روزهای سخت سعودی‌ها

رفیعه هراتی: این روزها عربستان دوران راحتی را نمی‌گذراند، زیرا این کشور درگیر جنگ علیه نفت شیل آمریکا به منظور حفظ برتری خود در بازار جهانی نفت است. عربستان همچنین نگران توافق هسته‌ای آمریکا و ایران و نزدیکی ایالات متحده به این قدرت شیعه است که برای کسب نفوذ در منطقه رقیب ریاض محسوب می‌شود. این کشور در سرنگونی بشار اسد، رئیس‌جمهوری سوریه ناکام مانده است. این مساله از یک طرف موجب تقویت ایران شده و از طرف دیگر تروریست‌های تکفیری را به شدت تضعیف کرده است. عربستان گرچه در حملات هوایی به رهبری آمریکا به مواضع تروریست‌ها شرکت کرده است، اما در داخل نگرانی‌های فزاینده‌ای از عواقب تروریستی این اقدام وجود دارد. یعنی نگرانی از تکرار مشکلاتی که القاعده در سال‌های 2003 تا 2005 در این کشور به وجود آورد. این در شرایطی است که به‌رغم تلاش‌های عربستان در مستحکم‌تر کردن و گسترش منطقه حائل، در تاریخ 4 ژانویه یک ژنرال و دو سرباز سعودی در مرز این کشور با عراق در یک بمب‌گذاری انتحاری کشته شدند.

اندکی بعد، مردم عربستان این خبر را دریافت کردند که ملک عبدالله، پادشاه 90 ساله آنها، به دلیل مشکلات تنفسی یا به گفته مقامات این کشور ذات‌الریه در تاریخ 31 دسامبر در بیمارستان بستری شده است. بستری شدن او به این دلیل موجب نگرانی شده است که در قصر پادشاه امکانات پزشکی برای مراقبت از او وجود دارد. تا 7 ژانویه، شایعات محلی حاکی از آن بود که پادشاه قادر است با ملاقات‌کنندگان دیدار کند. اما این مساله بر کسی پوشیده نیست که او برای مدتی طولانی زنده نخواهد بود. مردی که قرار است جانشین او شود، برادر ناتنی او شاهزاده سلمان است. اما این شاهزاده هم جوان نیست. او 78 ساله است و گفته می‌شود به اختلال مشاعر مبتلا است.

تحت سیستم بسیار پیچیده عربستان سعودی، قدرت از طریق ارشدیت منتقل نمی‌شود. بلکه از برادر به برادر درمیان 45 پسر(که از مادران مختلفی هستند) عبدالعزیز بن سعود که در سال 1932 عربستان و سلسه آل‌سعود را تاسیس کرد، منتقل می‌شود. درحال حاضر این برادران یا درگذشته‌اند یا سالخورده هستند.

احتمالا به دلیل اختلال ذهنی سلمان بود که ملک عبدالله در ماه مارس سال گذشته یک گام دیگر برداشت و برادر کوچک‌تر خود مقرین را به‌عنوان ولیعهد دوم انتخاب کرد. مقرین 69 ساله خلبان نیروی هوایی آموزش دیده در بریتانیا، رئیس سابق اطلاعات و فرماندار سابق مدینه است. خالد المائنا، روزنامه‌نگار کهنه‌کار عربستانی، می‌گوید: «جانشین همواره سالخورده بوده است و سالخورده بعدی سلمان است اما بعد از او هر اتفاقی ممکن است رخ دهد.»

دشوارترین کار، انتقال حکومت به نسل آینده است، نسلی که در آن صدها شاهزاده برای رسیدن به قدرت سر و دست می‌شکنند. یکی از این شاهزادگان محمد بن نایف، وزیر کشور و عضو ائتلاف قدرتمند سدیری است. اما به نظر می‌رسد ملک عبدالله تلاش می‌کند پسران خودش را، متعب، که رئیس گارد ملی است و مشعل که فرماندار مکه است، به قدرت برساند. برای پادشاه آینده عربستان سیاست خارجی ساده‌ترین قسمت حکمرانی خواهد بود. مشکلات داخلی فشار بیشتری وارد می‌کنند و کمتر به این مساله توجه شده است. از یک طرف لیبرال‌ها از کندی آهنگ اصلاحات در کشوری که زنان درآن حق رانندگی ندارند، انتقاد می‌کنند و از سوی دیگر وهابیون موانعی را بر سر راه ابتکاراتی مانند حضور زنان در مجلس شورا ایجاد می‌کنند. این در شرایطی است که جمعیت شیعه که در شرق این کشور ساکن هستند و 15 درصد از کل جمعیت عربستان را تشکیل می‌دهند، از حکومت ناراضی‌اند. علاوه بر همه اینها، جوانان و جمعیت رو به رشد 30 میلیونی عربستان به شغل احتیاج دارند. این مساله به معنی لزوم کاهش یارانه‌ها و کمک‌های مالی و برطرف کردن وابستگی اقتصاد به نفت است. اکثر مردم عربستان ملک عبدالله را به‌عنوان پدری خیرخواه می‌دانستند. اما جانشینان او این خوش‌اقبالی را نخواهند داشت.