چرا هواپیماهای ایران این‌قدر دچار سانحه می‌شوند؟

مدیریت و استفاده نادرست از هواپیماها و تحریم‌های صنعت هوایی باعث پیر شدن ناوگان هوایی کشور شده و خرید هواپیماهای بوئینگ ام.دی، یکی از بزرگ‌ترین اشتباهات مدیریتی است.

عباس خاراباف نوشت: طبق نظر کارشناسان، بیشتر هواپیماهای موجود در خطوط هوایی کشور، در دهه ۱۹۶۰ / ۱۳۴۰ الی ۱۹۷۰ / ۱۳۵۰ ساخته شده‌اند. ما حتی از هواپیماهای دهه ۱۹۵۰/۱۳۳۰ هم مثل سی۱۳۰ استفاده می‌کنیم، همان هواپیمایی که آذرماه ۱۳۸۴ در تهران سقوط کرد و فاجعه از دست رفتن گروهی از خبرنگاران را رقم زد. این هواپیماهای قدیمی معمولا مشکلات خاص خود را دارند، مثلا این‌که دانش فنی طراحی آنها کامل نبود و طبعا این موضوع به دلیل فلسفه‌های نادرست طراحی در حدود نیم قرن پیش اتفاق افتاده است. اما به نظر بسیاری از کارشناسان مشکل مهم‌تر ناوگان هوایی ایران، استفاده نادرست و غیرمعمول از همین هواپیماهای پیر و مشکل مدیریت آنهاست.

ناوگان هوایی پیر

کارشناسان هوافضا معتقدند در حال حاضر ایران یکی از پیرترین ناوگان‌های هوایی دنیا را در اختیار دارد. ممکن است از این جمله برداشت‌های اشتباهی شود. پیری هواپیما فقط این نیست که بگوییم سن یک هواپیما بالا رفته است. ممکن است سن یک هواپیما بالا باشد ولی عمر آن با تمهیدات خاص مدیریتی و مهندسی تا چندین سال دیگر تمدید شده باشد.

پدیده پیری مختص ایران نیست و بسیاری از کشورهای جهان با این پدیده دست و پنجه نرم می‌کنند. مثلا در ایالات متحده آمریکا با وجود حدود ۲۲۰،۰۰۰ فروند هواپیمای فعال (غیر از هواپیماهای نظامی)، متخصصان هوافضایی بیشتر از همه‌جای دنیا با پدیده پیری ناوگان‌های هوایی مواجهند، اما آنها مدت زیادی است که به چاره‌اندیشی پرداخته و خصوصا درسال‌های اخیر که بحران‌های اقتصادی، اقتصادهای بزرگ جهان را به لرزه درآورده است، تمدید عمر ناوگان‌های هوایی را به طور جدی‌تر در دستورکار خود قرار داده‌اند. در این کشورها حتی توانایی‌های سازمان بزرگی مثل ناسا (سازمان هوانوردی و فضایی آمریکا) نیز به میدان فرا خوانده شده‌اند. به‌عنوان مثال طبق اعلام رسمی برخی مراجع، ناوگان‌های ۶۰۰ و ۷۰۰ فروندی هواپیماهای سی۱۳۰ و سی۱۳۵ آمریکا با عمرهای متوسط ۳۸ و ۴۵ سال تا عمر ۸۰ سال تمدید شده و خدمت‌رسانی آنها در نیروهای مسلح این کشور تداوم خواهد یافت.

مدیریت نادرست هواپیماها

کارشناسان می‌گویند هواپیماها در ایران به جز مسئله پیری با مسئله استفاده نادرست نیز مواجهند. یعنی در واقع آنها برای هدفی که طراحی شده بودند، مورد استفاده قرار نگرفته‌اند. سانحه هوایی اخیر هواپیمای ایران۱۴۰ نمونه بارز استفاده نادرست از هواپیمایی است که برای اقلیم ایران طراحی نشده است. همچنین می‌توان به اعمال بارهای اضافه روی این هواپیماها اشاره کرد که کم و بیش در خطوط هوایی کشور رخ می‌دهد.

نمونه دیگر این‌که برخی هواپیماها در مسیرهای اشتباه استفاده می‌شوند. مثلا استفاده از هواپیمای غول‌پیکر بوئینگ ۷۴۷ در مسیر تهران-اصفهان اشتباه بزرگی است. این هواپیما برای مسیرهای طولانی‌تر و بردهای بیشتر طراحی شده است. هواپیمای بویینگ ۷۴۷ در مسیر تهران-اصفهان درست هنگامی که قرار است به بیشترین ارتفاع برای انجام پرواز مستقیم برسد باید خود را برای نشستن در اصفهان آماده کند. یعنی اصلا نمی‌تواند در این مسیر پرواز مستقیم داشته باشد و به عبارت ساده‌تر نصف راه را بالا رفته و نصف راه را پایین می‌آید. این اتفاق، یک سیکل خارج از برنامه از پیش تعیین شده به سیکل کاری هواپیما اضافه می‌کند و همین سیکل اضافه باعث می‌شود هواپیما به اصطلاح پیر شود. البته مشابه این‌ها در همه جای دنیا رخ می‌دهد، ولی آنها دستشان برای جایگزینی بازتر است. اینجاست که اثرات تحریم‌ها ظاهر می‌شوند.

هواپیماهای خطرناک ایران

هواپیمای مسافربری خطوط هوایی ایران به طور متوسط بالای ۲۵ سال عمر دارند. یکی از این هواپیماها، هواپیمای بویینگ ام-دی داگلاس است. داستان این هواپیما از آنجا آغاز می‌شود که بنا به دلایلی، بوئینگ امتیاز شرکت ام-دی (مک‌دانل داگلاس) را خرید. طبق نظر کارشناسان و آمارهای موجود، این هواپیما دارای آمار بسیار بدی در سوانح هوایی است.

دکتر علی عابدیان، عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی شریف و متخصص پیری هواپیماها می‌گوید: «برخلاف آن‌چه گفته می‌شود که باید از توپولوف ترسید، این ام-دی‌ها ترسناک‌تر هستند». این در حالی است که هم اکنون از این نوع هواپیما در خطوط هوایی داخلی ایران بسیار استفاده می‌شود. دکتر عابدیان اعتقاد دارد خرید این هواپیماها از کشورهایی مثل چین که در دولت قبل رخ داده، یکی از بزرگ‌ترین اشتباهت مدیریتی هوایی است که ممکن است سوانح جدی را در پی داشته باشد.