« ۵ همت » سرمایه‌گذاری خارجی‌ها در بورس

به گزارش بورس نیوز، اوایل اردیبهشت‌ماه اعلام شد به سرمایه‌گذاران خارجی که مبلغ ۲۵۰ هزار دلار (یا معادل آن ارزهای دیگر موردقبول بانک مرکزی) را  با خرید سهام یا دیگر محصولات در بازار سرمایه سرمایه‌گذاری کنند مجوز اقامت ۵ ساله تعلق می‌گیرد. اگرچه این خبر در ابتدا در نظر برخی فعالان بازار سرمایه به شوخی شبیه بود، اما بهانه‌ای شد تا خبرنگار بورس نیوز در گفت‌وگویی مفصل با بهادار بیژنی مشاور رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار در امور بین‌الملل، سرمایه‌گذاری خارجی در بازار سرمایه کشورمان را زیر ذره‌بین بگذارد. بخش اول این گفت‌وگو را بخوانید.

کمی در مورد وضعیت سرمایه‌گذاری خارجی در بورس تهران توضیح دهید. در حال حاضر چه تعداد سرمایه‌گذار خارجی در بورس تهران فعالیت دارند؟

بیژنی: یکی از مهم‌ترین برنامه‌هایی که در چند سال گذشته در دستور کار سازمان بورس و اوراق بهادار قرار داشته، بیشتر بین‌المللی شدن بازار سرمایه ما بوده که البته جذب سرمایه‌گذاران خارجی در بورس تهران فقط بخشی از این برنامه محسوب می‌گردد و مشارکت سرمایه‌گذاران خارجی در نهادهای مالی بازار سرمایه ما، فعالیت شرکت‌های بین‌المللی در بازار سرمایه ما، بالا رفتن استانداردهای این بازار و... هم جزو همین برنامه هستند. در چند سال گذشته تحولاتی در بازار سرمایه ما رخ‌داده که در بین‌المللی شدن بازار سرمایه ما هم بسیار مؤثر بوده است.

در حوزه جذب سرمایه‌گذاران خارجی شاهد رشد قابل‌توجهی بوده‌ایم. از زمان اجرایی شدن برجام تا زمان خروج آمریکا از برجام، حضور سرمایه‌گذاران خارجی در بازار سرمایه ما تقریباً ۳ برابر شد. البته بعدازآن هم‌ شیب جذب سرمایه‌گذاری خارجی در بازار سرمایه ما افزایشی بود، ولی دلیل اصلی این اتفاق، عمدتاً رشد شاخص بورس بود.

طبق آمارها در پایان فروردین‌ماه ۱۴۰۰ حدود ۵ هزار میلیارد تومان ارزش سبد سرمایه‌گذاری خارجی در بورس تهران (سرمایه‌گذاری در سهام و اوراق بدهی) بوده است. تعداد سرمایه‌گذاران خارجی در بورس و فرابورس نیز تا پایان فروردین‌ماه ۲۷۰۵ شخص حقیقی و ۹۳۹ شخص حقوقی بوده که درمجموع ۳۶۴۴ کد بورسی خارجی در بورس و فرابورس داریم و این تعداد از فعالان خارجی بورس کالا و بورس انرژی کاملاً جداست.

بخش دیگری از فرآیند بین‌المللی شدن بازار سرمایه، میزان مشارکت سرمایه‌گذاران خارجی در تأسیس نهادهای مالی است. برای مثال چند شرکت رتبه‌بندی در بازار سرمایه با مشارکت خارجی‌ها تأسیس‌شده است.

مهم‌ترین تحول بین‌المللی در تاریخ بازار سرمایه ما، عضویت عادی ایران در فدراسیون بورس‌های بین‌المللی(IOSCO) در آذرماه ۱۳۹۷ و داشتن حق رای در این فدراسیون بین‌المللی بود. همان‌طور که مستحضر هستید اعضای IOSCO بیش از ۹۵ درصد بازارهای سرمایه جهان را در بیش از ۱۰۵ حوزه اجرایی، تنظیم و نظارت می‌کنند. IOSCO با ۳ هدف اصلی حمایت از سرمایه‌گذاران، ایجاد بازارهای منصفانه و کارآ و شفاف و نیز کاهش ریسک‌های سیستمیک سرمایه‌گذاری در بازارهای سرمایه است. بین‌المللی شدن بازار سرمایه بیش از آنکه برای سرمایه‌گذاران خارجی منفعت به همراه داشته باشد، به نفع سرمایه‌گذاران داخلی است.

البته قبل از عضویت در این کمیسیون بین‌المللی هم خود را ملزم به رعایت استانداردهای جهانی می‌دانستیم؛ ولی با حضور پررنگ در IOSCO این تعهد جدی‌تر شد. استانداردها و سیاست‌های IOSCO بسیار جدی است و توسط تمام اعضا رعایت می‌شود و برای عضویت در IOSCO باید به‌تمامی مقررات و دستورالعمل‌های این فدراسیون پایبند بود و به همین دلیل هم تأکیدداریم که عضویت در IOSCO تحولی بزرگ برای بازار سرمایه ما بود. بعدازاین اتفاق، ارتباطات بین‌المللی بازار سرمایه ما به‌جای محدود شدن در چند موافقت‌نامه دوجانبه، به موافقت‌نامه‌های چندجانبه MMOU رسید.

علاوه بر این باید یادآوری کنم که بعد از اجرای برجام، استقبال سرمایه‌گذاران خارجی از بازار سرمایه ما به‌شدت افزایش یافت‌. در فرصتی که بعد از خروج آمریکا از برجام داشتیم، تلاش شد بسترهای قانونی برای سرمایه‌گذاری خارجی توسعه یابد و سازمان بورس و اوراق بهادار در این فرصت موفق شد دستورالعمل آیین‌نامه سرمایه‌گذاری خارجی و همچنین مشارکت خارجی‌ها در تأسیس نهادهای مالی را بازبینی و اصلاح کند. با این اصلاح و بازبینی، فرآیند حضور سرمایه‌گذاران خارجی در بازار سرمایه کشورمان تسهیل شد. برای مثال صدور کد بورسی برای سرمایه‌گذاران خارجی مستقیماً به شرکت سپرده‌گذاری مرکزی ارجاع داده شد. یا در مورد دستورالعمل مشارکت سرمایه‌گذاران خارجی در تأسیس نهادهای مالی همچون یک شرکت سبدگردان یا تأمین سرمایه و.‌.. مقررات شفاف‌تر و جامع‌تری تدوین شد.

در چند سال گذشته، سعی شده علاوه بر همکاری‌های بازار سرمایه در چارچوب مقررات بین‌المللی IOSCO ، روی بازارهای سرمایه کشورهای همسایه هم به‌عنوان بازار هدف تمرکز شود تا با این بازارها هم وارد روابط ۲ جانبه شویم و در سازمان بورس با حدود ۲۰ نهاد ناظر و بورس، موافقت‌نامه دوجانبه امضا کردیم. البته ایجاد روابط بین‌المللی کارآ و قوی و مؤثر با ۲۰ بازار سرمایه خارجی، نیازمند صرف انرژی وقت و منابع بسیار است و شاید تمام این ۲۰ بازار سرمایه، جزء بازارهای هدف ما نباشند. به همین دلیل تلاش شد تمرکزمان بر بازارهای هدف باشد. درنتیجه این کار با چند بورس خارجی ازجمله بورس‌های آلمان، هند، یونان چین و عراق توافقنامه دوجانبه امضا کردیم. انتخاب هر یک از این بورس‌ها نیز دلایل خاص خود را داشته است.

برای مثال انتخاب بازار سرمایه آلمان این بود که در مقطعی، بیش از ۵۰ درصد سرمایه‌گذاران خارجی بورس تهران را (ازلحاظ ارزش سبد سرمایه‌گذاران) آلمانی‌ها تشکیل می‌دادند. این اعتماد سرمایه‌گذاران آلمانی به بازار سرمایه ما، مسئولان سازمان بورس را بر آن داشت که با امضای توافقنامه‌ای دوجانبه با بازار سرمایه آلمان، فعالیت این سرمایه‌گذاران را در بازار سرمایه ایران تثبیت کنیم.

امضای توافقنامه همکاری با بازار سرمایه هند نیز در سال ۱۳۹۶ و با چین در خرداد ۱۳۹۷ انجام شد و برای امضای موافقت‌نامه با هند و چین و بعضی مقامات ناظر خارجی دیگر، نیاز به تائید برخی وزارتخانه‌ها و نهادها ازجمله وزارت امور خارجه و وزارت اقتصاد آن کشور بود.

در حال حاضر، سرمایه‌گذاران کدام کشور بیشترین سرمایه‌گذاری را در بازار سرمایه ما انجام داده‌اند؟

بیژنی: کشورهای اروپایی و کشورهای همسایه بیشترین میزان سرمایه‌گذاری را در بورس تهران داشته‌اند اما؛ نکته اینجاست که با توجه به اولویت‌ها، ترجیح دادیم به‌جای ارتباطات متعدد و کم‌عمق با بازارهای سرمایه دیگر کشورها، ارتباطات عمیق‌تری با کشورهایی که اقبال بیشتری به بازار سرمایه ما نشان داده‌اند، برقرار کنیم.

یکی دیگر از اقداماتی که در راستای بین‌المللی شدن بازار سرمایه ما صورت گرفت، همکاری با نهادهایی بود که بیشترین وابستگی و ارتباط را با این حوزه دارند. برای مثال می‌توان به سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی و فنی ایران و وزارت خارجه اشاره کرد. برای مثال در چارچوب همکاری با وزارت امور خارجه، مهرماه ۱۳۹۹ یک کارگاه آموزشی برای کارشناسان اقتصادی وزارت امور خارجه برگزار شد و کارشناسان اقتصادی وزارت امور خارجه در کشورهای مختلف در این کارگاه حضور داشتند. در مقطعی هم همکاری‌هایی با سازمان خصوصی‌سازی داشتیم و...

معتقدیم برای بین‌المللی شدن بازار سرمایه، باید با نهادهای مرتبط همکاری داشت.

اخیراً اعلام شد به سرمایه‌گذارانی که در بازار سرمایه کشورمان سرمایه‌گذاری کنند، مجوز اقامت ۵ ساله اعطا خواهد شد. این خبر چقدر اثرگذار خواهد بود؟ اصولاً اعطای اقامت کشورمان آن‌قدر جذابیت دارد که بابت آن، سرمایه‌گذاری کنند؟ به نظرتان این مجوز برای چه اشخاصی و از چه کشورهایی جذابیت خواهد داشت؟

بیژنی: این طرح از دو جنبه قابل‌بررسی است؛ یک جنبه اینکه چه تعداد از افراد خارجی ممکن است درخواست اقامت در کشورمان را ارائه کنند و دومین نکته، تأثیر مثبت پیام این طرح به سرمایه‌گذاران خارجی است که کشور ما برای سرمایه‌گذاران خارجی، ارزش قائل است. به‌هرحال شاید برخی شرکای خارجی ما نسبت به نگاه حاکمیت ایران به سرمایه‌گذاران خارجی اطلاعی نداشته باشند و با این طرح، پیام خوشامدی به سرمایه‌گذاران خارجی خواهیم داد.

فعلاً این طرح از طریق رسانه‌ها و... اطلاع‌رسانی شده، اما برای بررسی آماری تأثیر اعطای اقامت ۵ ساله به سرمایه‌گذاران خارجی و ۴ نفر از اعضای خانواده آن‌ها به ازای سرمایه‌گذاری ۲۵۰ هزار دلاری در بازار سرمایه ما، باید کمی صبر کرد.

قطعاً اعطای مجوز اقامت ۵ ساله در ایران برای بعضی سرمایه‌گذاران خارجی جذاب خواهد بود؛ چراکه با دریافت این مجوز، محدودیتی در ورود و خروج به کشورمان را نخواهند داشت و نیازی نیست که هر بار، ویزا دریافت کنند.

ضمن اینکه برای بعضی از کشورهای همسایه، دریافت مجوز اقامت در ایران هم موضوع جذابی است‌ و باید دید استقبال از این طرح به چه میزان خواهد بود. 

این طرح برای افغان‌هایی که سال‌هاست در کشور ما زندگی می‌کنند و مشکلاتی برای مجوز اقامت دارند نیز جذاب خواهد بود؟

بیژنی: همسایگان ما جزء جامعه هدفی هستند که برای شیوه‌نامه اعطای اقامت ۵ ساله کشورمان در نظر گرفته‌شده‌اند کمااینکه در حال حاضر هم تعدادی از دوستان افغان در بازار سرمایه ما سرمایه‌گذاری کرده‌اند. اما به‌هرحال حداقل سرمایه‌گذاری ۲۵۰ هزار دلار خواهد بود و هر شخصی که شرایط ذکرشده در شیوه‌نامه را داشته باشند، می‌توانند درخواست‌های خود را ارائه کنند.

یکی از دغدغه‌های سرمایه‌گذاری در کشور ما، انتقال سرمایه خواهد بود‌. با توجه به تحریم‌ها و محدودیت نقل‌وانتقال ارز، سرمایه‌گذاران خارجی چطور می‌توانند سرمایه وارد کشور ما کنند یا بعد از فروش، پول خود را از کشور ما خارج کنند؟

بیژنی: بعد از خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام و اعمال تحریم‌ها علیه ایران، در اردیبهشت ۱۳۹۷، مشکلاتی در این خصوص داشتیم، ولی سرمایه‌گذاری‌های خارجی در کشور ما حتی بعدازاین تاریخ افزایش هم داشته است برای مثال اگر اسفند سال ۱۳۹۹ را با فروردین سال ۱۴۰۰ مقایسه کنیم مشاهده می‌کنید که تعداد سرمایه‌گذاران خارجی در کشورمان حدود ۱.۳۳ درصد رشد داشته است که رقم قابل‌توجهی است.

اگرچه سازمان بورس نقشی در چگونگی نقل‌وانتقال پول سرمایه‌گذاران خارجی ندارد اما آنچه مشاهده می‌شود. این است که به‌هرحال پول به طرق مختلف وارد می‌شود. قطعاً مشکلات و چالش‌هایی بر سر راه وجود دارد اما با قاطعیت می‌گویم که انتقال پول سرمایه‌گذاران خارجی داخل کشور در حال انجام است، اما در مورد خروج پول سرمایه‌گذاران خارجی از کشور؛ توصیه همیشگی ما به سرمایه‌گذاران خارجی بالأخص آن‌هایی که حجم سرمایه‌گذاری بالاتری دارند، این است که حتماً برای سرمایه‌گذاری‌های خود در کشورمان درخواست مجوز به سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی و فنی ایران ارائه کنند.‌ این مجوز در چارچوب حمایت و تشویق سرمایه‌گذاران خارجی بسیار مهم است؛ چون با این مجوز به آن‌ها سند اعطا خواهد شد که توسط وزیر اقتصاد امضاشده است و در آن ذکرشده که سرمایه‌گذاران خارجی امکان خروج اصل سرمایه و سود سرمایه‌گذاری‌های خود از کشور را خواهند داشت و دولت ایران متعهد می‌شود ارز موردنیاز برای خروج سرمایه‌های سرمایه‌گذاران خارجی را تأمین می‌کند.

اگر هم سرمایه‌گذاران خارجی قصد استفاده از شیوه‌نامه اعطای مجوز اقامت ۵ ساله در ایران به سرمایه‌گذاران خارجی را داشته باشند ، راه ثبت این درخواست از طریق سازمان سرمایه گذاری و کمک های اقتصادی و فنی ایران است. مطابق ماده ۱۴ شیوه نامه اعطای مجوز اقامت ۵ ساله در ایران به سرمایه گذاران خارجی، سرمایه گذاران خارجی می توانند چنانجه قصد استفاده از وجوه ماده ۷ این شیوه نامه (همان ۲۵۰ هزار دلار) را در چارچوب قانون تشویق و حمایت سرمایه گذاران خارجی و آیین نامه اجرایی آن داشته باشند، میتوانند با طی تشریفات قانونی، اقدام و از مزایای قانونی آن بهره مند شوند.

نکته اینجاست که درصورتی‌که سرمایه‌گذاران خارجی مجوز فیپا را دریافت کنند، حتی در سخت‌ترین شرایط ارزی کشور، دولت ما خود را موظف به تأمین ارز موردنیاز برای آن‌ها می‌دانند. کما اینکه در سال‌هایی که مشکلات ارزی داشتیم (مثل سال ۹۷) دولت ما ارز موردنیاز سرمایه‌گذاران خارجی که مجوز فیپا را داشتند تأمین کرد.

کلام پایانی؟

بیژنی: در نظر داشته باشید که برای تزریق نقدینگی از منابع صندوق توسعه ملی به میزان حدود هزار میلیارد تومان چند ماه فعال بازار سرمایه با چالش مواجه بودند حال‌آنکه ارزش سبد سرمایه‌گذاران خارجی در بازار سرمایه حدود ۵ هزار میلیارد تومان است و در صورت تمرکز بیشتر برای حوزه به‌راحتی می‌توان به جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی در بازار سرمایه از بسیاری از مشکلات این بازارهاست.

با تغییر دولت آمریکا و روی کار آمدن بایدن ، بسیاری از نگرانی‌هایی که در مورد سیاست خارجی و روابط بین‌المللی دریایی کشورمان وجود داشت برطرف شد و فارغ از آنکه مذاکرات وین به چه نتیجه‌ای خواهد رسید، نگرانی بابت رفتارهای غیر دیپلماتیک رئیس‌جمهور سابق آمریکا برطرف شد.

البته این نگرانی فقط مختص به ایران نبود و بسیاری از کشورهای دنیا بابت رفتارهای غیر دیپلماتیک و مداخله‌های ترامپ نگران بودند.برای مثال بعد از تحریم‌های ظالمانه علیه ایران سفیر امریکا در یکی از کشورها با شرکت‌های مختلفی که در ایران سرمایه‌گذاری‌های انجام داده بودند تماس گرفته بود و اعلام کرده بود که اجازه همکاری با ایران را ندارند‌ که این دخالت و این حرکت‌های غیر دیپلماتیک بی‌سابقه بود.‌ خوشبختانه فشارها در محیط بین‌المللی علیه ما کاهش‌یافته و مذاکراتی برای احیای برجام در جریان است.‌کاهش این نگرانی‌ها تحول بزرگی برای بازار سرمایه ما بوده است که نوع آثار مثبت آن را هم مشاهده می‌کنیم و بعد از پایان دولت ترامپ ما در بازار سرمایه شاهد حضور ۳ هیئت خارجی بودیم و بازار سرمایه ما به سمت هرچه بیشتر بین‌المللی شدن پیش می‌رود.

ضمن اینکه در حال حاضر هم بازار سرمایه ما نسبت به سنوات قبل وضعیت بهتری در فضای بین‌المللی دارد و در فضای بین‌المللی بازار سرمایه ما بازار کاملاً شناخته‌شده‌ای است. فراموش نکنید که برای عضویت عادی در ISCO حدود ۱۳ سال پیگیری و مذاکره جدی صورت گرفت. جالب اینجاست که بدانید عضویت عادی بازار سرمایه ما در ISCO در آذرماه ۱۳۹۷، یعنی چند ماه بعد از خروج آمریکا از برجام صورت گرفت.‌ این اتفاق نشان از قابلیت‌ها و پتانسیل‌های بازار سرمایه ما، دارد.

ارزش بازار سرمایه ما در مقطعی به حدود ۳۰۰ میلیارد دلار رسیده بود که این رقم حتی در بین بازارهای سرمایه جهانی هم بسیار بااهمیت است. ارزش روزانه معاملات این بازار هم رقم قابل‌توجهی است. بازار سرمایه ما در سال‌های اخیر رشد قابل‌توجهی داشته و این موضوع برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی هم بسیار حائز اهمیت است.