بانکداری اسلامی: روابط بانکی مبتنی بر شریعت اسلام

به گزارش بورس نیوز، بانکداری اسلامی مدلی از بانکداری است که تمامی مناسبات و روابط بانکی بر اساس اصول شریعت اسلام تنظیم شده است. مسئله اصلی این مدل یافتن جایگزینی مناسب برای بهره است، به‌گونه‌ای که تمامی نقش‌های آن به‌درستی ایفا شوند. بانک نهادی حقوقی است که عملیات‌های پولی، مالی و اعتباری را بر عهده دارد. بانکداری نیز عبارت است از ارائه خدمات و عملیات بانکی مانند: امانت داری؛ نقل و انتقال پول، سرمایه و اوراق بهادار اشخاص حقیقی و حقوقی و به‌کارگیری آن؛ وصول مطالبات اسنادی؛ صدور بروات و حواله‌های تجاری؛ اعطاء و توزیع اعتبارات و وام به اشخاص حقیقی و حقوقی؛ تأمین اعتبار در جهت توسعه بازرگانی، کشاورزی و صنعت؛ خرید و فروش فلزات قیمتی و ارز؛ انتشار اسکناس و اوراق بهادار و تنظیم حجم پولِ در گردش؛ و اجرای سیاست پولی و کنترل حجم اعتبارات.

از مهم‌ترین اصولی که بانک‌ها و مؤسسات مالی اسلامی باید رعایت کنند می‌توان به این موارد اشاره کرد:

ممنوعیت ربا.

پرهیز از معاملات بر مبنای عدم اطمینان.

اجتناب از سرمایه‌گذاری در صنایع حرام.

دوری از فعالیت‌های مخاطره‌آمیز مانند قمار.

فعالیت‌های اصلی بانکداری اسلامی

فعالیت‌های بانکی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

تجهیز منابع: جمع‌آوری سپرده‌ها و منابع مالی.

تخصیص منابع: اعطای تسهیلات و سرمایه‌گذاری.

برای حذف بهره در بانکداری اسلامی، از عقود اسلامی استفاده می‌شود تا این دو فرآیند به‌طور مؤثر کنترل و مدیریت شوند.

پیدایش بانکداری اسلامی

بانک‌های اسلامی از دهه ۱۹۷۰ میلادی فعالیت خود را آغاز کردند. با تصمیم کشور‌های مسلمان، سیستمی مبتنی بر مشارکت در سود و زیان به‌جای بهره طراحی شد. این اقدام تحت تأثیر دو عامل شکل گرفت:

افزایش اعتبار کشور‌های نفت‌خیز اسلامی به‌واسطه رشد قیمت نفت.

تقاضای مسلمانان برای سرمایه‌گذاری مطابق با شریعت.

بانک‌های اسلامی ابتدا در کشور‌هایی همچون سودان، مصر، امارات و کویت راه‌اندازی شدند.

تفاوت بانکداری اسلامی و بانکداری متعارف

بانکداری اسلامی در مقایسه با بانکداری متعارف تفاوت‌های عمده‌ای دارد:

پول در بانکداری متعارف به‌عنوان کالا معامله می‌شود، اما در بانکداری اسلامی برای تسهیل مبادلات و اهداف تجاری استفاده می‌شود.

بانکداری متعارف بر اساس قرارداد قرض با بهره عمل می‌کند؛ درحالی‌که بانکداری اسلامی از قرارداد‌های متنوع مالی استفاده می‌کند.

در بانکداری اسلامی، ریسک به‌صورت منصفانه میان سرمایه‌گذار و عامل تقسیم می‌شود.

عقود اسلامی در بانکداری

عقود اسلامی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

عقود مشارکتی: مانند مضاربه و مشارکت، که سود و زیان میان طرفین تقسیم می‌شود.

عقود مبادله‌ای: مانند فروش اقساطی و اجاره به شرط تملیک، که سود به‌صورت ثابت و از پیش تعیین‌شده است.

سپرده‌گذاری و قرض‌الحسنه

در بانکداری اسلامی، سپرده‌ها بر اساس عقود مشروع مدیریت می‌شوند. یکی از انواع سپرده‌ها قرض‌الحسنه است که اهداف خیرخواهانه دارد. این نوع سپرده با روش‌هایی نظیر ارائه جوایز و تخفیف در کارمزد کنترل می‌شود.