روزهای سبز و اختلال سامانه معاملاتی

یکی از بخش‌های مهم بازار سرمایه، شرکت مدیریت فناوری بورس است که سامانه معاملات بورس، فرابورس و بورس انرژی را مدیریت می‌کند. این سامانه در سال‌های اخیر گه گاهی با اختلالاتی مواجه شده که انتقادات سهامداران را به دنبال داشته است. به‌منظور بررسی آخرین وضعیت سامانه معاملاتی بازار سرمایه، خبرنگار بورس نیوز گفت‌وگوی مفصلی با روح‌الله دهقان مدیرعامل شرکت مدیریت فناوری بورس انجام داده که بخش اول آن را می‌خوانید.

در سال ۹۹ و بعد از ورود خیل عظیمی از سرمایه‌گذاران جدید به بازار سرمایه سامانه معاملاتی مکرراً با اختلالاتی مواجه می‌شد. در ۲ سال گذشته چه اقداماتی جهت ارتقای سامانه معاملات انجام‌شده؟ آیا اگر دوباره شاهد رونق بازار سرمایه باشیم، این سامانه کشش انجام معاملات را دارد یا نه؟

روح‌الله دهقان: از اوایل سال ۹۹ با توجه به آنکه رشد بازار سرمایه به‌تدریج آغازشده و حجم معاملات افزایش‌یافته بود، یکسری اقدامات توسعه‌ای روی سامانه معاملات صورت گرفت. ازآنجاکه فرآیندهای توسعه، فرآیندهای زمان‌بری است، اواخر بهار و تابستان ۱۳۹۹ با مشکلات و اختلالات در سامانه معاملات مواجه بودیم که البته بیشتر ناشی از افزایش حجم معاملات بود.‌ بعدازآن سامانه معاملات دچار کندی شده و پاسخ‌دهی به سفارش‌های با تأخیر مواجه می‌شد. در مردادماه ۹۹ بازار شیب نزولی به خود گرفت و حتی در منفی‌های بازار هم با مشکلاتی در سامانه معاملات مواجه بودیم.

در این مدت، فرایند توسعه سامانه معاملات کماکان ادامه داشت. در ۲ سال گذشته بیشتر تمرکز ما روی توسعه نرم‌افزاری سامانه و افزایش کارایی بوده است تا ظرفیت‌های سامانه معاملاتی به نحوی تغییر پیدا کند که در صورت اوج‌گیری مجدد معاملات، سامانه معاملاتی با مشکلی روبرو نشود.‌ در حوزه نرم‌افزاری اقدامات متعدد انجام‌شده و الان سامانه معاملاتی ازنظر توسعه نرم‌افزاری و پشتیبانیِ حجم بالای معاملات، وضعیت قابل قبولی دارد.

علاوه بر این برنامه‌هایی هم برای توسعه زیرساخت‌های سامانه معاملات داریم. به‌هرحال سخت‌افزارهای سامانه معاملات هم نیاز به به‌روزرسانی دارند و عمر سخت‌افزارها‌ برای سامانه‌های حساسی همچون سامانه معاملات بیش‌ازحد شده و برنامه توسعه سخت‌افزاری سامانه معاملات هم از برنامه‌های آتی شرکت فناوری بورس است. ضمن اینکه تلاش شده به‌واسطه توسعه سامانه‌های نظارتی، از بار سامانه معاملات کاسته شود. تغییر زیرساخت‌های سخت‌افزاری معاملات از برنامه‌های ۱۴۰۱ شرکت مدیریت فناوری بورس است‌ و سعی شده ازلحاظ سخت‌افزاری هم به سامانه به‌روزترین دسترسی داشته باشیم و پاسخگوی نیازهای فعالان بازار سرمایه باشیم.

لازم به ذکر است با توجه به برنامه‌های توسعه انجام‌شده در ۲ سال گذشته، درصورتی‌که معاملات بازار سرمایه رونق بگیرد و به حجمی مشابه حجم معاملات سال ۹۹ هم‌ برسیم، سامانه معاملات دچار مشکل نخواهد شد.

چه مواقعی اختلال در سامانه معاملات مربوط به هسته بوده و چه زمان مشکل از سایر بخش‌های سامانه معاملاتی است؟

روح‌الله دهقان: سامانه معاملات اکوسیستمی دارد که صرفاً یک جز و یک سیستم واحد نیست. در این اکوسیستم اجزای مختلفی کار می‌کنند تا معامله انجام شود. معاملات آنلاین سهامداران از درگاه آنلاین کارگزاری‌ها شروع‌شده و نرم‌افزار نصب‌شده در شرکت کارگزاری، نرم‌افزار نصب‌شده در شرکت OMS و ماژول‌های مختلفی که در سایت شرکت مدیریت فناوری فعال هستند و ... را در بر می‌گیرد تا یک معامله شکل بگیرد.

به‌طورکلی می‌توان گفت اگر اختلال در سامانه معاملاتی صرفاً در یک یا چند کارگزاری رخ دهد و مشتریان بقیه کارگزاری‌ها با مشکلی در زمان معاملات مواجه نباشند و تابلو هم نشان از انجام معاملات داشته باشد، یعنی اختلال ایجادشده ارتباطی با شرکت مدیریت فناوری بورس و هسته معاملاتی ندارد و مربوط به درگاه‌هایی است که در اختیار شرکت‌های OMS قرار دارد. اما اگر یک بازار کاملاً دچار اختلال شده و هیچ معامله‌ای در آن بازار (بورس یا فرابورس) انجام نشود، این اختلال مربوط به سامانه‌ای است که در اختیار شرکت مدیریت فناوری قرار دارد.

این اختلال الزاماً ناشی از مشکلات نرم‌افزاری یا مربوط به هسته معاملات نبوده و برخی مشکلات سخت‌افزاری، اختلالات مخابراتی یا اختلال در لینک‌های ارتباطی هم می‌تواند سبب اختلال در انجام معاملات شود. مثل اتفاقی که روز هشتم فروردین‌ماه امسال برای معاملات فرابورس افتاد و در آن روز هیچ معامله در فرابورس انجام نشد.‌ آن اختلال هم ناشی از برخی زیرساخت‌ها بود.

چرا در روزهای مثبت بازار سرمایه بیشتر شاهد اختلال در سامانه معاملاتی هستیم؟ شاید این شائبه ایجاد شود که در مثبت‌های بازار، به‌نوعی بازار سرمایه دست‌کاری می‌شود؟

روح‌الله دهقان: اگرچه که این ادعا که در روزهای مثبت بازارسرمایه، احتمال اختلال در سامانه معاملات افزایش می‌یابد،‌ ادعای درستی است و در کل سیستم معاملاتی بازار سرمایه در روزهای مثبت و سبز، اختلال بیشتری رخ می‌دهد اما؛ دلیل این اتفاق دست‌کاری و کنترل بازار سرمایه در روزهای مثبت نیست.‌

این موضوع یک دلیل ساده فنی دارد.‌ در بازار مثبت، تعداد تراکنش‌ها افزایش می‌یابد، زیرا در بازار مثبت سرمایه‌گذاران برای آنکه از خرید جا نمانند، سریع‌تر اقدام به معامله کرده و سفارش‌های خرید را وارد سیستم معاملات می‌کنند؛ درصورتی‌که در بازار منفی معاملات با تأمل بیشتری صورت می‌گیرد و فشار فروش در روزهای بیشتری انجام می‌شود.

برای درک بهتر این موضوع بد نیست به این موضوع اشاره‌کنیم که کل اوج‌گیری بازار سرمایه از اوایل سال ۹۹ تا اواسط مرداد ۹۹ بود و کمتر از ۵ ماه به طول انجامید و بعد آن، روند منفی بازار سرمایه در مرداد ۹۹ آغاز شد و تقریباً تا ابتدای ۱۴۰۱ ادامه داشت.‌

به‌طورکلی، در روزهای منفی تعداد تراکنش‌ها در واحد زمان کاهش پیدا می‌کند‌ و آنچه هم که سامانه معاملات را تحت‌فشار قرار می‌دهد، تعداد تراکنش‌ها در واحد زمان است.

دلیل کندی ارتقای سامانه معاملات در سال‌های اخیر چه بوده است؟ تحریم‌ها چقدر مانع توسعه سامانه معاملات یا به‌روزرسانی نرم‌افزارها و سخت‌افزارها شده است؟

روح‌الله دهقان: سامانه معاملاتی که در حال حاضر هم در بازار بورس و هم فرابورس و هم بخشی از بورس انرژی از آن استفاده می‌شود، متعلق به یک شرکت فرانسوی است که ۱۵ سال قبل خریداری‌شده و بهره‌برداری از آن ۱۴ سال پیش انجام‌شده و در سال ۹۶ هم یک به‌روزرسانی روی این سامانه معاملات صورت گرفته است که طی این به‌روزرسانی، برخی نرم‌افزارها و سخت‌افزارها به‌روزرسانی شده تا امکانات بیشتری در اختیار سامانه معاملاتی قرار بگیرد.

البته که به‌روزرسانی سال ۹۶ در افزایش ظرفیت‌ها واقعاً تأثیرگذار بوده است؛ ولی به خاطر تحریم‌ها، پشتیبانی شرکت سازنده را نداریم و بعد از مرحله خرید و یک مرحله به‌روزرسانی در سال ۱۳۹۶، پشتیبانی شرکت سازنده را نداشته‌ایم و هر کاری که برای افزایش ظرفیت یک این سیستم انجام‌شده، وابسته به عملکرد شرکت مدیریت فناوری و کارشناسان فعال در این شرکت بوده است.

بنابراین تحریم‌ها روی سیستم معاملاتی بازار سرمایه اثرگذار بوده است. کار بسیار سختی است که بدون پشتیبانی شرکت تولیدکننده اصلی یک نرم‌افزار، اقدام به‌روزرسانی سامانه معاملاتی شود. ضمن اینکه محدودیت‌های زیادی هم در حوزه منابع انسانی موردنیاز وجود دارد.‌ در حوزه سخت‌افزاری، تحریم‌ها کمتر اثرگذار بوده؛ چراکه به‌هرحال تأمین سخت‌افزارهای موردنیاز به روش‌های خاصی انجام‌شده است.

باید پذیرفت که به‌هرحال ما با محدودیت‌هایی در حوزه نیروی انسانی مواجه هستیم، اما تلاش شده با بضاعت موجود، آنچه را که امکان‌پذیر است در اختیار بازار سرمایه قرار دهیم.