پسته یکی از مزیت‌های اصلی بخش کشاورزی و به عنوان محصول برتر تولیدی کشور در بازارهای جهانی است که با صادرات سالانه آن ارزآوری بالایی برای کشور رقم می‌خورد. به طوری که در سال‌های اخیر به طور متوسط 3 درصد از سهم صادرات غیرنفتی و 20 درصد از سهم صادرات محصولات کشاورزی و غذایی کشور متعلق به پسته بوده است.
ایران به عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان پسته در جهان محسوب می‌شود و هر ساله از این طریق ارز قابل توجهی وارد کشور می‌شود.
سطح زیر کشت محصول پسته سال گذشته در ایران حدود ۴۷۰ هزار هکتار بوده و با توجه به سطح زیر کشت پسته در جهان که حدود ۶۴۰ هزار هکتار برآورد شده بزرگترین سطح زیر کشت را به خود اختصاص می‌دهد.
با توجه به رقابت شدید تولید پسته میان ایران و آمریکا، بسته به شرایط اقلیمی، رتبه اول و دوم به این دو کشور اختصاص دارد.
از سال 2011 ، ایران در جایگاه دوم تولید پسته در جهان قرار گرفت. آمریکا، ایران، هلند، آلمان و بلژیک از تولیدکنندگان اصلی پسته در جهان به شمار می‌آیند. آمارها نشان می‌دهد، در میان پنج کشور اصلی تولیدکننده پسته در دنیا، ایران از نظر سطح زیرکشت، فاصله معناداری با سایر رقبای خود دارد. تولید پسته از 165 هزار تن در سال 1387 به حدود 240 هزار تن در سال 1396 رسیده است و از سال 1390 تولید پسته، روند صعودی پیموده است.
صادرات پسته هم روند صعودی داشته و از 141 هزار تن در سال 1384 به 202 هزار تن (به ارزش یک میلیارد و 260 میلیون دلار) در سال 1386 افزایش یافته و سپس با نوسانات زیاد به 183 هزار تن (به ارزش یک میلیارد و 15 میلیون دلار) در سال 1392 و، بیش از 138 هزار تن (به ارزش یک میلیارد و 271 میلیون دلار) در سال 1395 رسیده است.
چالش‌های تولید پسته در ایران، کمبود آب، خشکسالی، شوری آب، سرمازدگی فصلی، محدودیت منابع تولید، کمبود منابع مالی، کم‌توجهی به کیفیت و بهداشت محصول از باغ تا صادرات و ضعف سیستم‌های نظارت و کنترل‌های بهداشتی از جمله درخصوص آفلاکتوسین و همچنین بهره‌وری پایین تولید و ناکارآمدی است.
چالش‌های صادرات پسته ایرانی، عدم شناسایی سلایق و نیازهای بازار، قیمت تمام شده بالا، عدم برندسازی، عدم وجود برنامه‌های مدون جهت بازاریابی، بازارسازی و حفظ بازارهای کنونی، سیاست‌های تجاری و ارزی ناکارآمد، تاخیر طولانی در پرداخت، متمرکز بودن بازارهای صادراتی و تأثیر منفی آن بر ارزش صادرات است.
جهت بررسی وضعیت تولید و صادرات پسته در ۴۰ سال اخیر خبرنگار بورس نیوز، گفت‌وگویی با سیدمحمد ابراهیم علوی دبیر کل انجمن پسته انجام داده که چکیده آن را می‌خوانید.
وضعیت تولید و صادرات پسته را در ۴۰ سال اخیر چطور ارزیابی میکنید؟
پس از پیروزی انقلاب، اغلب صادرکنندگان قدیمی در شرایطی نبودند که پسته صادر کنند و جو روانی جامعه هم طوری نبود که صادرات جذابیت داشته باشد. در دوران قبل از انقلاب، چند شرکت از جمله شرکت صادرات پسته ایران، شرکت تعاونی، شرکت پارس و... پسته صادر می‌کردند.
از میان اینها یک شرکت، تعاونی و بقیه خصوصی بودند. در شرایطی که شرکت‌های خصوصی از کار مانده بودند، این شرکت تعاونی بود که سهامداران آن تعداد زیادی ازمردم بودند و مدیران آن می‌توانستند علاوه برمقبولیت عام، مورد قبول مسئولین مملکتی هم بودند.
در آن زمان دولت برای جلوگیری از خروج ارز مقررات سختی وضع کرد. این مقررات تا سال‌ها ادامه داشت و مرتباً تغییر یافت. ایران به عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان تولید پسته در جهان محسوب می‌شود و هر ساله از این طریق ارز قابل توجهی را وارد کشور می‌کند. حجم تولید محصولات باغبانی جهان در سال 1357 به میزان 155 میلیون تن بوده در حالیکه این عدد در ایران یک میلیون و 160 هزار تن یعنی 75 صدم درصد تولید دنیا بوده است. حجم تولید محصولات باغبانی جهان و ایران در سال 1392 به ترتیب 682 و 16 میلیون تن بوده است.
به این ترتیب، میزان تولید جهان در این مدت چهار برابر و در ایران 13 برابر شده است. تولید سالانه پسته در ایران 230 تا 300 هزار تن در سال و مصرف داخلی این محصول سالانه 50 هزار تن است. پسته سال گذشته برای کشور یک میلیارد و 175 میلیون دلار ارزآوری داشته است.
دلیل مشکلات امسال بازار پسته چه بوده است؟
سال گذشته میزان تولید پسته در کشور به حدود 250 هزار تن رسید ولی به علت تغییرات آب و هوایی و کاهش نزولات جوی، تولید پسته در سال جاری کاهش داشته و پیش بینی می‌شود امسال تولید پسته کشور تنها در حدود 55 هزار تن باشد.
سرما زدگی درختان پسته را نسبت به سایر درختان بیشتر تحت تاثیر قرار داد به طوریکه با سرمازدگی درختان حداقل ۴ سال زمان نیاز است تا درختان دوباره به مرحله باردهی برسند از این رو مشکل به وجود آمده در بازار پسته در سال آینده نیز ادامه‌دار خواهد بود. البته کاهش تولید نباید موجب توقف صادرات شود؛ چرا که از دست دادن بازارهای صادراتی، در سال‌های آینده تبعاتی برای بازار پسته به همراه خواهد داشت.
در سال جاری صادرات صورت گرفته است؟
در ۷ ماهه نخست سال گذشته بیش از ۳۳ هزار و ۴۰۸ تن پسته با پوست تازه یا خشک، مغز پسته و خلال پسته تازه و خشک شده به کشورهای مختلف جهان صادر شده است.
صادرات این حجم پسته به کشورهای دیگر، درآمد ۲۹۹ میلیون و ۵۶۹ هزار و ۸۹۳ دلاری را به همراه داشته که رقم ریالی آن بالغ بر ۱۲ هزار میلیارد و ۶۱۱ میلیارد و ۹۸۶ میلیون و ۹۸۰ هزار و ۸۲۹ ریال در آمار گمرک به ثبت رسیده است. پسته ایران در سال جاری به ۵۴ کشور مقدونیه، ازبکستان، آذربایجان، ارمنستان، اردن، اسپانیا، استرالیا، اسلواکی، افغانستان، آلمان، اوکراین، امارات متحده عربی، آمریکا، ایتالیا، بحرین، بلژیک، بنگلادش، پاکستان، تاجیکستان، تایلند، تایوان، ترکیه، لیبی، چک، سوریه، کره، چین، رومانی، ژاپن، سنگاپور، سوییس، صربستان، عراق، عمان، روسیه، فرانسه، قرقیزستان، قزاقستان، قطر، کانادا، کویت، گرجستان، لبنان، لهستان، لیتوانی، مالاوی، مالزی، مراکش، مکزیک، ویتنام، هلند، هند، هنگ‌کنگ و یونان صادر شده است.
علت افت رتبه ایران در صادرات پسته چیست؟
ایران در سازمان تجارت جهانی عضویت ندارد و صادرات پسته به کشورهای مختلف جهان به صورت فله‌ای صورت می‌گیرد و کشورهای دیگر با نام و برند خود محصولات را با ارزش افزوده به دیگر نقاط جهان صادر می‌کنند. عضو نبودن ایران در سازمان تجارت جهانی و همچنین افزایش تولید پسته در آمریکا از عمده دلایل اُفت رتبه ایران در صادرات پسته به نقاط مختلف جهان بوده است.
