تأثیر وضعیت مالی در سلامتی افراد

هفته سلامت در ایران از اول اردیبهشت ماه و به‌مدت یک هفته برگزار می شود؛ شعار اصلی هفته سلام در سال 96 "زندگی سالم با نشاط و امید "نام گذاری شده است. این مناسبت بهانه خوبی است تا توجه همگان به زمینه سلامتی جلب شود و دستاوردها و مشکلات در این زمینه به دقت بررسی شوند. طبق بررسی‌های انجام شده یکی از عواملی که بر سلامت جسمی و روانی افراد تأثیر به‌سزایی دارد، چگونگی وضعیت اقتصادی و مالی آن‌هاست و حتی گفته می‌شود که می‌توان میزان بدهی افراد را به عنوان شاخصی عینی برای سنجش وضعیت روانی افراد به کار گرفت.

سازمان بهداشت جهانی (WHO) سلامت اجتماعی، جسمی، عاطفی و هیجانی، شغلی، ذهنی، محیط زندگی، معنوی را به عنوان هفت مؤلفه سلامت برشمرده است.

تأثیر وضعیت مالی در سلامتی افراد

چنانچه فردی از توان مالی مناسبی برخوردار باشد، علاوه بر آن که امکان تغذیه مناسب، کسب آموزش کافی در زمینه بهداشت و تأمین هزینه‌های سلامتی خود و خانواده خود را خواهد داشت، می‌تواند دیگر جوانب سلامتی خود را نیز با اختصاص زمان کافی به توسعه فردی و حضور در کلاس‌ها و دوره‌های مختلف بهبود بخشد.

وجود مشکلات اقتصادی و نبود امکانات کافی تأثیر مستقیمی در سلامت روانی و جسمی افراد دارد؛ در این راستا، نتایج بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد، نوجوانانی که در خانواده از وضعیت نامناسب اقتصادی رنج می‌برند، بیشتر در معرض ابتلا به اختلالات روانی قرار دارند و این امر بر سلامت روان آن‌ها تأثیر می‌گذارد. همچنین، تحقیقات بسیاری وجود ارتباط میان نگرانی و سلامتی روانی و جسمی را بررسی و تأیید کرده‌اند. یکی از مهم‌ترین انواع استرس، نگرانی ناشی از مسائل مالی است که در بسیاری از موارد موجب پیدایش مشکلات روانی اساسی در افراد شده است. این مسائل روانی اغلب خود را به صورت افسردگی، خشونت و پیدایش مشکلات جدی در روابط ‌مابین افراد نشان می‌دهد؛ این مشکلات روانی ایجاد شده، به خودی خود موجب پیدایش بیماری‌های گوناگون جسمی در افراد می‌شوند که از جمله مهم‌ترین این مشکلات می‌توان به سوءتغذیه، فشارخون بالا و انواع بیماری‌های قلبی اشاره کرد.

نتایج بررسی مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران در سال 94 تحت عنوان «عوامل مؤثر بر ایجاد فشار روانی در بین مردم ایران» نشان داده از بین ۲۲ عامل تأثیرگذار بر استرس شهروندان، تورم و هزینه‌های زندگی با میانگین ۴٫۱ از ۵، مؤثرترین عامل فشار روانی بر مردم کل کشور بوده و گرانی مسکن و اجاره خانه با میانگین ٣,٨ به عنوان دومین عامل مؤثر شناخته شده است که این نتایج نیز خود گواهی روشن بر تأثیر وضعیت اقتصادی افراد بر سلامتی است.

شایان ذکر است، در میان مشکلات اقتصادی تأثیرگذار بر وضعیت سلامتی افراد، بدهکاری را نیز می‌توان یکی از مهم‌ترین این مشکلات دانست که آثار منفی بسیاری بر وضعیت سلامت روانی و جسمی افراد دارد. طی مطالعاتی، پژوهشگران به این نتیجه رسیدند که احتمال داشتن مشکلات سلامت روانی در افرادی که بدهی دارند، سه برابر بیشتر است. افسردگی، اختلالات اضطرابی و اختلالات روان‌پریشی از جمله بیماری‌های روانی شایع در افرادی است که دارای بدهی زیاد هستند. بررسی‌ها نشان داده که حتی رابطه‌ای قوی‌ میان خودکشی و بدهکاری وجود دارد؛ در شرایط مساوی افراد مقروض هشت برابر احتمال خودکشی بیشتری دارند. علاوه براین، افراد با احتمال بیشتری ممکن است دچار اعتیاد به الکل و وابستگی به مواد روان‌گردان غیرمجاز شوند.

شعار امسال سازمان جهانی بهداشت، مقابله با افسردگی است و بررسی تأثیرات وضعیت اقتصادی بر افسردگی نیز می‌تواند موضوع جالب توجهی باشد. براساس مطالعات سازمان جهانی بهداشت، تعداد افراد افسرده از سال 2005 تاکنون 18 درصد افزایش یافته است و موضوع قابل‌تأمل در این زمینه آن است که 80 درصد این افراد در کشورهای ضعیف اقتصادی زندگی می‌کنند. طبق گزارشی دیگر، فقیر بودن می‌تواند تغییری در ژن‌های فرد به وجود آورد که احتمال ابتلا به افسردگی را بالا می‌برد. لازم به ذکر است که با کاهش توان یادگیری، بی‌حوصلگی و کاهش ظرفیت و کارکرد در افراد مبتلا به افسردگی این چرخه ادامه یافته و روز به روز به ناتوانایی اقتصادی این افراد اضافه می‌شود.

می‌توان به ارتباط میان سلامتی و وضعیت اقتصادی خانوارها از جنبه‌ای دیگر نیز نگریست؛ علاوه بر این که مشکلات اقتصادی خود موجب شکل‌گیری بیماری‌های روانی و جسمی می‌شوند، هزینه‌های کمرشکن درمان بیماری‌ها برای خانوارهای متوسط و ضعیف‌ اجتماع نیز موضوع قابل‌تأملی است؛ طبق مطالعات انجام شده در سال 90 حدود 11.3 درصد  از جمعیت شهر تهران در معرض هزینه‌های سنگین سلامت قرار گرفته‌اند.

امروزه نگرانی‌های فزاینده‌ای در ارتباط با تأثیر هزینه‌های اقتصادی سلامتی بر خانوارهای مبتلا به بیماری وجود دارد. سطح بالای پرداخت از جیب بیماران، بار مالی زیادی بر دوش خانوارها گذاشته و این موضوع می‌تواند به راحتی منجر به افزایش فقر در خانوارها شود. افزایش هزینه‌های درمانی طی چند سال اخیر به جایی رسیده است که هم‌اکنون 14 درصد از بیماران مراجعه‌کننده به مراکز درمانی با یک‌بار مراجعه به زیر خط فقر سقوط می‌کنند. بررسی‌های روزنامه «شرق» از هزینه‌های درمان سرطان در ایران نشان می‌دهد که یک بیمار مبتلا به سرطان ماهانه سه میلیون تومان باید صرف درمان خود کند؛ هزینه سرسام‌آوری که در برخی از سرطان‌ها همچون سرطان سینه، مغز و اعصاب محیطی و ریه به مراتب بالاتر است. همچنین، در یک پژوهش صورت‌گرفته در بیمارستان امام‌خمینی تهران، 53 ‌درصد از بیماران تحت درمان سرطان در این بیمارستان، برای پرداخت هزینه‌های درمانی خود اقدام به استقراض پول از دوستان و آشنایان خود می‌کنند.

به طورکلی می‌توان استنباط کرد که چگونگی وضعیت مالی هر فرد، به صورت مثبت یا منفی در وضعیت سلامت وی تأثیرگذار است؛ با توجه به آنچه ذکر شد و در نظر گرفتن تأثیرات وضعیت مالی در سلامتی، داشتن برنامه مالی و برنامه‌ریزی برای آینده ضرورت دارد؛ بنابراین، تحت پوشش بیمه‌ بودن افراد جامعه می‌تواند کمک بسیاری به کاهش هزینه‌های درمانی آن‌ها کرده و دسترسی خانوار به مراقبت‌های بهداشتی را تضمین می‌کند؛ به طوری که بازپرداخت توسط بیمه، هزینه‌های پرداختی از جیب و درنتیجه مواجه خانوارها با هزینه‌های کمرشکن را کاهش می‌دهد. طبق گفته رئیس کل بانک مرکزی هم‌اکنون سرانه بیمه در ایران به ازای هر نفر 100 دلار است و این درحالی است که در برخی از کشورهای پیشرفته این رقم به مرز هزار دلار نیز رسیده است؛ البته قابل ذکر است که طرح "بیمه سلامت ایران" که از ۱۳۹۳ در بیمارستان‌های دولتی سراسر کشور به اجرا درآمد سعی در مرتفع نمودن برخی کاستی‌های این مسیر دارد که طبق شواهد برخی عدم تفاهم‌های مدیریتی کلان، سبب کاهش سرعت اجرای این طرح شد که با توجه به اظهارات اخیر مقامات، اقدامات مؤثری در راستای رفع این موانع در حال انجام است.

برنامه مالی داشته باشید

با وجود مشکلات و مسائلی که هم‌اکنون در ایران وجود دارند از قبیل وضعیت نامناسب اقتصادی، بیکاری، رکودتورمی و بی‌ثباتی و از سویی دیگر با معکوس بودن هرم‌سنی جامعه و در نتیجه افزایش هزینه‌های سلامتی و درمانی در چند سال آتی، افراد جامعه باید به طور جدی به فکر تأمین هزینه‌های درمانی و مصون ماندن از آثار این مشکلات اقتصادی باشند. داشتن پس‌انداز و برنامه‌ مالی نخستین و ضروری‌ترین گامی است که افراد باید در این راستا بردارند. بعد از آن همان طور که ذکر شد، توجه به وضعیت بیمه خود و تحت پوشش بیمه بودن می‌تواند از بسیاری از نگرانی‌های آن‌ها در این زمینه بکاهد. لازم به ذکر است، از آنجایی که در فرآیند پرداخت توسط بیمه، بخشی از هزینه‌ها نیز از جیب خود بیمار پرداخت می‌شود، نمی‌توان تنها به داشتن بیمه اتکا کرده و با فرض اینکه بیمه تمامی مشکلات سلامتی را پاسخ خواهد داد، اقدامی انجام نداد؛ در این راستا، می‌توان داشتن پس‌انداز و سرمایه‌گذاری شخصی را در کنار بیمه بسیار مناسب دانست تا در صورت بالا بودن هزینه‌های درمانی به بیمار در پرداخت کمک کند.