همه چیز درباره تأمین مالی جمعی

ملیکا برقی‌زاده، کارشناس بازار سرمایه در یادداشتی برای بورس‌نیوز نوشت:

تعریف تأمین مالی جمعی

تامین ما‌لی جمعی که ترجمه فارسی Crowdfunding است به تامین وجوه نقدی مورد نیاز یک کسب و کار و یا موسسه برای شروع یا ادامه یک فعالیت، پروژه و یک طرح گفتـه می‌شود. سرمایه مورد نیاز متقاضیان این روش تامین مالی، از تعداد بسیار زیادی از سرمایه گذاران جمع آوری می‌شود و در ازای آن سود نقدی، سهام یا هر نوع پاداش دیگری دریافت می‌کنند. لازم به ذکر است که تامین مالی جمعی تنها به حوزه فعالیت‌های اقتصادی محدود نمی‌شود و فعالیت‌های نیکوکارانه و خیرخواهانه نیز از این طریق می‌توانند تامین مالی شوند. در واقع می‌توان گفت تأمین مالی جمعی روش مناسبی برای تأمین منابع مالی کسب و کار‌های کوچک و متوسط (SME)، استارتاپ‌ها، طرح‌های دانش بنیان است.

انواع تأمبن مالی جمعی

۱- تامین مالی مبتنی بر اهدا: طرح‌هایی که جنبه خیریه و بشر دوستانه دارند در این دسته قرار می‌گیرند و بازپرداخت مالی به مشارکت کنندگان وجود ندارد.

۲- تامین مالی مبتنی بر پاداش: مشارکت کنندگان در طرح‌ها عموما پاداش یا خدمتی مشابه با طرح مورد نظر دریافت می‌کنند. به عنوان مثال اهدای آلبوم موسیقی با امضای هنرمند برای مشارکت کنندگان در طرح تامین مالی تهیه آلبوم.

۳- تامین مالی مبتنی بر سهام: در این روش به ازای مشارکت افراد، درصدی از سهام پروژه کسب و کار یا طرح به سرمایه گذاران تعلق می‌گیرد. در برخی از مواقع حق رای در مجمع عمومی یا دریافت سود سهام و … نیز جایگزین آن می‌شود. سرمایه گذاری در اینگونه روش‌های تامین مالی به مراتب ریسک بیشتری دارد که البته احتمال بازدهی جذاب نیز وجود دارد.

۴- تامین مالی مبتنی بر قرض (وام): در این روش مبالغ به عنوان قرض از مشارکت کنندگان دریافت می‌شود و در طرح سرمایه گذاری می‌شود. سپس اصل مبالغ به همراه سود آن به سرمایه گذاران پرداخت می‌شود.
نکته حائز اهمیت این است که در حال حاضر بیشتر طرح‌های تامین مالی جمعی موجود بر روی سکو‌ها تقریبا از نوع چهارم و مبتنی بر مشارکت می‌باشند. این بدین معنی است که سرمایه گذاران در سود و زیان طرح شریک هستند؛ بنابراین ریسک زیان دهی طرح نیز وجود دارد، اما با تضامینی که عامل از متقاضی دریافت می‌کند در برخی طرح‌ها ریسک موجود به حداقل‌ترین حالت ممکن نزدیک است. سرمایه گذاران می‌توانند شرایط طرح‌ها و میزان سود هر کدام را مشاهده نمایند و از میان طرح‌های تامین مالی جمعی انتخاب نمایند.

مهم‌ترین مزایای تأمین مالی جمعی

۱- امکان تامین مالی برای شرکت‌های کوچک و متوسط و حتی استارتاپ‌ها

۲- بازاریابی کم هزینه برای متقاضیان طرح‌های تامین مالی

۳- سرعت بالاتر در تامین مالی و هزینه کمتر نسبت به عموم روش‌های تامین مالی

۴- بازدهی بالاتر برای سرمایه گذاران نسبت به بانک و برخی دیگر از سرمایه‌گذاری‌ها

۵- امکان انتخاب طرح مورد نظر نسبت به صندوق‌های VC

۶- نظارت بر حسن اجرای طرح‌ها توسط نهاد‌های مالی، شفافیت و کارآمدی

تاریخچه کرادفاندینگ در ایران

سابقه کرادفاندینگ در ایران به ابتدای سال ۹۳ و راه‌اندازی پلتفرم مهربانه برمی‌گردد. مهربانه و اکثر پلتفرم‌های آتی مبتنی بر اهدا بودند و سایر مدل‌ها به دلیل نبود مجوز‌های لازم مجالی برای ارائه یا گسترش پیدا نکردند.

سپس در سال ۹۴ پلتفرم‌های بیشتری عمدتا در حوزه اهدا راه‌اندازی شدند و همزمان با گسترش پلتفرم‌ها کارگروه تدوین دستورالعمل کرادفاندینگ راه‌اندازی شد و فرهنگ‌سازی بیشتر باطرح موضوع در رسانه‌ها صورت گرفت.

در سال ۹۵ تأکید بر کرادفاندینگ در اسناد بالادستی صورت گرفت و نهایی‌سازی پیش‌نویس دستورالعمل انجام شد.

در سال ۹۶ شکل‌گیری پلتفرم‌های غیر اهدا صورت گرفت و کنار گذاشته شدن مدل مبتنی بر وام در دستورالعمل به دلیل عدم تمایل بانک مرکزی انجام شد.

در سال ۹۷ تصویب دستورالعمل فقط برای مدل مبتنی بر مشارکت شکل گرفت و الزام به وجود نهاد مالی برای دریافت اجازه فعالیت و تشکیل کارگروه ارزیابی در فرابورس انجام شد در سال ۹۸ شروع اجرای مدل مشارکت در بورس انجام شد و صدور موافقت اصولی سامانه نگار آتنا و ۴ متقاضی دیگر نیز شکل گرفت.

مبلغ و تعداد طرح‌های تأمین مالی در ایران

تا پایان سال ۱۴۰۲ بیش از ۴۷۰ طرح در ایران تامین مالی شده است که از نظر مبلغی، مجموع طرح‌های تامین مالی شده بیش از ۴,۲۰۰ میلیارد تومان است.

تعداد طرح‌های تامین مالی شده در سال ۱۴۰۲ برابر ۳۲۲ طرح و مجموع طرح‌های تامین مالی شده در سال ۱۴۰۲ بیش از ۳,۵۰۰ میلیارد تومان می‌باشد.

بازدهی

میانگین بازدهی تمامی طرح‌های آنجام شده طی ۴ سال اخیر (تا پایان سال ۱۴۰۲) برابر ۰۲/۲۳ درصد بوده است.

پراکندگی مبلغ

 میانگین سرمایه هدف طی ۴ سال گذشته از ۱/۱ میلیارد تومان در سال ۱۳۹۹ به بیش از ۱۱ میلیارد تومان در سال ۱۴۰۲ رسیده است.
 بیش از ۷۵ درصد طرح‌های سرمایه گذاری شده در سال ۱۴۰۲ سرمایه هدفی بیش از ۵ میلیارد تومان داشته‌اند و بیش از ۵۵ درصد آن‌ها نیز سرمایه هدفی بیش از ۱۰ میلیارد تومان داشته‌اند.

میزان تأمین مالی جمعی

سقف تأمین مالی جمعی در خرداد ماه از ۲۵ میلیارد تومان به ۵۰ میلیارد تومان رسید که البته طبق ابلاغیه شماره شش کارگروه ارزیابی تأمین مالی جمعی شرایط ویژه‌تری برای متقاضی و عامل در جهت این میلغ تأمین مالی در نظر گرفته شده است.

تأمین مالی جمعی ارزی

طی مراسمی در روز سیزدهم خرداد ماه با حضور وزیر اقتصاد از ابزار تأمین مالی جمعی ارزی رونمایی شد در این مراسم نوین کراد به عنوان نخستین سکوی تامین مالی جمعی ارزی- ریالی کشور معرفی شد. همچنین در این مراسم به اولین پروژه تأمین مالی جمعی ارزی نیز که مربوط به شرکت صنایع صبح پارلار آسیا است اشاره شد. محصول این مجموعه دانش‌بنیان و صادراتی است و شروط فاز اول که تولید محصول صادراتی و فروش ارزی بوده را داراست.