بخش اعظمی از جرم زغالسنگ را کربن تشکیل داده است. هیدروژن، نیتروژن، اکسیژن و گوگرد نیز دیگر ترکیبات زغال سنگ هستند.
حجم ذخایر قطعی زغالسنگ ایران ١,١ میلیارد تن، ذخایر احتمالی آن ١.٧ میلیارد تن و میزان ذخایر زمین شناسی در حدود ١٤ میلیارد تن برآورد شده است که در بین کشورهای خاورمیانه بیشترین مقدار ذخایر ذخایر می باشد. رتبه ایران در بین کشورهای جهان از نظر میزان ذخایر قطعی 26 و از نظر میزان کلی ذخایر 12 می باشد. اما جالب است بدانید تنها استخراج 30 درصد از این ذخایر اقتصادی و با صرفه می باشد.
زغالسنگ های موجود در ایران متعلق به دوران دوم زمین شناسی یا همان دوره ژوراسیک در دوران مزوزوییک می باشند. زغالسنگ های ایرانی در عمق 100 تا 300 متر قرار گرفته و دارای ضخامت 30 تا 150 سانتیمتر هستند. به دلیل وجود اغلب زغالسنگ های ایرانی در زمین های سست، وجود گاز متان به مقدار زیاد، یکی از ریسک های اصلی معادن به شمار می روند. به طوری که حتی یک جرقه کوچک ممکن است یک فاجعه عظیم به وجود بیاورد. به همین میزان هزینه های تهویه نیز بالا می رود.
زغالسنگ در نگاه کلی به دو نوع کک شو و حرارتی تقسیم می شوند. نوع کک شو در صنعت فولاد و آلیاژها مورد استفاده قرار می گیرد و نوع حرارتی نیز جهت تولید انرژی و برق به کار برده می شود.در حال حاضر 23 درصد انرژی جهان از طریق زغال سنگ تامین می شود.
40 درصد برق جهان از طریق نیروگاه هایی تولید می شوند که از زغالسنگ استفاده می کنند. به عبارتی 40 درصد برق جهان از طریق زغالسنگ تامین می شود. اما در ایران برق از طریق نیروگاه های حرارتی و برق آبی تهیه میشود. در ایران تقریبا می توان گفت زغال سنگ تنها توسط شرکت های در زمینه صنعت فولاد و آلیاژ کاربرد دارد.
بر اساس پیش‌بینی‌های جهانی، تا چهار سال آینده مصرف زغال سنگ از میزان مصرف نفت پیشی میگیرد؛ به طوری که تا سال 2017 مصرف نفت 4.32 میلیارد تن برآورد شده و برای زغال سنگ این رقم 4.4 میلیارد تن پیش‌بینی شده است.
در حال حاضر اوکراین با استخراج 84 میلیون تن زغال سنگ در سال ، یکی از قدرت های برتر جهان در این زمینه می باشد. اوکراینی ها موفق شده اند زغال سنگ را تا عمق 1400 متر به صورت اقتصادی استخراج کنند. حال اینکه میانگین عمق زغالسنگ در جهان 1000 متر می باشد. جالب است بدانید میانگین عمق استخراج در ایران تنها 300 متر است. دلیل آن نیز استفاده از تجهیزات بسیار قدیمی می باشد. حتی بسیاری از این تجهیزات عمر 100 ساله دارند. البته ناگفته نماند که عدم تهیه دستگاه ها و تکنولوژی های جدید تا حدود بسیار زیادی به دلیل تحریم ها بوده است.
در حالیکه در جهان استخراج به صورت مکانیزه صورت می گیرد همچنان اغلب معادن زغال سنگ ایران با استفاده از چوب و به همان روش سنتی زغال سنگ را استخراج می کنند.
در حالیکه تولید زغالسنگ در کشور 1.8 میلیون تن به صورت سالیانه می باشد، مصرف فعلی زغالسنگ به بیش از 3.5 میلیون تن می رسد که برآورد شده است تا 3 سال آینده به 6.2 میلیون تن نیز خواهد رسید.
ایران با داشتن رتبه 12 ام از نظر ذخایر زغالسنگ در جهان، تنها 22 هزارم صدم از زغالسنگ جهان را تولید می کند. حتی قسمت اعظمی از زغالسنگ مورد نیاز شرکت ها از کشورهای استرالیا و اندونزی تهیه می شود. واردات زغالسنگ به دلیل ارزان تر بودن و بالاتر بودن عیار نسبت به زغالسنگ های داخلی صورت میگیرد که آن هم به دلیل نداشتن تجهیزات مناسب می باشد.
هر کیلو زغالسنگ به طور متوسط 7500 کیلوکالری انرژی تولید میکند و هر متر گاز مصرفی نیز 8600 کیلوکالری انرژی تولید میکند. این در حالیست که قیمت یک متر مربع گاز مصرفی 30 سنت و هر یک کیلو زغالسنگ تنها 6 سنت هستند. در عین حال یک لیتر گازوییل که 9000 کیلوکالری انرژی تولید می کند ، 50 سنت قیمت دارد.
با شرایط فوق به نظر می رسد با برداشته شدن تحریم ها،این صنعت نیز دچار تحولات اساسی در کشور شود. خرید دستگاه ها و تکنولوژی های مدرن، با برداشته شدن تحریم ها امکان پذیر خواهد شد که باعث کاهش قیمت تمام شده و همچنین بالارفتن عیار زغالسنگ می شود.
به همین دلیل با کاهش بهای تمام شده و بهبود کیفی زغالسنگ ها، احتمال احداث نیروگاه های برقی مبتنی بر زغالسنگ را نیز زیاد خواهد کرد. همچنین با بهبود کیفی می توان این انتظار را از کارخانجات فولاد و آلیاژی کشور داشت که به جای واردات این ماده معدنی، به خرید از شرکت های داخلی بپردازند.
زغالسنگ نگین طبس، صنعتی و معدنی شمالشرق شاهرود و فرآوری زغالسنگ پرورده طبس 3 شرکت صنعت زغالسنگ هستند که در بازار سرمایه پذیرفته شده اند.
با توجه به موارد ذکر شده، طبیعتا صنعت معدن و بالخصوص زغالسنگ اولین صنعتی نخواهد بود که لغو تحریم ها بر آن اثر خواهد گذاشت اما شاید و شاید بر خلاف تصور عام، صنعت خودرو، بانک و حمل و نقل صنایعی نباشند که بیشترین تغییر و تحولات ناشی از لغو تحریم ها را در پی خواهند داشت. صنعت معدن و به خصوص زغال سنگ از قدیمی ترین تکنولوژی ها نسبت به سایر کشورها استفاده می کنند. در سال های اخیر با افزایش قیمت دلار و پس از آن تحریم ها مانع از خرید دستگاه ها و تکنولوژی های جدید توسط دست اندر کاران این صنعت شد. با برداشته شدن تحریم ها فرصتی جدید جهت نوسازی تکنولوژی مورد استفاده در این صنعت به وجود خواهد آمد که احتمالاً به انقلابی شگرف در صنعت زغالسنگ کشورمان بیانجامد.
نویسندگان: محمدمهدی نوری – ویدا مهاجر
اموزنده و زیبا بود