم به اطلاعات مالی و غیرمالی شرکت ندارند، از جمله استفاده‌کنندگان گزارش‌های مالی هستند تا بتوانند تصمیمات درستی اتخاذ کنند. دلیل استانداردمحور بودن این خدمات هم این است که در آنها مقایسه‌پذیری اطلاعات شخصیت‌های گزارشگر مختلف اهمیت کلیدی دارد. به عنوان نمونه، صورتهای مالی دو شرکت خودروساز بورسی باید مشابه هم باشند و در تهیه آنها از قواعد یکسانی پیروی شده باشد تا سرمایه‌گذاران بورسی بتوانند آنها را با هم مقایسه کنند و تصمیم درست بگیرند؛ یا مثلاً سازمان امور مالیاتی بتواند مالیات یکسانی از آن‌ها بگیرد.

نکته دیگری که در خدمات حسابداری و گزارشگری مالی و خدمات اطمینان‌بخشی مهم است، ایفای وظیفه حسابدهی (پاسخگویی) مدیران در قبال مالکان است. چون مدیران در واقع مباشران مالکان هستند. بنابراین، باید به صورت ادواری به مالکان گزارش بدهند که اموال آنها را چطور اداره کرده‌اند. 

در اینجاست که نقش خدمات اطمینان‌بخشی حسابرسان مستقل برجسته می‌شود. چون صورتهای مالی توسط مدیران تهیه می‌شوند. بنابراین، نیاز است که یک شخص ثالث متخصص و مستقل نسبت به درستی آنها به استفاده‌کنندگان برون‌سازمانی اطمینان معقول بدهد.

ولی خدمات حسابداری مدیریت و مشاوره مالی تابع استانداردهای مشخصی نیستند. چون هدف اصلی آنها کمک‌ به تصمیم‌گیری‌های متنوع‌تر و تخصصی‌تر مدیران و کارکنان درون‌سازمانی است. بنابراین، در چارچوب استانداردها محدود نمی‌شوند. در حسابداری مدیریت و مشاوره مالی نیازهای متنوع استفاده‌کنندگان (عمدتاً مدیران) است که نوع گزارش‌ها را تعیین می‌کند. 

در مجموع، می‌توان گفت که نتیجه خدمات متنوع حسابداران حرفه‌ای در زمینه‌های شغلی متنوع فوق، افزایش شفافیت مالی، ارتقای حسابدهی (پاسخگویی)، و تصمیم‌سازی (کمک به تصمیم‌گیرندگان مختلف) است و علی‌رغم انتقادات مختلفی که به اصول حسابداری و گزارشگری مالی وارد می‌شود، ولی تا به حال هیچ مکانیزم جایگزینی برای ایفای این نقش‌های متنوع در جهان ایجاد نشده است. در واقع، حسابداری راهکار سهل و ممتنعی است که همه این خدمات را به عموم استفاده‌کنندگان ارائه می‌کند.

قاسمی: ایران به رغم این که جزو کشورهای کمتر توسعه‌یافته یا اصطلاحاً جهان سوم محسوب می‌شود، ولی قدمت دانش و حرفه حسابداری در آن بسیار طولانی است. از سابقه چند هزار ساله جلوه‌های حسابداری و حسابرسی در امپراتوری‌های بزرگ ایران باستان که بگذریم؛ حسابداری نوین در کنار رشته‌هایی مثل، پزشکی، مهندسی، علوم نظامی، ...، در دارالفنون (زمان قاجار) تدریس می‌شده است.

از زمان ناصرالدین شاه که نخستین شعبه یک بانک بین‌المللی (بانک شرق جدید - وابسته به کمپانی هند شرقی) در ایران راه‌اندازی شد، و به مرور بانکهای ایرانی و خارجی دیگری هم در ایران شروع به کار کردند، حسابداری نوین امروزی هم در ایران مورد استفاده قرار گرفته است. در اوایل دوران پهلوی اول هم که اولین گروه دانشجویان ایرانی برای آموزش حسابداری به انگلستان رفتند و بعد از این که حسابدار چارترد (حسابدار خبره) شدند، به ایران برگشتند؛ به مرور نسل‌های بعدی حسابداران را در داخل کشور پرورش دادند و در واقع حرفه حسابداری نوین در ایران پا گرفت. همین نسل اول حسابداران چارترد بودند که بعد از نهضت ملی شدن صنعت نفت و اخراج حسابداران انگلیسی و هندی و پاکستانی شاغل در شرکت نفت ایران و انگلیس، حسابداری شرکت ملی نفت ایران را راه‌اندازی کردند. چند سال بعد نیز، از سال ۱۳۳۶، اولین دانشکده حسابداری ایران را با نام آموزشگاه عالی حسابداری زیرمجموعه شرکت ملی نفت ایران راه‌اندازی کردند. این آموزشگاه که بعدا به دانشکده حسابداری و علوم مالی شرکت ملی نفت ایران تغییر نام داده شد، یکی از قطب‌های اصلی پرورش نسل اول حسابداران حرفه‌ای و دانشگاهی ایران بود. البته در همان سال‌ها رشته حسابداری به مرور در دانشگاه‌های مهم کشور، مثل دانشگاه تهران، دانشگاه ملی سابق (دانشگاه شهید بهشتی) و دانشگاه فرح سابق (دانشگاه الزهراء) هم راه‌اندازی شد. زنده‌یاد دکتر عزیز نبوی هم که موسسه عالی حسابداری را به عنوان یکی دیگر از قطب‌های پرورش نسل اول حسابداران حرفه‌ای و دانشگاهی ایران به صورت خصوصی راه‌اندازی کرده بود.

در دهه ۱۳۴۰ هم که در نتیجه راه‌اندازی صنایع مختلف در کشور، اقتصاد ایران رشدهای دو رقمی را تجربه می‌کرد، همین حسابداران چارترد که بعضاً مناصب مهمی مثل رئیس کل بانک مرکزی (مهدی سمیعی) و مدیرعامل بانک توسعه صنعتی (ابوالقاسم خردجو) را در اختیار داشتند، در الزامی کردن حسابرسی صورتهای مالی صنایع نوپای آن سال‌ها نقش اصلی داشتند. این طور بود که به مرور هم شعبات موسسات بزرگ حسابرسی جهان در ایران راه‌اندازی شدند و هم نخستین موسسات حسابرسی ایرانی به مرور تشکیل شدند. در اواخر همان دهه (سال ۱۳۴۶) نیز بورس اوراق بهادار تهران توسط همین حسابداران چارترد (سمیعی و خردجو) تاسیس شد و به توسعه بیشتر حرفه حسابداری و حسابرسی در ایران کمک کرد. برای شما حتما جالب است که بدانید در نیم قرن گذشته که بورس در ایران فعالیت داشته است، بخش اعظم رئیسان و مدیران و بدنه کارشناسی بورس هم از حسابداران بودند. در واقع حسابداری و بورس در ایران مثل همه کشورهای دیگر جهان خدمات متقابلی داشته‌اند و باعث توسعه یکدیگر شدند.

از این سابقه درخشان که بگذریم، متاسفانه به دلیل دولتی بودن ساختار اقتصاد ایران، که بنا به روایت‌های مختلف از ۷۰ تا ۸۵ درصد اقتصاد ایران‌ را دولتی می‌دانند، حرفه حسابداری در ایران آن طور که ظرفیت انسانی‌اش را دارد، توسعه پیدا نکرده است. الان چندین سال است که دانشجویان حسابداری در مقاطع مختلف تحصیلات تکمیلی (از کاردانی تا دکتری) بزرگترین جامعه دانشجویی ایران را تشکیل می‌دهند. چیزی حدود ده درصد از بیش از چهار میلیون دانشجوی ایرانی در رشته حسابداری تحصیل می‌کنند. ولی مجموع حسابداران خبره و حسابداران رسمی ایران حدود ده هزار نفر هستند! یعنی حرفه حسابداری ایران که بیشتر در بخش خصوصی و کوچک اقتصاد ایران فعال است، آن طور که ظرفیتش را دارد توسعه پیدا نکرده است.

قاسمی: حسابداری یک دانش کاربردی است. در واقع، مثل دانش‌های محض، همچون فیزیک و شیمی و ریاضی، نیست که بدون توجه به محیط بیرون از دانشگاه‌ها بتواند توسعه پیدا کند. البته امروزه همان دانش‌های محض هم در جهان عمدتاً توسط صنایع توسعه پیدا می‌کنند، نه صرفاً دانشگاه‍ها. بنابراین، در نتیجه ساختار دولتی اقتصاد ایران که عرض کردم باعث کمترتوسعه‌یافتگی حرفه حسابداری ایران شده است، تبعاً دانشگاه‌های حسابداری ایران هم آن طور که باید توسعه کیفی پیدا نکرده‌اند. شما به این توسعه کمی این سالها نگاه نکنید که ما بزرگترین جامعه دانشجویی ایران را تشکیل می‌دهیم. این جمعیت کثیر داوطلبان تحصیل در رشته حسابداری به امید یافتن شغل وارد دانشگاه‌ها می‌شوند. حتی در مقاطع تحصیلات تکمیلی هم دغدغه اصلی دانشجویان ارتقای شغلی است. یعنی دغدغه کار دانشگاهی و توسعه دانش حسابداری را ندارند. متاسفانه در ایران به دلیل خلاء مدارک حرفه‌ای متنوع و گسترده (مثل، حسابدار رسمی، حسابدار مالی خبره، حسابدار مدیریت خبره، حسابرس داخلی خبره، ...) اکثریت دانش‌آموختگان مقطع کارشناسی حسابداری با این که مجهز به دانش کاربردی حسابداری شده‌اند ولی برای افزودن بر قابلیت‌های خود در بازار کار رقابتی به دنبال ادامه تحصیل دانشگاهی در مقاطع تحصیلات تکمیلی می‌روند. این یک بیراهه مهلک برای حسابداری ایران است. این که ما فکر کنیم مدیران مالی شرکتهای بزرگ و مدیران موسسات بزرگ خدمات حسابداری و حسابرسی حتما باید فوق لیسانس و دکتر باشند، یک غلط فاحش است. کسی که دکتر می‌شود باید کار دانشگاهی کند، نه این که مدیر مالی یک شرکت بزرگ شود. اصلاً دروس مقاطع تحصیلات تکمیلی دانشگاهی چه مهارتی به دانش‌آموختگان این مقاطع می‌افزاید که آنان را به یک لیسانس حسابداری ارجحیت بدهیم. یک زمانی بود که چون ظرفیت پذیرش دانشگاه‌ها در مقاطع تحصیلات تکمیلی (فوق لیسانس و دکتری) حسابداری بسیار محدود بود، افراد باهوش‌تر و نخبه وارد این مقاطع می‌شدند. بنابراین، با این که آن دوره‌ها چیزی به مهارت‌های حرفه‌ای آنان نمی‌افزود، حداقل معیاری برای نخبه بودن آنان بود. ولی الان با این توسعه قارچ‌گونه دانشگاه‌ها و مراکز متفرقه‌ای که به همه متقاضیان مدرک دکتری می‌دهند، دیگر آن معیار هم موضوعیت ندارد.

قاسمی: ممنونم؛ پرسش بسیار خوبی است. به نظرم تنها راه توسعه حرفه حسابداری ایران پایبندی به اصول حرفه‌ای‌گری است. اصول جهان‌شمولی که در همه کشورهای توسعه‌یافته اعمال می‌شود. اگر بخواهم فهرست‌وار بگویم، یکی این که مدارک حرفه‌ای متنوعی توسط نهادهای حرفه‌ای حسابداری ایران طراحی شود و از راه برگزاری دوره‌های آموزشی حرفه‌ای (نه دانشگاهی) و برگزاری آزمون‌های حرفه‌ای به افراد واجد شرایط اعطاء شود. یک بار من برای نوشتن مقاله‌ای در مجله حسابدار (که البته هیچ وقت نوشته نشد) حدود هشتاد گواهی‌نامه حرفه‌ای موجود در آمریکا را فهرست کرده بودم. آن جا در همه زمینه‌های تخصصی حسابداری مدارک حرفه‌ای وجود دارد. حالا ما در ایران می‌آییم برای همه زمینه‌های تخصصی رشته دانشگاهی لیسانس و فوق لیسانس راه می‌اندازیم. دوم این که انجمن‌های حرفه‌ای را در سطح ملی تقویت کنیم. ما در ایران بیش از دو میلیون حسابدار داریم. ولی حدود ده هزار نفر عضو انجمن حسابداران خبره ایران هستند. یعنی تقریباً صفر درصد! در حالی که ما اگر یک انجمن حرفه‌ای با چند صد هزار عضو باشیم صدای بسیار رساتری در توسعه خدمات حرفه‌ای حسابداری در کشور خواهیم داشت. سوم، تمرکز بر آموزش‌های حرفه‌ای مستمر است. هر کسی که یک مدرک حرفه‌ای می‌گیرد ملزم خواهد بود که طی سال در دوره‌های آموزشی مستمر شرکت کند. چهارم، رعایت اخلاق حرفه‌ای و نظارت انجمن‌های حرفه‌ای بر رعایت اخلاق حرفه‌ای توسط اعضاء است. اگر این کارها را انجام بدهیم قطعاً توسعه حرفه حسابداری ایران محقق خواهد شد.