ما حتی "ادای" استفاده از ابزار‌های مالی را هم درنمی‌آوریم!

بورس‌نیوز:

خوشبختانه و یا شوربختانه در سال‌های اخیر تنها شاخه‌ای از بازار سرمایه ایران که از پیشرفت و تنوع بالایی برخوردار بوده، معرفی و راه‌اندازی انواع و اقسام صندوق‌های سرمایه‌گذاری است.

اگر چه برخلاف انتظارات و ادعا‌های همیشگی، اقداماتی نظیر بهبود نظارت بر معاملات، نظارت بر تخلفات ناشران، ورود ابزار‌های جدید نظیر فروش استقراضی و... در دستور کار سازمان بورس و نهاد‌های مرتبط نیست، بااین‌وجود، تأسیس صندوق‌های مختلف و جذب سرمایه‌های مردم در قالب صندوق‌های رنگارنگ هم برای سازمان بورس از جذابیت‌های بالایی برخوردار بوده و هم برای نهاد‌های مالی نظیر کارگزاری‌ها، سبدگردانان، تأمین سرمایه‌ها و مشاور سرمایه‌گذاری‌ها.

شاید اگر بحث کارمزد‌های بادآورده مدیریت صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک (آن‌هم بدون ارتباط معنادار باکیفیت خدمات ارائه شده توسط مدیر صندوق) نبود، شاهد تلاش‌های شبانه‌روزی نهاد‌های مالی برای تأسیس انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری (به‌ویژه صندوق‌های کم‌دردسر و پر سود با درآمد ثابت) نبودیم.

اما آیا به‌راستی، صدور تعداد بالای مجوز‌های صندوق‌های با درآمد ثابت، صندوق‌های در سهام، صندوق‌های مختلط، صندوق‌های بخشی، صندوق‌های اهرمی، صندوق‌های جسورانه و... برای نهاد‌های مالی، نقشی در بهبود سرمایه‌گذاری و توسعه بازار سرمایه کشور ایفا کرده است و یا بانک‌ها (به دلیل دورزدن محدودیت‌های بانک مرکزی از طریق جذب سپرده در صندوق‌های با درآمد ثابت)، سازمان بورس و نهاد‌های مالی اصلی‌ترین برنده‌های افزایش این ابزار مالی هستند؟

قصد داریم سوژه این هفته را به عملکرد برخی از صندوق‌های جسورانه اختصاص دهیم تا شاید به بینش شفاف‌تری از نحوه پیاده‌سازی ابزار‌های مدرن مالی در بازار سرمایه کشور برسیم.

جایگاه‌های صندوق‌های جسورانه در جهان:

تقریباً هر ماه مقاله‌های بسیاری در نشریات و وب‌سایت‌های معتبر جهان نظیر اکونومیست و... در خصوص فعالیت، چشم‌انداز و رشد صندوق‌های ونچر کپیتال (صندوق‌های جسورانه یا خطرپذیر) منتشر می‌شود. اکنون دیگر استفاده از سرمایه‌های صندوق‌های جسورانه نه‌تن‌ها محدود به استارت‌آپ‌های آمریکایی و اروپایی نمی‌شود؛ بلکه شاهد رشد روزافزون فعالیت این صندوق‌ها در آفریقا و آسیا نیز هستیم.

شاید باورتان نشود؛ ولی سابقه سرمایه‌گذاری‌های پر ریسک یا خطرپذیری که امروزه نسخه‌ای عجیب و تامل برانگیزی از آن در بازار سرمایه کشور نمایش داده می‌شود، به سال ۱۹۴۶ میلادی در آمریکا (تأسیس نخستین صندوق خطرپذیر توسط دیوریوت استاد دانشگاه هاروارد) بر می‌گردد. 

پس از رشد چشمگیر و موفقیت‌های شرکت‌های APPLE، DEC و... در دهه ۱۹۸۰ توجه‌های بیشتری نسبت به مزایای سرمایه گذاری‌های ریسک پذیر جلب شد تا جایی که امروزه در بسیاری از کشور‌های دنیا، استارت آپ‌ها به دنبال مذاکره با بهترین صندوق‌های خطر پذیر می‌باشند.

پیشرفت روزافزون و تکامل سرمایه‌گذاری‌های صندوق‌هایی با ماهیت سرمایه‌گذاری‌های پر ریسک در ده سال گذشته بیش از ۳ دهه پیش از آن بوده و ارزش دارایی چنین صندوق‌ها یا شرکت‌هایی به بیش از ۶۰۰ میلیارد دلار و دارایی‌های برخی از این صندوق‌ها به بیش از ۵۰ میلیارد دلار نیز رسیده است.

Sequoia capital با بیش از ۲۸ میلیارد دلار دارایی و سرمایه گذاری‌های مشهوری همچون اپل، سیسکو، گوگل، اینستاگرام و ...، Andreessen Horowitz با ۳۵ میلیارد دلار دارایی و سرمایه گذاری‌های مشهوری همچون فیس بوک، توئیتر، گروپن و ...، تنها برخی از مشهورترین صندوق‌های خطر پذیر در دنیا محسوب می‌گردند.

به نظر شما عملکرد صندوق‌های جسورانه در کشور ما به چه شکل است؟ آیا تأسیس این صندوق‌ها و صرفاً استفاده از نام این صندوق‌ها در ابزار‌های مورداستفاده در بازار مالی ایران کفایت می‌کند؟ چرا بخش عمده‌ای از درآمد‌های صندوق‌های جسورانه در ایران مربوط به درآمد‌های به‌دست‌آمده از وجه نقد و یا اوراق با درآمد ثابت دولتی است؟ فلسفه مدیریتی و کارمزد‌های بادآورده مدیریت این صندوق‌ها در کجا هزینه می‌شود؟

نگاهی به عملکرد برخی آیتم‌های تأثیرگذار در صندوق‌های جسورانه در ایران:

با نگاهی به لیست صندوق‌های جسورانه ثبت شده در وب‌سایت فیپ ایران می‌توان دریافت که در مجموع ۱۶ صندوق فعال در حوزه سرمایه‌گذاری‌های ریسک‌پذیر وجود دارد که قرار است در حوزه‌های مختلفی سرمایه‌گذاری کنند.

سرمایه‌گذاری یا آرزو‌های سرمایه‌گذاری:

درحالی‌که سرمایه‌ای بیش از ۶۰۰ میلیارد دلار در صندوق‌های ونچر دنیا آماده سرمایه گذاری در کسب و کار‌ها و ایده‌های جدید می‌باشند، صندوق‌های جسورانه بازار سرمایه نیز از این قافله جا نماندند و با ثبت اعدادی ماندگار و کمی خجالت آور به دنبال تقلید از روند سرمایه گذاری در دنیا می‌باشند.

احتمالاً شما نیز همچون نگارنده در ابتدای دیدن ارزش کل خالص دارایی‌های این صندوق‌ها در سایت فیپ ایران کمی ذوق‌زده می‌شوید چرا که حتی با وجود شرایط وخیم اقتصاد کشور، دیدن صندوق‌ها و شرکت‌هایی که بیش از ۵۰ تا ۱۰۰ میلیارد تومان دارایی در حوزه سرمایه‌گذاری‌های پر ریسک و جذب ایده‌های جدید، جلب‌توجه می‌کند.

اما دیدن صورت‌های مالی:

اما با دیدن صورت‌های مالی برخی از این صندوق‌ها متوجه خواهید که این میزان ارزش دارایی‌ها بیشتر آرزوی مدیران و مؤسسان این صندوق‌ها است و نه دارایی‌های واقعی و آماده به سرمایه‌گذاری. بیایید نگاهی به صورت‌های مالی صندوق جسورانه ستاره برتر با دارایی ثبت شده بیش از ۱۰۷ میلیارد تومانی در سایت فیپ ایران بیاندازیم تا بیشتر متوجه چگونگی سرمایه گذاری‌های این صندوق شویم.

لازم به ذکر است شرایط ذکر شده در این متن منحصر به این صندوق نمی‌باشد و این صندوق صرفاً به‌عنوان نمونه‌ای از صندوق‌های جسورانه مورد بررسی قرار گرفته است.

صندوق جسورانه ستاره برتر:

با اینکه بیش از ۲/۵ سال از تاسیس این صندوق می‌گذرد، تنها ۲۰ میلیارد تومان از ۱۰۰ میلیارد تومان تعهد شده فراخوانی شده و این یعنی تنها دارایی‌های این صندوق در کسب و کار‌های پر ریسک نه ۱۰۰ میلیارد تومان بلکه نهایتاً ۲۰ میلیارد تومان می‌باشد.

اما خوشحال نباشید چرا که از مجموع همین ۲۰ میلیارد تومان جذب شده تنها ۲/۵ میلیارد تومان سرمایه در سال ۱۴۰۰ و ۹ میلیارد تومان سرمایه (مجموع سرمایه گذاری در دو شرکت) در سال ۱۴۰۱ در کسب و کار‌های نوین و ایده‌های جدید سرمایه گذاری شده است.

به عبارتی با صندوقی ۱۰۰ میلیارد تومانی با ۲۰ میلیارد تومان جذب سرمایه و تنها ۲/۵ میلیارد تومان سرمایه گذاری در سال ۱۴۰۰ مواجه هستیم. می‌دانم کمی خنده دار به نظر می‌رسد، اما در صندوق‌های دیگر نیز شرایط به همین شکل است.

سؤال: مابقی سرمایه فراخوان شده در کجا سرمایه‌گذاری شده است؟ در سرمایه‌گذاری‌های ریسک‌پذیر؟

خدایی ناکرده فکر نکنید مابقی سرمایه جذب شده توسط متخصصین و مدیران این صندوق در دارایی‌های کم‌ریسک سرمایه‌گذاری شده باشد. در دو سال گذشته ۱۷/۵ میلیارد تومان مابقی سرمایه جذب شده با نهایت دقت و توانایی مدیران این صندوق در یافتن سرمایه گذاری‌های پر ریسک، در سپرده‌های بلند مدت بانک‌های زیانده دی و پارسیان سرمایه گذاری شده است. 

به هر صورت این سرمایه‌گذاری هم نوعی سرمایه‌گذاری پر ریسک و خطرپذیر محسوب می‌گردد.

متخصصان و مدیران این صندوق‌ها چقدر دستمزد بگیرند؟ مفت باشد هر چقدر می‌خواهد باشد!

من از شما سؤال می‌پرسم به نظر شما هزینه مدیریت صندوقی که از ۲۰ میلیارد تومان دارایی خود تنها ۲/۵ میلیارد تومان در یک کسب و کار سرمایه گذاری کرده و مابقی را در سپرده‌های بلند مدت بانک محبوس کرده، چقدر است؟

از نظر من که بابت ۲/۵ میلیارد تومان سرمایه گذاری در یکسال آنهم در یک شرکت، نمی‌توان انتظار دستمزد زیادی داشت.

۱ میلیارد و ۷۰۰ میلیون تومان دستمزد سالانه مدیریت صندوقی که پول‌ها را در بانک گذاشته؟ یعنی مدیران و متخصصین صندوق، بابت ۲/۵ میلیارد تومان سرمایه گذاری که تازه معلوم نیست منجر به سود یا ضرر می‌شود ۱/۷ میلیارد تومان دستمزد می‌گیرند؟

البته کارمزد بالای مدیران محدود به این صندوق نمی‌باشد و برخی دیگر از صندوق‌های جسورانه نیز در پرداخت کارمزد مدیرانشان کم نمی‌گذارند.

حالا متوجه می‌شوید که دلیل رشد قارچ‌گونه انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه کشور چیست و چرا تمام نهاد‌های مالی به دنبال تأسیس تعداد بیشتری از صندوق‌های سرمایه‌گذاری هستند؟

سخن آخر:

حجم بالای سرمایه‌گذاری‌های صندوق‌های جسورانه در اوراق با درآمد ثابت و سپرده‌های بانکی، کارمزد‌های مفت مدیریتی، تعداد پایین سرمایه‌گذاری‌ها در ایده‌های جدید، مبالغ کم سرمایه‌گذاری شده این صندوق‌ها در کسب‌وکار‌ها (در برخی صندوق‌ها شاهد سرمایه‌گذاری ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلیون تومانی می‌باشیم که این میزان سرمایه گذاری کفاف حقوق و دستمزد سالانه یک کارگز را هم نمی‌دهد) و ...، نشان می‌دهد که ما حتی قادر نیستیم ادای استفاده از ابزار‌های مالی نوین را در بازار سرمایه کشور در بیاوریم چه برسد به بهره مندی از آنها.

به‌راستی کمیت ابزار‌های مالی در بازار سرمایه بااهمیت است یا کیفیت؟

چه کسی به عملکرد مدیران این صندوق‌ها نظارت دارد؟