اهمیت به بازار سرمایه در ایران، یک دروغ بزرگ است، عمر و وقت تان را هدر ندهید

به گزارش بورس‌نیوز؛ شاید یکی از پرحاشیه‌ترین، پرهیاهو‌ترین و البته درمانده‌ترین بازار‌های سرمایه‌گذاری در ایران، بازار سرمایه کشور است. بازاری که بخشی از صفحات اقتصادی روزنامه‌ها یا حجم بالایی از مطالب برخی وبسایت‌های اقتصادی کشور را به خود اختصاص داده، اما فعالان آن بی‌صدا‌ترین سرمایه‌گذاران کشور هستند. بازاری که بیشترین تعداد فارغ‌التحصیلان دکترا و کارشناسی ارشد رشته‌های مدیریت مالی و اقتصاد را در بدنه خود جای داده اما در عین حال غیرتخصصی‌ترین، کم‌سواد‌ترین و غیر قابل پیش‌بینی‌پذیر‌ترین بازار سرمایه‌گذاری در ایران محسوب می شود.

علی رغم آنکه هر سال و هر روز، تصمیمات اشتباه، قوانین و محدودیت‌های سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه کشور بیشتر می‌شود، اما همچنان شاهد رشد قارچ‌گونه نهاد‌های مالی، صندوق‌های سرمایه‌‎گذاری و تبلیغات رنگارنگ از شرکت‌های فعال در آن هستیم. 

اظهار نظر‌های متعدد از نامزد‌های ریاست جمهوری، نمایندگان مجلس، وزرای پیشین و جدید دولت‌های مختلف در خصوص نقش و جایگاه خدشه‌ناپذیر بازار بورس در اقتصاد کشور، در مقابل تصمیمات خودخواهانه، غیر کارشناسی، شبانه و مقطعی، ذهن هر خواننده و شنونده‌ای را دچار ابهاماتی اساسی می‌نماید.

به راستی آیا بازار سرمایه دارای چنین جایگاه مهمی در اقتصاد کشور است؟ اگر مدیران عمدتا امام صادقی کشور چنین اهمیتی را برای بازار سرمایه کشور قائلند، چرا تمامی تصمیمات و عملکردشان، برخلاف بهبود و جذب سرمایه‌گذاران در این بازار است؟ اصلا این بازار چه حجمی از نقدینگی و سرمایه مردم را به خود اختصاص داده و اصولا این میزان هیاهو برازنده چنین بازاری است یا خیر؟

این هفته، به سراغ یکی از کارشناسان بازار سرمایه رفتیم تا دیدگاه ایشان درباره نقش و اهمیت بازار بوررس در اقتصاد ایران را جویا شویم.

حسین خسرونژاد یکی از منتقدان قدیمی شیوه برخورد و مدیریت بازار سرمایه در سال‌های اخیر، با چند مثال ساده، اهمیت و جایگاه بازار سرمایه در ایران را از زوایایی دیگر مورد بررسی قرار داد که در ادامه، چکیده و خلاصه‌ای از گپ و گفت دوستانه و جالب‌مان را خواهید خواند.

ارزش واقعی بازار سرمایه ایران چقدر است؟

خسرونژاد: قاعدتا اگر بخواهیم در خصوص اهمیت و جایگاه یک بازار سرمایه‌گذاری صحبت کنیم بد نیست ابتدا در خصوص ارزش کل آن بازار و حجم نقدینگی و میزان سرمایه جذب شده در آن بازار صحبت کنیم.

" با توجه به اینکه در ایران، همواره از نرخ تورم‌های بالای سالانه و پیچیدگی‌های آماری و محاسباتی رنج می‌بریم، سعی کرده‌ایم اعداد و ارقام را به صورت دلاری و فارغ از دشواری‌های مقایسه‌ای و چالش‌برانگیز مطرح کنیم."

اگر بخواهیم نگاهی ساده به ارزش دلاری بازار بورس و فرابورس ایران داشته باشیم، کافی است مجموع ارزش کل بازار بورس و فرابورس را بر ۶۰.۰۰۰ تومان قیمت هر دلار آمریکا تقسیم کنید تا به ارزش دلاری بازار سرمایه، یعنی چیزی در حدود ۱۳۳ میلیارد دلار برسیم.

اما ارزش بازار بورس و فرابورس ایران به مراتب پایین‌تر از ۱۳۳ میلیارد دلار است. شاید چیزی در حدود ۶۰ تا ۷۰ میلیارد دلار.

اما اگر بخواهیم نگاهی واقع بینانه‌تر نسبت به ارزش واقعی بازار سرمایه ایران داشته باشیم، بعید است ارزش کل بازار بورس و فرابورس ایران چیزی بیشتر از ۶۰ تا ۷۰ میلیارد دلار باشد. بگذارید موضوع را کمی شفاف‌تر کنم:

احتمالا همه شما می‌دانید که بخش بزرگی از ارزش ۱۳۰ میلیارد دلاری (۸ میلیون میلیارد تومانی) بازار‌های بورس و فرابورس ایران مربوط به ارزش شرکت‌های بزرگ سرمایه‌گذاری و هلدینگ‌های حوزه نفت و گاز کشور است. حتما همه اطلاع دارید که ارزش این شرکت‌های سرمایه‌گذاری و هلدینگ‌ها عمدتا مربوط به ارزش مجموع سهام شرکت‌های زیرمجموعه شان بوده و اصولا این شرکت‌های کاغذی، چیزی جز دارایی‌های شرکت‌های زیر مجموعه‌شان ندارند.

اما به نظر شما شرکت‌های تولیدی را چند بار و در قالب چند شرکت به مردم فروخته‌اند و ارزش هر یک از آن‌ها را چندبار در ارزش کل بازار بورس و فرابورس محاسبه کرده‌اند؟

بار‌ها و بار‌ها سهام یک شرکت را به مردم می‌فروشیم و ارزش آن را در ارزش کل بازار محاسبه می‌کنیم:

بهتر است برای جلوگیری از توضیحات کلان، ارزش‌های کاغذی و بی‌کیفیت شرکت‌های موجود در بازار سرمایه ایران را با یک مثال توضیح دهم:

بیش از ۴۰ درصد از کل ارزش ۱۳۳ میلیارد دلاری بازار سرمایه ایران، مربوط به ارزش ۱۰ تا ۱۲ شرکت بزرگ است که عمده آن‌ها نیز شرکت‌های سرمایه‌گذاری و هلدینگ‌های کاغذی است.

به شرکت‌های سرمایه‌گذاری "پارسان"، "پترول"، "وخارزم"، "پارس آریان"، "میدکو"، "صبا"، "تاصیکو"، "سیتا"، "سیدکو"، "سغدیر"، "تیپیکو"، "وصندوق" و ۲۰ تا ۳۰ شرکت سرمایه‌گذاری دیگر را نیز اضافه کنید تا بیشتر متوجه ارزش‌های کاغذی بازار سرمایه کشور شوید.

به عنوان مثال شرکت فولاد ارفع را تصور کنید. ارزش بازار این شرکت فولادی حدود ۲۳.۰۰۰ میلیارد تومان است. ۴۴ درصد آن متعلق به چادرملو "کچاد" و حدود ۲۲ درصد آن متعلق به سرمایه‌گذاری توسعه معادن و فلزات"ومعادن" است. ارزش شرکت چادرملو ۱۱۰.۰۰۰ میلیارد تومان و ۱۷ درصد آن متعلق به "ومعادن" است. ۵۰ درصد "ومعادن" با ارزش ۸۰.۰۰۰ میلیارد تومان متعلق به فولاد مبارکه و ۸ درصد از آن متعلق به صدر تامین است. ۵۰ درصد سهام شرکت صدر تامین متعلق به "شستا" و "تاپیکو" و حدود ۲۰ درصد آن متعلق به "صبا" است. ۸۵ درصد از سهام صبای ۳۳.۰۰۰ میلیارد تومانی متعلق به "شستا" و "شستا" متعلق به سازمان تامین اجتماعی است.

یعنی ارزش شرکت فولاد ارفع چندین و چند بار در دل شرکت‌های سرمایه‌گذاری محاسبه شده است. اگر می‌خواهید به پیچیدگی و مضحک بودن قضیه بیشتر پی ببرید به سهام زیرمجموعه هلدینگ فارس و سهامدارانش نگاهی بیندازید.

بنابراین اگر بخواهیم واقع‌بینانه، ارزش بازار بورس ایران را بر اساس دارایی‌های موجود محاسبه کنیم به عددی بیش از ۶۰ تا ۷۰ میلیارد دلار نخواهیم رسید.

کل سهام شناور و پولی که مردم در بورس سرمایه‌گذاری کرده‌اند، چقدر است؟

خسرونژاد: بار‌ها و بار‌ها در محافل مختلف عرض کرده‌ام، بازار سرمایه ایران بازاری نمادین و فاقد هرگونه عمق و فرهنگ سرمایه‌گذاری است. به جملات شاعرانه‌ای که هر از چند گاهی از زبان اساتیدی نظیر روسا و مدیران سازمان بورس و حتی نمایندگان مجلس منعقد می‌گردد، توجهی نکنید. 

جملاتی نظیر وجود ۵۰ میلیون سهامدار بورسی و اهمیت سهام موجود در صندوق‌های سرمایه‌گذاری و نقش آن در زندگی بازنشسته‌ها را عرض می‌کنم، مصرف این جملات عمدتا مربوط به زمانی بوده که عده‌ای ذینفع قرار است از دولت پولی بگیرند یا منافع عده‌ای رانت‌خوار در خطر افتاده است. 

اولاً چند میلیون نفر از این ۵۰ میلیون سهامدار سهام عدالت، خودخواسته و با سرمایه‌های شخصی در بازار بورس سرمایه‌گذاری کرده‌اند؛ ثانیاً، ۵۰ میلیون نه بلکه ۲۰۰ میلیون نفر سهامدار را تصور کنید. وقتی سهامداری اختیاری در مدیریت و فروش سهامش نداشته باشد، این سهام چه ارزشی برایش دارد. 

 مگر سهامداران سهام عدالت اختیاری در فروش سهامشان دارند؟ آخرین باری که یکی از سهامداران سهام عدالت موفق به فروشش شده است مربوط به چه تاریخی می‌باشد؟

اما جناب عشقی سال گذشته در مصاحبه‌ای عنوان کردند که ۶۱ میلیون کد سهامداری صادر شده و از این تعداد بیش از ۴۱ میلیون سهامدار در بازار فعال هستند؟ 

خسرونژاد: احتمالا معیار‌های جناب عشقی برای فعال بودن کد‌های سهامداری در بازار، با معیار‌های ما متفاوت است. البته شاخص‌ها و آمار بسیاری از مسئولین اقتصادی در دولت سیزدهم با شاخص‌ها و معیار‌های مردم متفاوت بود و صحبت‌های جناب عشقی را هم در همان راستا ارزیابی کنید.

با توجه به اینکه دارایی بیش از ۹۶ درصد از کد‌های فعال در بورس کمتر از ۱۰۰ میلیون تومان است، حداقل من بعید می‌دانم مجموع کل کد‌های فعال دارای سرمایه‌های چند صد میلیون تومانی به بالا، بیش از ۷۰ تا ۸۰ هزار نفر باشد.

ارزش تمام سهام شناور شرکت‌های بورسی و فرابورسی شاید در حدود ۱۳ تا ۱۷ میلیارد دلار می‌باشد 

بر اساس گزارشات سه ماهه منتشر شده توسط سازمان بورس، میانگین کل سهام شناور شرکت‌ها در حدود ۲۷ درصد بوده یعنی چیزی در حدود ۳۵ میلیارد دلار. 

متاسفانه این گزارش ایرادات بنیادی زیادی دارد زیرا نحوه محاسبه سهام شناور شرکت‌ها به مانند بسیاری دیگر از شاخص‌ها و محاسبات در سازمان بورس، غیرعلمی و غیرکارشناسی است. نه فرمول محاسبه سهام شناور صحیح است و نه اینکه این شاخص بر اساس میانگین وزنی ارزش شرکت‌ها محاسبه شده است.

برای مثال سهام شناور پالایشگاه تهران با نماد "شتران" در گزارش و محاسبات سازمان بورس، ۵۲ درصد بوده در حالی که بیش از ۳۸ درصد از این ۵۲ درصد مربوط به سهام عدالت است که نه قابلیت فروش و نه در تصمیم‌گیری‌ها اهمیتی دارند.

به عبارتی برخلاف محاسبات سازمان بورس و شرکت بورس، سهام شناور پالایشگاه تهران در خوش‌بینانه‌ترین حالت ۱۵ درصد و در بدبینانه‌ترین حالت (با توجه به خرید‌های مکرر صندوق‌های درآمد ثابت، صندوق توسعه بازار و تثبیت بازار) در حدود ۱۰ درصد است.

یا به عنوان مثال کل سهام شناور هلدینگ خلیج فارس که باارزش‌ترین شرکت حال حاضر بازار سرمایه ایران (بیش از ۵۱۵.۰۰۰ میلیارد تومان) محسوب می‌شود، تنها ۰.۷ درصد و سهام شناور پتروشیمی پارس با ارزشی در حدود ۱۰۰.۰۰۰ میلیارد تومان تنها ۰.۴۶ درصد است. "میدکو" با ارزشی بیش از ۱۲۵.۰۰۰ میلیارد تومان سهام شناوری ۰.۳ درصدی دارد و "تاپیکو" سهام شناوری ۴ درصدی.

شاید باورش دشوار باشد، اما به نظر نمی‌رسد کل سهام شناور بازار سرمایه کشور بر اساس میانگین وزنی، بیش از ۱۰ درصد باشد؛ که این یعنی کل سهام شناور بازار بورس ایران (تمام سهامی که مردم خریداری کرده‌اند به همراه سهام خریداری شده توسط صندوق‌ها و ...)، مبلغی بیش از ۱۳ تا ۱۷ میلیارد دلار نیست.

این همه هیاهو برای مبلغی در حدود ۱۳ میلیارد دلار ناقابل 

حالا متوجه می‌شوید که چرا بازار بورس کشور هیچ‌وقت اهمیتی برای حاکمان و تصمیم‌گیران کشور نداشته است؟ آیا ۱۳ میلیارد دلار سهام خریداری شده توسط مردم (که البته سهم مردم کمتر از ۵ تا ۶ میلیارد دلار است)، ارزش حمایت و نگرانی برای مسئولین دولتی دارد؟ حتی دیدن این اعداد هم خنده‌دار به نظر می‌رسد.

برای اینکه جایگاه بازار بورس را در بازار‌های سرمایه‌گذاری کشور متوجه شوید، بد نیست مقایسه‌ای بین ارزش سهام شناور بازار بورس با سایر بازار‌های سرمایه‌گذاری داشته باشیم.

۱-    مقایسه ارزش سهام شناور بازار بورس با بازار مسکن

در روز‌های گذشته بار‌ها و بار‌ها در خصوص شناسایی حدود ۵۰۰.۰۰۰ مسکن خالی توسط دولت شنیده‌اید و می‌دانید که بخش عمده‌ای از این خانه‌های خالی، مربوط به شهر تهران است.

بیایید تصور کنیم که تمام خانه‌های خالی شناسایی شده توسط دولت همین ۵۰۰.۰۰۰ عدد باشد (که با توجه به ضعف شدید اطلاعاتی و آمار در کشور احتمالا تعداد بیشتر از این عدد نیز است) و فرض کنیم ارزش هر خانه مبلغ ناچیز ۳ میلیارد تومان (واحد‌های ۱۰۰ متری با متوسط قیمت متری ۳۰ میلیون تومان) باشد.

تنها ارزش همین ۵۰۰.۰۰۰ ملک خالی در کشور چیزی در حدود ۱.۵ میلیون میلیارد تومان " معادل ۲۵ میلیارد دلار" است.

به عبارتی ارزش کل سهام شناور بازار بورس و فرابورس چیزی در حدود نصف ارزش خانه‌های خالی کشور است. یادتان باشد راجع به تمام املاک، زمین‌ها، باغات، ملک‌های تجاری و اداری صحبت نمی‌کنیم و تنها به مقایسه ارزش سهام شناور بازار بورس با ارزش خانه‌های خالی پرداخته‌ایم.

حال کافی است ۱۳ میلیارد دلار ارزش کل شناور بازار سرمایه کشور را با ارزش کل بازار املاک کشور مقایسه کنید تا متوجه شوید چرا کسی برای این بازار تره هم خرد نمی‌کند.

۲-    مقایسه ارزش سهام شناور بورس با بازار خودرو

احتمالا بسیاری از عجایب مالی دنیا در کشور ایران رقم می‌خورد. جایی که ۳ میلیون نفر با پرداخت مبلغ ۲۳۰ میلیون تومان، برای خودرو‌هایی که معلوم نیست چه زمانی و با چه قیمتی تحویل داده می‌شوند، ثبت نام می‌کنند.‌ می‌دانید مبلغ بلوکه شده این تعداد متقاضی چند میلیارد تومان یا چند میلیارد دلار می‌شود؟ ۶۹۰.۰۰۰ میلیارد تومان معادل ۱۱.۵ میلیارد دلار.

۳- مقایسه ارزش سهام شناور بورس با مبلغ دلار‌های خانگی

سال گذشته معاون ارزی بانک ملی اذعان داشت که میزان دلار‌های خانگی که مردم در بالشت و سایر مکان‌های خانه نگهداری می‌کنند چیزی در حدود ۲۰ میلیارد دلار است.

۲۰ میلیارد دلار ارزش دلار‌های خانگی که در بالشت نگهداری می‌شود، در مقابل ۱۳ میلیارد دلار ارزش سهام شناور بازار سرمایه کشور.

۴ -ارزش طلای خانگی ایرانی‌ها در مقایسه با کل ارزش سهام شناور بازار سرمایه کشور

بر اساس اطلاعات منتشر شده از نهاد‌های کشور، مجموع ارزش سکه و طلا‌های خانگی در ایران چیزی در حدود ۷۰۰.۰۰۰ میلیارد تومان معادل ۱۱.۶ میلیارد دلار است.

۱۱.۶ میلیارد دلار طلا و جواهر مردم در در مقابل ۱۳ میلیارد دلار ارزش سهام شناور بازار سرمایه کشور

بورس کم‌طرفدارترین و کوچکترین بازار سرمایه‌گذاری در ایران است

حتی اگر نیمی از ۱۳ میلیارد دلار ارزش سهام شناور را سهم سرمایه‌گذاری مردم بدانیم، می‌بینیم که ۶.۵ میلیارد دلار، تفاوت‌های معناداری با سرمایه‌گذاری مردم در سایر بازار‌های مالی و دارایی محور دارد.

بازار سرمایه ما نه با بازار ملک و خودرو قابل مقایسه است و نه با بازار ارز و طلا. بنابراین منطقی است که دولت‌ها هر بلایی که بخواهند بر سر این بازار کوچک بیاورند. 

 " مرگ بر آمریکا "، ولی ارزش شرکت اپل، ۲۵ برابر ارزش کل بازار بورس ایران و ۲۶۱ برابر کل سهام شناور خریداری شده توسط مردم و شرکت‌هاست..

همانگونه که می‌بینید ارزش کل بازار بورس ایران، به اندازه ۴ درصد ارزش سهام شرکت اپل بوده؛ به عبارتی اگر صندوق سرمایه‌گذاری ونگارد، با در اختیار داشتن ۸ درصد از سهام شرکت اپل، تمایلی به فروش ۴ درصد از سهام خود در شرکت اپل را داشته باشد، با آن پول می‌تواند کل بازار بورس ایران را بخرد و همه ما را از شر اساتید برجسته علوم مالی در سازمان بورس و طرح‌های خارق‌العاده‌ای نظیر محدودیت دامنه نوسان و ...، خلاص کند.

"عربستان بد"، اما ارزش شرکت آرامکو عربستان ۱۳.۵ برابر ارزش کل بازار بورس و فرابورس کشور و ۱۳۸ برابر کل سهام شناور و سرمایه جذب شده مردم در بازار سرمایه ایران است.

و سخن آخر شما با خوانندگان:

البته که بنده نیز همانند بسیاری از خوانندگان رسانه بورس نیوز، از فعالان بازار سرمایه هستم و خواهم ماند. اما یادمان باشد که این بازار کم‌ارزش‌تر از آن است که تبدیل به تمام دغدغه‌های روزانه ما شود، سرمایه‌گذاری در هر بازاری هم نیاز به صبر دارد و هم نیاز به فرصت طلبی.

از نظر اینجانب شرایط کنونی بازار سرمایه کشور، ابزار ضعیف و شیوه برخورد و مدیریت آن، اسفناک‌تر از آن است که نیازمند توجه ۲۴ ساعته و صرف توان ۱۰۰ درصدی فعالان بازار سرمایه را به همراه داشته باشد. قدر زمان و فرصت‌های موجود را بدانیم و سعی کنیم اطلاعات و دانش خود را از مباحث اقتصادی، علوم مالی و حتی سایر کسب و کار‌ها بالا ببریم.