سوژه هفته

متأسفانه شرایط این روز‌های اقتصاد ایران به طرز غیرقابل‌انکاری به مسائل سیاسی کلان کشور گره‌خورده و حتی اگر بتوانیم چشممان را بر روی بسیاری از ناکارآمدی‌ها، بی‌کفایتی‌ها و مشکلات داخلی ببندیم، احتمال تشدید تحریم‌های بین‌المللی، نیاز مبرم کشور به جذب سرمایه‌های خارجی در زیرساخت‌های حیاتی و عدم تاب‌آوری جامعه در مقابل نوسانات اسفناک نرخ ارز، موضوعاتی هستند که تنها با حل برخی چالش‌های بین‌المللی قدیمی مرتفع می‌گردد. بسیار بعید است بتوان اقتصاد ایران را با چنین سطحی از بحران، با سخن درمانی، نمایش‌های تبلیغاتی، وعده‌های نشدنی و فروش دارایی‌ها نجات داد. به‌واقع زمان آن دوره که هرروز شاهد اظهارنظر‌های وزیر اقتصاد و رئیس بانک مرکزی در خصوص وضعیت مناسب منابع ارزی کشور و روند رو به بهبود اقتصاد باشیم، گذشته و بسیار دشوار است دولت یا حکومتی بتواند به‌راحتی آمار و ارقام واقعی اقتصاد را پنهان نماید.

بر خلاف باور عموم، فروپاشی اقتصادی پروسه‌ای یک‌شبه و آنی نیست که منتظر فرارسیدن آن در روزی خاص باشیم. فروپاشی اقتصاد فرآیندی زمان‌بر از تجمیع تعداد بالای سیاست‌های اقتصادی و مالی است که با بروز یک شوک نظیر اجرای یک قانون دولتی، ریزش گسترده بازار سهام و یا یک اعتراض و چالش اجتماعی، به منصه ظهور می‌رسد.

احتمالا در اطراف خود افرادی را دیده‌اید که به دلیل ورشکستگی یا بدهی‌های سنگین (قرض‌های سررسید شده، چک‌های به موعد رسیده و ...)، تمام اموال خود را می‌فروشند یا شاید داستان کسانی را شنیده باشید که این روز‌ها کلیه‌ها و برخی از اعضای بدن خود را می‌فروشند تا شاید بخشی از مشکلات بزرگتر خود را حل کنند.‌

آیا اگر شرح تخلف و اشخاص مرتبط با این پرونده و محرومیت آنها از معاملات افشا شود، فساد‌های بزرگتری رو خواهد شد که سازمان بورس را زیر سوال خواهد برد؟ آیا پای افراد دیگری به میان خواهد آمد؟ آیا حضور این افراد در سایر پروژه‌ها و تخلفات، پای سهامداران سایر شرکت‌ها را هم به پروسه شکایت و احقاق حقوق خود، باز می‌کند؟ البته بسیار مشعوفیم که می‌بینیم، شهرت و عملکرد مدیران سازمان بورس تنها به اخذ وام‌های کلان کم بهره محدود نمی‌شود و بالاخره این سازمان توانسته پرونده‌ای از تخلفات را پیگیری و به نتیجه برساند، اما چه خبر از سایر پرونده‌ها؟

به لطف تصمیمات اقتصادی، سیاسی، فساد و ولنگاری‌های مالی موفقیت‌آمیز، توانسته‌ایم تا نسبت هر ریال ایران به دلار آمریکا را به عدد خیره‌کننده 1 به 770.000 کاهش دهیم. تصور نمی‌کنیم، مسئولان و دولتمردان آمریکا، حتی فکرش را هم می‌کردند که دلارشان را تا این حد گران کنیم.(امیدواریم مشکلی برای مردمشان پیش نیاید چراکه همان‌طور که بارها و بارها از زبان مقامات و مسئولین کشور شنیده‌ایم، حساب ملت‌ها از دولت‌ها جدا است) آن‌قدر در برنامه‌های مختلف معروف مربوط به صنعت خودرو در جهان، از محصولات شرکت ایران‌خودرو و سایپا صحبت شده که صدای تمام کمپانی‌های خودروسازی معروف دنیا نظیر بنز، BMW، تویوتا، فراری، فورد و … در آمده است.

•    احتمالا کارشناسان صنعت بانکداری و فعالین اقتصادی مجرب می‌دانند که بسیاری از بنگاه‌های اقتصادی و زیر مجموعه بانک‌ها نقش حیاط خلوت رجال، حکومتی ها، مدیران و سهامداران عمده را دارند و کمتر بانکی حاضر است منافذ خروج پول‌های توجیبی شان را به همین سادگی مسدود کند.   •    کافیست بازار سرمایه رونق پیدا کند، مسئولین از حمایت‌های مجدانه بگویند، اخبار صدا و سیما مدام از رشد‌های شگفت انگیز شاخص داستان بسرایند و فضای مجازی، مراسم عروسی را در کوچه سهامداران بورسی به نمایش گذارند. آن وقت است که جناب همتی می‌گوید قرار است شرکت و بنگاه‌های زیر مجموعه بانک‌ها را به هلدینگی منتقل کنیم و سهام آن هلدینگ را در بازار سرمایه به مردم همیشه در صحنه فرو واگذاریم.

به قول یک ضرب المثل معروف در وال استریت: "در گردباد، شترمرغ‌ها هم پرواز می‌کنند ". خوشبختانه گردباد دو هفته اخیر بازار سرمایه کشور، منجر به پرواز بسیاری از کارشناسان و شاخ‌های فضای مجازی، آنهم پس از سال‌ها سکوت و فعالیت در کسب و کار شریف اسنپ گردیده است. نقاش ها، خط می‌کشند و فضانوردان مردم را تا اهداف قیمتی فضایی همراهی می‌کنند. تلگرامی‌ها از سوژه‌های مد نظر رو نمایی می‌کنند و مسئولین کشور صحبت از حمایت و اعتماد سازی در بازار سرمایه.

متاسفانه با سوء مدیریت در حکمرانی و فضای اقتصادی، چنان بی ثباتی و عدم اطمینانی در فضای سرمایه گذاری کشور به وجود آوردیم که هیچ سرمایه گذاری تمایل به صرف سرمایه در تولید نداشته و حتی بسیاری از تولید کنندگان را هم تشویق به تبدیل دارایی‌ها و فرار از فضای تولیدی کشور کرده ایم. حالا شما تصور می‌کنید در سال‌های گذشته وضعیت نرخ رشد سرمایه گذاری خالص در کشور چگونه بوده است؟ به نظر شما چه میزان از سرمایه‌های داخلی و سرمایه‌های بین المللی منجر به ساخت کارخانجات جدید و یا جبران استهلاک ماشین آلات فعال در صنایع کشور گردیده است؟ کدام عقل سلیمی ترجیح می‌دهد سرمایه خود را در چنین بلوای سیاسی و اقتصادی، درگیر پروژه‌های تولیدی بلندمدت و دیر بازده نماید؟ آیا هیچ سرمایه گذار منطقی و با سوادی را سراغ دارید که حاضر باشد قید سود بانکی بدون ریسک بالای ۳۰ تا ۳۵ و بازده‌های کلان دلار و طلا، سود‌های یامفت حاصل از فعالیت‌های بازرگانی و یا حتی دلالی را بزند و آن را صرف احداث کارخانه و یا حتی کارگاهی صنعتی با حاشیه سودی ۱۰ تا ۱۵ درصدی نماید.

سوء مدیریت و نبود افراد کارآمد و لایق در بدنه اقتصادی دولت و حاکمیت، کار را به جایی رسانده که وقتی در کمتر از ۲ هفته، ارزش پول کشور ۱۵ درصد افت می‌کند، جناب همتی و فرزین به هم تبریک می‌گویند و از خاطرات عملکرد معیوبشان، داستان می‌سرایند. همسو با تصورات جناب همتی که کاهش ارزش پول ملی را در زمان جناب رئیسی مربوط به بی‌لیاقتی وزرا می‌دانستند و در زمان وزارت خودشان مربوط به نرخ تورم انتظاری، ما هم معتقدیم که بخش عمده‌ای از کاهش ارزش پول ملی، مربوط به انتظارات مردم از عاقبت آینده اقتصاد کشور با شما عزیزان است.  بعید می‌دانیم آنقدر که ضعف علمی و قحط‌الرجال موجود در فضای مدیریتی کشور موجب رشد نرخ تورم انتظاری مردم می‌شود، آمدن ترامپ موثر باشد. جناب همتی، روزگاری این کشور محمد سمیعی، علینقی و عالیخانی‌ها را بر مسند ریاست بانک مرکزی و وزارت اقتصاد داشته و امروز شما و جناب فرزین. باور کنید مردم حق دارند انتظاراتشان را از تورم به دلیل حضور شما عزیزان بالا ببرند.

این موضوع که چرا انتخاب ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، در ظاهر برای پزشکیان و تیم دولت وفاق ملی اهمیتی ندارد، احتمالاً یا به درآمد‌ها و دارایی‌های دلاری این دوستان برمی‌گردد و یا به اعتمادبه‌نفس کاذب، روحیه بی‌خیالی و کم‌دانشی این عزیزان شاید از معدود دفعاتی که می‌توان آمریکا را متهم به الگوبرداری سیاسی از سایر کشور‌های دنیا کرد، انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۲۴ این کشور باشد؛ یعنی جایی که بزرگان علوم سیاسی و اقتصادی آمریکا به این نتیجه رسیدند که تنها راز و مسیر موفقیت این کشور، در تقلید بی‌چون‌وچرای طرح یکدست‌سازی قوای سه‌گانه و حاکمیت، مشابه با زمان ریاست جمهوری ابراهیم رئیسی در ایران است. درهرصورت چه خوشمان بیاید و چه نیاید "ترامپ آمد" و یا می‌بایست سیاست‌هایی نظیر کشور کوبا و قطع گسترده برق و گرسنگی مردم را انتخاب کنیم و یا حاکمان کشور ناچارند سیاست‌های خود را با تحولات منطقه و جهان وفق دهند.

همان‌گونه که مشاهده کردید حتی وضعیت صنایع بزرگی نظیر صنعت فلزات اساسی کشور نیز، با چالش‌های جدی و مشکلات اسفناکی روبرو است. با این حال، ظاهرا رسیدگی به ناترازی‌های انرژی و تولید کارخانجات کشور در دستور کار جناب پزشکیان و تیم مدعی وی قرار ندارد و ایشان ترجیح می‌دهند به جای رایزنی‌های سیاسی، جذب سرمایه گذار و سرمایه گذاری‌های کلان در زیر ساخت‌های رو به نابودی کشور، انرژی خود را صرف تحکیم وفاق ملی (تقسیم سمت‌های کلیدی به احزاب مختلف) و بهره مندی از قدرت نظامی کشور در تحولات منطقه کنند.  باور کنیم که قرار نیست چیزی در حدود ۷۰۰ میلیارد دلار سرمایه، از آسمان به زمین نازل شود تا بتوانیم زیرساخت‌های انرژی کشور را در سطح معیوب فعلی نگه داریم. اداره کشور نیاز به فکر، منطق و در نظر گرفتن مصالح همه مردم دارد و نه عده‌ای خاص. 

بی شک رکود و بحران سودآوری در صورت‌های مالی اکثر صنایع و شرکت‌های فعال در کشور کاملا ملموس و غیر قابل انکار است، با این حال وضعیت اسفناک و نابخشودنی تعدادی از بانک‌های خصوصی کشور، دغدغده‌های بسیاری را در ذهن علاقمندان و فعالان حوزه پولی بانکی کشور به وجود آورده است. البته معضلات نظام بانکی کشور تنها منحصر به چند بانک خصوصی ورشکسته نیست و تقریبا همه می‌دانند که صورت‌های مالی بسیاری از بانک‌های دولتی و بزرگ کشور، که هر ساله سود‌های کم و زیادی شناسایی می‌کنند بعضا مخدوش، غیر واقعی و فاقد کیفیت محاسباتی مناسب می‌باشند. در ادامه به بررسی اجمالی صورت‌های مالی برخی از بانک‌ها خواهیم پرداخت.

از نظر ما و بسیاری از فعالین بازار سرمایه، آنقدر که ناشایستگی بعضی مدیران سازمان بورس و نهاد‌های تصمیم گیرنده در کاهش حاشیه سود خالص شرکت‌ها در این سال‌ها تاثیر دارد، مدیران بنگاه‌های تجاری نقشی در این بحران ندارند. منفعل بودن و کم سوادی عده‌ای از مدیران سازمان بورس در سال‌های گذشته تا به آنجا ادامه پیدا کرد که معمولا هیچ یک از این عزیزان در جلسات تاثیرگذار و تعیین کننده اقتصادی دولت حضور نداشتند. هر وقت خواستند با نرخ سود بانکی و اوراق خزانه کمر بازار سرمایه را شکستند، هر زمان اراده کردند بازی نرخ خوراک و سوخت صنایع را پیش کشیدند و فاتحه سود بسیاری از شرکت‌ها را خواندند، در حاشیه سود پالایشگاه‌ها اعمال نفوذ کردند، هر بلایی که خواستند بر سر معاملات بورس کالا آوردند، اما مدیران سازمان بورس سرشان به گرفتن وام‌های چند میلیارد تومانی و کم بهره گرم بود. 

شاید بسیاری از کشور‌های اروپایی و آسیایی حتی در طول یک یا دو دهه از تاریخ خود هم با این حجم از مشکلات و چالش‌های امنیتی و سیاسی روبرو نباشند با این حال ما در ایران زندگی می‌کنیم و تنها واژه‌ای که در سال‌های اخیر در کشور عزیزمان نمود دارد، " بحران" است و دیگر هیچ.

به نظر شما ارزش بازار شرکت فولاد مبارکه از ابتدای سال 1392 تا کنون چند برابر شده است ؟ ارزش شرکت پتروشیمی اراک چطور؟ شاید باورش دشوار باشد ولی بازده شخصی که در این دو سهم سرمایه‌گذاری کرده باشد (حتی با وجود افت معنادار بازار در چهار سال گذشته)، چند برابر سرمایه‌گذاری در سایر بازارها بوده است. اگر هم به دنبال خرید مقادیر بالای دلار باشید که مجدد پیدا کردن فردی معتمد برای معامله، پرداخت کارمزدهای سنگین برای نقد کردن، گرفتار نشدن به عنوان قاچاقچی ارز و شناسایی توسط نهادهای اطلاعاتی، دغدغه‌های امنیتی و نحوه نگهداری فیزیکی دلارها و … نه آب داریم، نه در زمستان‌ها گاز داریم، نه در تابستان‌ها برق داریم، نه اقتصادی داریم که روی آن حساب کنیم، نه آرامشی بر کشور حاکم است، نه شهروندان حال خوش و قدرت خریدی دارند، نه زیرساخت‌های شهری درستی داریم و نه ….، اما قیمت هر متر خانه در تهران با قیمت هر متر خانه در آمریکا یا اروپا برابری می کند. از نظر شما این روند مضحک به نظر نمی رسد؟

بی تردید نمی‌توان از تحولات منطقه ای، انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و نوع واکنش ایران به اتفاقات اخیر به راحتی چشم پوشی کرد، اما چرخه‌های تاریخی بازار سرمایه، تغییر نگاه و سیاست‌های ماه‌های اخیر دولتمردان و سایر عوامل با اهمیت دیگر را هم نمی‌توان در نظر نگرفت. پیشنهاد ما به شما عزیزان این است که شاید ..

آیا قرار است، تا انتهای سال بار‌ها و بار‌ها شاهد تحدید دامنه نوسان، رکود و فرار سرمایه از بازار بورس به سایر بازار‌های موازی باشیم؟ آیا ۸ هفته تحدید دامنه نوسان برای ارزیابی ثبات در بازار سرمایه کشور کافی نیست؟ دلیل بعدی محدودیت دامنه نوسان چه می‌باشد؟ سرماخوردگی جناب پزشکیان یا حساسیت‌های فصلی مقامات سایر کشورها؟ راستی پیروزی هریس در انتخابات آمریکا منجر به تحدید دامنه نوسان می‌گردد یا ترامپ؟ هریس ۳ درصدی و ترامپ ۱ درصدی؟

‌می‌دانیم که قرار نیست جناب عشقی و صیدی را با "گری گنسلر" رئیس کمیسون بورس و اوراق بهادار آمریکا مقایسه کنیم و به این موضوع نیز اشراف داریم که نمی‌توان همان انتظاراتی که از پرفسور و مدرس دانشگاه MIT داشت را از عضو هیات علمی دانشگاه آزاد شمال یا لیسانسه امام صادق داشت. اما بهتر بود کمی بیشتر در خصوص نحوه انتخاب و سوابق کاری افراد فکر می‌شد. سهام بانک صادرات که به اعتقاد و پیش بینی جناب صیدی در سال ۱۳۹۹، ارزشی معادل ۳ دلار داشت، امروز با قیمت و ارزشی معادل ۰.۰۰۳ دلار در حال دست و پا زدن در تابلوی معاملاتی است. امیدواریم که ایشان حداقل ادعایی در خصوص آینده شاخص کل و روند آتی بازار سهام نداشته باشند تا ما هم خیالمان راحت باشد که قرار نیست دارایی‌هایمان نصف یا بسیار کمتر از این شود.

جناب عشقی اشاره کردند که ما به دلیل محدودیت‌های موجود برای کارکنان سازمان بورس ناچار به پرداخت مزایا و پول‌های مفت بیکرانی هستیم. در این خصوص هم می‌توان گفت که به هر آن کسی که معتقدید قسم، ما هم دوست نداریم شما در این سازمان شاغل باشید که محدودیت‌هایی برایتان ایجاد شود.  مثلا با این مدارک عالیه از دانشگاه‌های امام صادق و پیام نور، قرار بود شما چقدر درآمد داشته باشید که وام ۳ میلیارد تومانی تنها بخشی از محدودیت‌های شما را جبران می‌کند؟

آنچه که این روزها، در بازار بورس ایران از آن به‌عنوان حمایت یاد می‌شود، بیشتر شبیه حق سکوت است، حق سکوت برای سهامدارانی که بدبخت شده‌ همین دولت و مصوبات شبانه و غیرکارشناسی‌اش هستند. بازاری که در تمام جهان از آن برای تأمین مالی دولت‌ها، صنایع و کسب‌وکار‌ها استفاده می‌شود، در ایران تبدیل به گداخانه‌ای شده که هر ماه، در انتظار تزریق قطره چکانی سرمایه و اعتبار از سوی دولت مفلوک، برای خرید سهام زیانده، شاخص‌سازی و ساکت کردن منتقدان است.