آتی - ابزار مشتقه

بورس‌نیوز:

آتی یکی از قرارداد‌های ابزار مشتقه بوده که در بازار سرمایه ایران انجام می‌شد. قرارداد‌های آتی سکه برای اولین بار در بورس کالای ایران مورد معامله قرار گرفت و پس از آن آتی مبتنی بر سبد‌های پایه در بورس اوراق بهادار راه‌اندازی گردید که به دلیل عدم وجود زیر ساخت فنی، انجام معاملات آتی مبتنی بر سبد پایه در بورس تهران متوقف شد. 

پس از پس رفع مشکلات فنی در نمایشگاه بورس ۱۴۰۲ از آتی تک سهم در بورس اوراق بهادار تهران رونمایی گردید که پس از آن در مهرماه سال جاری دستورالعمل آتی برای شرکت فرابورس ایران مصوب گردید. همچنین می‌توان مشاهده کرد که در بورس انرژی نیز قرارداد آتی مورد معامله قرار می‌گیرد. در حال حاضر با رشد و توسعه این ابزار در این قسمت به تعاریف اولیه قرارداد آتی خواهیم پرداخت.

تعاریف اولیه اختیار معامله:

قرارداد آتی چیست؟ 

آتی یک نوع از قرارداد‌های مشتقه‌ها است که خریدار ملزم به خرید یک دارایی مشخص (دارایی پایه) در یک‌زمان مشخص (تاریخ سررسید) با یک قیمت مشخص (قیمت تسویه) از فروشنده قرارداد آتی است. در مقابل فروشنده نیز ملزم به فروش دارایی پایه در روز سررسید است.

نحوه (سبک) اعمال قرارداد آتی:

با فرض اینکه سرمایه‌گذاری (خریدار/فروشنده قرارداد آتی) قصد اعمال قرارداد را داشته باشد باتوجه‌به ماهیت قرارداد آتی تنها تسویه نهایی در تاریخ سررسید امکان‌پذیر است.

نوع تسویه در سررسید:

تسویه نقدی: پرداخت نقدی آخرین قیمت تسویه از حساب شخصی که در ضرر است به‌حساب طرف مقابل انجام می‌پذیرد و تسویه نقدی در صورت توافق طرفین انجام می‌پذیرد.

تسویه فیزیکی: جابه‌جایی دارایی پایه به قیمت ارزش تسویه بین خریدار و فروشنده قرارداد آتی انجام می‌پذیرد.

نکات مهم در خصوص تسویه قرارداد آتی

درصورتی‌که انتخاب نوع تسویه توسط سرمایه‌گذار در روز تسویه، مشخص نگردد. تسویه در سامانه معاملاتی به نحوه تسویه نقدی انجام می‌پذیرد.

درصورتی‌که امکان تسویه نقدی وجود نداشته باشد، تسویه به‌صورت فیزیکی انجام خواهد گرفت.

درصورتی‌که امکان تسویه فیزیکی وجود نداشته باشد نکول خریدار/فروشنده قرارداد آتی به‌حساب آمده و مشمول جرایم نکول می‌گردد.

سود/زیان قرارداد آتی:

سرمایه‌گذاران درصورتی‌که از بالارفتن یا پایین‌رفتن یک دارایی در آینده اطمینان نداشته باشند اقدام به اتخاذ موقعیت در قرارداد آتی می‌نمایند. نحوه شناسایی سود و زیان برای خریدار و فروشنده به شرح ذیل است.

اگر قیمت تسویه روزانه افزایش پیدا نماید برای خریدار قرارداد آتی سود و برای فروشنده زیان شناسایی می‌گردد.

اگر قیمت تسویه روزانه دارایی پایه کاهش پیدا نماید برای خریدار قرارداد آتی زیان و برای فروشنده سود شناسایی می‌گردد.

ایجاد موقعیت باز در قرارداد آتی:

همان گونه که به یاد دارید در معاملات قرارداد اختیار معامله مبلغی به نام مبلغ صرف اختیار، اختیار معامله (پریمیوم) از خریدار به فروشنده پرداخت می‌گردید؛ اما در معاملات این مبلغ معنایی نداشته و تنها مبلغ دریافتی از فروشنده و خریدار همان وجه تضمین اولیه است.

تذکر: در نظر داشته باشید که در معاملات آتی فروشنده و خریدار هر دو ملزم به اجرای قرارداد هستند و وجه تضمین در روز اول معاملاتی از فروشنده و خریدار دریافت می‌گردد و باتوجه‌به بالارفتن ریسک نکول خریدار و یا فروشنده وجه تضمین خریدار و فروشنده در پایان هر روز معاملاتی مجدد محاسبه می‌گردد.

فرنوش دواتگر زاده، کارشناس مشتقه و ابزار‌های نوین مالی