وضعیت صنعت، معدن و تجارت در چهل سال اخیر

تحولات بخش‌های صنعت،‌ معدن و تجارت در دوران پیش از پیروزی شکوهمند اسلامی در چارچوب اهداف و سیاست‌های بازار مصرف خارجی هدایت شده بود اما پس از انقلاب با هدف تامین استقلال کشور، در سه زمینه تامین نیازهای داخلی، رونق اقتصاد ملی و رشد صادرات غیرنفتی بازنگری شد.

کد خبر : ۱۸۷۷۰۸

به گزارش بورس نیوز،نگاهی به سیر تحولات صنعتی و معدنی در دوران پیش از انقلاب نشان دهنده وابستگی زیاد در فناوری، ماشین آلات و حتی مواد اولیه بود، به طوری که با تاخیر در ورود ماشین آلات و قطعات یدکی مورد نیاز، بیشتر واحدهای تولیدی به حالت تعطیل درآمدند.

اعطای وام‌های ارزان و کمک‌های کلان به بخش خصوصی وابسته به کانون‌های قدرت داخلی و انحصاری بین‌المللی، گسترش بازار داخلی براساس مصرف گرایی، نظارت نکردن بر سرمایه گذاری خارجی و انتقال فناوری سبب تعمیق وابستگی های اقتصادی در این بخش در زمان پیش از انقلاب بود.

صنعت، معدن و تجارت در سال پیروزی انقلاب

ساختار صنعت کشور در سال پیروزی انقلاب به طور عمده با محور خودرو، صنایع نساجی،‌ صنایع غذایی، لوازم خانگی و ماشین سازی پیش می رفت که این بخش ها نیز هر یک با ظرفیت های بسیار محدود و پایین مشغول به تولید بود.

خودرو سواری در این سال با ظرفیت سالیانه حداکثر 160 هزار دستگاه تولید می شد، ظرفیت تولید لوازم خانگی شامل یخچال و فریزر،‌ ماشین لباس شویی و تلویزیون 650 هزار دستگاه، فولاد 2 میلیون و 400 هزار تن، سیمان هفت میلیون تن، محصولات پتروشیمی سه میلیون تن، آلومینیوم 45 هزار تن و دارو 27 میلیارد و 300 میلیون حب بود.

در سال پیروزی انقلاب سه شهرک و ناحیه صنعتی فعالیت می کرد و واحدهای صنعتی تولید کننده در کل کشور یک هزار و 503 واحد بود که نزدیک به 150 هزار نفر در آنها اشتغال داشتند.

در آن سال 195 معدن فعال در دست بهره برداری بود که ظرفیت استخراج آنها به 19 میلیون و 500 هزار تن می رسید.

همچنین 350 هزار واحد صنفی در حوزه خرده فروشی، توزیع و تولیدات صنفی فعال بود. صندوق مکانیزه فروش در واحدهای صنفی وجود نداشت و سهم فروشگاه‌های بزرگ و زنجیره ای از خرده فروشی 1.5 درصد بود.

در حوزه تحقیق، توسعه و فنی و مهندسی نیز عملکرد قابل ذکری وجود ندارد.

تراز تجاری منفی 10 میلیارد دلاری

بر پایه این گزارش، در بخش تجارت خارجی کشور ایران به عنوان کشور مصرف کننده دارای تراز تجاری منفی 10 میلیارد دلاری بود.

تامین نیازهای اساسی کشور برپایه واردات برنامه ریزی شده بود.

کل صادرات غیرنفتی ایران در سال 57 نیم میلیارد دلار و واردات آن سال 10 میلیارد و 400 میلیون دلار بود و کل حجم تجارت ایران به 10 میلیارد و 900 میلیون دلار می رسید.

توجه ویژه به بخش صنعت

پس از گذشت چهار دهه از پیروزی انقلاب اسلامی و اجرای پنج برنامه توسعه و در آستانه برنامه ششم،‌ تحولات شگرفی در زمینه توسعه و خودباوری و خوداتکایی کشور در حوزه صنعت،‌ معدن و تجارت ایجاد شده است.

صنعت،‌ معدن و تجارت در چهل سالگی انقلاب با بهره گیری از توانمندی های داخل کشور و باور این امر که «ما نیز می توانیم دارای صنعتی پویا و سالم باشیم» پیش رفت.

در این زمینه قطع رابطه سلطه پذیری از بازارهای بین المللی به معنی نفی تقسیم کار در سطح جهانی و امتناع از مشارکت و محدودیت های استکباری بوده که این امر به وضوح در قانون اساسی کشور تبیین شده است.

با فاصله کوتاهی از پیروزی انقلاب اسلامی، جنگ تحمیلی ایران و عراق شرایط کشور را که به سمت ثبات پیش می رفت تحت تاثیر قرار داد.

در این دوران با فشارهای بین المللی، اجرای سیاست های جایگزینی واردات توسط مسئولان اقتصادی- صنعتی کشور بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت؛ به طوری که وزارتخانه های صنعتی در قالب 2 محور بهره برداری از وضعیت موجود و ایجاد ظرفیت های جدید فعالیت های خود را تنظیم کردند.

در طول هشت سال جنگ تحمیلی تعداد زیادی از طرح‌های صنعتی نیز راه اندازی شد که از آن جمله می‌توان به صنایع «آذرآب» و صنایع جنبی مس «باهنر» اشاره کرد.

از طرفی به دلیل مشکلات و تنگناهای ارزی، تکمیل طرح های نیمه تمام مورد توجه بیشتر واقع شد.

در سال های جنگ همه سازمان ها و نهادهای مختلف اقتصادی کشور دست در دست هم تلاش کردند از موجودیت و کیان کشور دفاع کنند.

با پایان جنگ تحمیلی و صدور فرامین امام خمینی(ره) درباره بازسازی سریع کشور، دولت برنامه نخست توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور را تهیه کرد و به تصویب مجلس شورای اسلامی رساند.

در همین زمینه بخش صنعت به عنوان یکی از بخش های مهم اقتصادی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت.

اکنون با گذشت 40 سال از پیروزی انقلاب نیز صنعت،‌ معدن و تجارت به عنوان پیشران اقتصاد کشور همراستا با استقلال اقتصاد کشور تلاش می کند.

برخی از فعالیت هایی که در این سال ها در بخش های صنعت،‌ معدن و تجارت انجام شده را می توان به صورت کمی با وضعیت پیش از انقلاب مقایسه کرد.

مقایسه آماری

افزایش بنگاه های اقتصادی از جمله اقدام های صنعت،‌ معدن و تجارت بوده است.

بررسی شاخص توسعه واحدهای صنعتی نشان می دهد در سال 57 تعداد واحدهای صنعتی یک هزار و 503 واحد بود که این عدد در پایان آبان ماه امسال به 85 هزار و 76 واحد افزایش یافت.

اکنون 2 میلیون و 500 هزار نفر در بخش صنعت مشغول به کارند که این عدد در سال پیروزی انقلاب 150 هزار نفر بود.

تعداد معادن فعال در سال پیروزی انقلاب، 195 معدن بود که این عدد در پایان آبان ماه سال 1397 به 6 هزار و 386 واحد رسید.

تعداد واحدهای صنفی در آغاز انقلاب 350 هزار واحد بود و این تعداد در تولد 40 سالگی انقلاب به 2 میلیون و 581 هزار واحد افزایش یافته است.

زیرساخت های صنعتی در دوران پس از انقلاب نیز رشد چشمگیری داشته است و می توان گفت بخش زیادی از زیرساخت های صنعتی مانند شهرک ها و نواحی دارای تصفیه خانه،‌ آب، برق، گاز و تلفن در دوران پس از انقلاب ایجاد شده است.

همچنین در حوزه اکتشاف، زمین شناسی و معدن، ظرفیت استخراج از 19 میلیون و 600 هزار تن در سال 1357 به 735 میلیون تن در سال 1397 رسید.

ژئوفیزیک هوایی از عدد صفر به 540 هزار کیلومتر خطی و شاخص نقشه های زمین شناسی از 53 ورقه به 864 ورقه افزایش یافت.

در همین مدت صادرات غیرنفتی از 543 میلیون دلار به حدود 47 میلیارد دلار رسید. همچنین حجم تجارت از 10 میلیارد و 900 میلیون دلار به بیش از 100 میلیارد دلار افزایش یافت.