۲۷ کارخانه فعال چغندر/ نگاهی به قدیمی‌ترین صنعت ایران

به گزارش بورس‌نیوز، صنعت قند و شکر پس از صنعت نساجی، دومین صنعت قدیمی ایران به‌حساب می‌آید. صنعت قند و شکر با توجه به استراتژیک بودن و منبع ارزان تأمین انرژی نسبت به سایر مواد غذایی، همواره موردتوجه و حمایت دولت بوده است.

بخش کشاورزی به‌عنوان مهم‌ترین بخش و تأمین‌کننده مواد اولیه، بخش نفت به‌عنوان تأمین‌کننده انرژی و بخش صنعت و حمل‌ونقل، بخش‌های مرتبط و تأثیرگذار در این صنعت بوده و بیشترین مصرف‌کننده قند و شکر در درجه اول خانوار‌ها و سپس صنایع غذایی و لبنی است.

محصول شکر در دنیا از دو محصول مهم کشاورزی چغندرقندگو نیشکر حاصل می‌شود. با توجه به وضعیت آب‌وهوایی کشور و اقلیم آن عمده تولید شکر در کشور به‌صورت شکر چغندری است به‌طوری‌که طی سال‌های ۱۳۸۷-۱۳۷۰ به‌طور متوسط در حدود ۷۰ درصد شکر چغندری بوده و ۳۰ درصد مابقی نیز به‌صورت شکر نیشکری است.

امروزه در شاخه صنایع غذای قند، به‌عنوان یکی از محصولات استراتژیک در دنیا شناخته‌شده است انرژی زیاد در مقدار کمی از این ماده ازیک‌طرف و کاربرد آن در اکثر صنایع نوشابه‌سازی، شکلات، شیرینی و سایر محصولات غذای از طرف دیگر این ماده را به‌عنوان یک ماده شاخص در صنایع غذای درآورده است.

یکی از گسترده‌ترین صنایع در حوزه تولید مواد غذایی، صنعت قند و شکر است که محصول تولیدی از آن یعنی قند و شکر از مهم‌ترین مواد غذایی مورداستفاده در خانواده‌ها محسوب می‌شود. تنوع محصولات مختلف در این صنعت، طرفداران زیادی را به وجود آورده است که می‌تواند رشد خوبی در صادرات و ارزآوری کشور داشته باشد. در این آموزش تلاش شده است تا در مدت‌زمانی کوتاه، مواد اولیه همچون چغندرقند و نیشکر، مراحل تولید محصول نهایی به‌صورت مکانیزه و نیز محصولات جانبی و موارد مرتبط بیان شود.

صنعت قند و شکر از بخش‌های مختلفی ازجمله: کشاورزی، حمل‌و‌نقل، بازرگانی و انرژی، تشکیل‌شده است. صنعت قند و شکر یکی از قدیمی‌ترین صنایع ایران به شمار می‌آید که به دلیل در دسترس بودن و به‌عنوان یکی از منابع انرژی‌زا در ایران و کشور‌های درحال‌توسعه، بسیار مورد تقاضای مصرف‌کنندگان قرارگرفته و یکی از صنایع مهم و موردتوجه برای دولت محسوب می‌شود. بیشترین مصرف شکر توسط خانوار‌ها و سپس صنایع مختلف به‌خصوص صنایع غذایی است.

این صنعت، یکی از صنایع پرمصرف در انرژی است و همچنین ضایعاتی دارد که سبب آلودگی محیط‌زیست می‌شود، اما امروزه می‌توان علاوه بر روش‌های شیمیایی متداول، از راه‌های فراوری جدیدی بر مبنای تکنولوژی غشایی استفاده کرد و این مشکلات را برطرف نمود. تنوع محصولات تولیدشده در این صنعت افزایش‌یافته است به‌طوری‌که می‌توان از ضایعات گیاه نیشکر به‌صورت بهینه استفاده کرده و محصولات جانبی فراوانی تولید نمود که به مصارف مختلف برسد.

با توجه به تمرکز کشور بر صادرات غیرنفتی و افزایش ارزآوری در این زمینه، تولید محصولات این صنعت می‌تواند رشد خوبی در کشور داشته باشد و با این افزایش می‌توان وابستگی کشور به واردات این محصول استراتژیک را کاهش داد.

وضعیت صنعت در ایران و جهان

مهم‌ترین گام در تولید قند و شکر تأمین نهاده‌های اولیه آن یعنی چغندرقند و نیشکر است و ازاین‌جهت صنعت قند و شکر وابستگی شدید به بخش کشاورزی دارد و اثرات عوامل مؤثر در زراعت این محصولات مستقیماً به صنعت و سایر بخش‌های وابسته منعکس‌شده و آن‌ها را متأثر می‌سازد.

وضعیت صنعت شکر در جهان

در نقاط مختلف جهان و نسبت به شرایط آب‌وهوایی و امکانات طبیعی از دو محصول نیشکر و چغندرقند، شکر استحصال می‌شود. تولیدکننده‌های عمده شکر در جهان عبارت‌اند از برزیل، هند، چین، تایلند و آمریکا هستند که از میان آن‌ها برزیل و هند روی‌هم حدود ۴٠ درصد شکر جهان را تولید می‌کنند.

برزیل، تولیدکننده‌ای که هزینه تولید شکر آن از سایر کشور‌ها پایین‌تر است، نقش مهم و تعیین‌کننده‌ای در عرضه این کالا در جهان دارد. به‌علاوه در بلندمدت عواملی همچون سیاست گذاری دولت‌ها (مرتبط با بازار شکر) و چرخه تولید شکر در برخی از کشور‌های بزرگ تولیدکننده نیشکر در آسیا نیز در تولید شکر و نوسانات قیمت آن نقش خواهند داشت.

چندین سال است برخی از تغییرات ساختاری روند معاملات شکر در جهان را دستخوش تغییر کرده است، عواملی که در سال‌های پیش رونیز بر معاملات این کالا تأثیرگذار خواهند بود؛ ازجمله افزایش تراکم صادرات از مناطق خاص (صادرکنندگان اندکی در سطح جهانی فعالیت می‌کنند) و کاهش حجم معاملات شکر سفید در سطح بین‌المللی.

وضعیت صنعت در کشور

ظرفیت سالانه تولیدی در کشور درمجموع حدود ٢.۵ میلیون تن است که تاکنون بیشترین تولید کل حدود ١.٣ میلیون تن در کشور بوده که متأثر میزان از تولید چغندر و نیشکر تولیدی است. این در حالی است که مصرف سالانه قند کشور در ایران حدود ٢.٢ میلیون تن است. به‌عبارت‌دیگر مصرف سرانه هر ایرانی حدود ٣٠ کیلوگرم است. در حال حاضر ۴۴ کارخانه تولید قند و شکر در کشور وجود دارد که ٩ کارخانه نیشکری و ٣۵ کارخانه چغندری هستند که از بین کل کارخانه‌های چغندری تنها ٢٧ کارخانه هم‌اکنون فعال هستند.

شکر ازجمله کالا‌های مصرفی در جهان است که تنها به مصرف سرانه خانوار‌ها محدود نمی‌شود و به‌طور گسترده‌ای کاربرد‌های صنعتی را نیز شامل می‌شود.

از ابتدای سال ٢٠٢٠ میلادی، بحران شیوع ویروس کرونا در این بازار هم تأثیر گذاشت و توانست تولیدکنندگان بزرگ شکر در سطح جهان همچون برزیل، هند و تایلند را نیز با چالش جدی مواجه کند. در حال حاضر حدود ١١٠ کشور در جهان از هر دوی نیشکر و چغندر برای تولید شکر استفاده می‌کنند که البته نیشکر به‌طور متوسط حدود ٨٠ درصد از تولید جهانی قند و شکر را در سطح دنیا تشکیل می‌دهد. تا پایان ماه سپتامبر سال ٢٠٢٠ میلادی، باوجود بحران گسترده شیوع کووید-١٩ در جهان، کشور‌های هند، برزیل، تایلند، چین، ایالات‌متحده آمریکا، مکزیک، روسیه، پاکستان، فرانسه و استرالیا جزو کشور‌های برتر تولیدکننده جهان شناخته‌شده و حدود ٧٠ درصد از تولید جهانی این محصول را به خود اختصاص داده‌اند.

این در حالی است که محصولات قندی می‌توانند جایگزین‌های تولیدی مناسبی برای مواد غذایی مانند خوراک دام، فیبر و انرژی، به‌ویژه سوخت‌های زیستی (اتانول مبتنی بر شکر) و تولید هم‌زمان برق (باگاس نی) باشند. درواقع، نیشکر به‌طورکلی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و کارآمدترین منابع زیست‌توده برای تولید سوخت زیست‌محیطی در نظر گرفته می‌شود. طیف گسترده‌ای از مسائل زیست‌محیطی و اجتماعی با تولید و فرآوری شکر در ارتباط است و تولیدکنندگان محصولات شکر به‌علاوه شرکت‌های انرژی و مواد غذایی، به دنبال راه‌هایی برای رفع نگرانی‌های مربوط به تولید شکر، سوخت‌های زیست‌محیطی و پایدار هستند.

بخش پایانی بررسی صنعت قند و شکر را اینجا بخوانید