نگاهی به دستاوردهای ۴ ساله شاپور محمدی

اکنون پس از گذشت حدود ۴ سال " دکتر شاپور محمدی" که در خط مقدم توسعه و ایجاد تحولات اساسی بازار سرمایه حضور داشت، سُکان کشتی بورس را به ناخدایی دیگر می سپارد.

اما آنچه که نباید از نگاه قدرشناس فعالان بازار سرمایه کشور دور بماند، تلاش ها و اقدامات موثر این چهره صبور و خستگی ناپذیر در دورانی پُرتلاطم است که شاهد حوادث و ریسک های سیستماتیک و غیرسیتماتیکی هم چون حمله تروریستی به مجلس شورای اسلامی و حرم مطهر بنیان گذار انقلاب اسلامی، انتخابات ریاست جمهوری و تغییر هیات دولت، پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و خروج ایالات متحده از برجام و بازگشت تحریم ها، کاهش تعهدات برجامی ایران، تکانه های پی در پی بازار سکه و ارز، شهادت سردار بزرگ ایران حاج قاسم سلیمانی، حادثه هواپیمای اکراینی و شیوع کرونا بودیم. در چنین شرایطی فرآیند توسعه بازار سرمایه متوقف نشد و اقدامات متعددی انجام شد که برخی از آنها را برای مُهر کارنامه موفق رئیس سازمان بورس کشور در چهار ساله پرتلاطم اخیر بازار سرمایه مرور می کنیم؛

انجام معاملات "بوک بیلدینگ"

با جایگزینی روش عرضه اولیه "بوک بیلدینگ"  به جای روش قدیمی حراج، شایبه قیمت گذاری سهام در عرضه های اولیه را پایان یافت.این روش با ایجاد فرصت های برابر برای تمام سرمایه گذاران به نیاز مهم فعالان بازار سرمایه پاسخ داد. در حال حاضر در عرضه اولیه عدالت و مساوات برای همه خریداران رعایت می شود و این موضوع موجب استقبال میلیونی مشارکت کنندگان در عرضه­های اولیه شده است.

تکمیل جعبه ابزار بازار سرمایه

در بازار سرمایه ایران ابزارهای مالی اسلامی متنوعی مانند صکوک استصناع، اوراق منفعت، اوراق وکالت، اوراق مرابحه، اوراق جعاله، اوراق اجاره و … در دسترس ناشران و سرمایه گذاران است. در کنار این ابزارها که دارای حدود مشخص و برخاسته از دین مبین اسلام است، امکان استفاده از سایر ابزارهای مرسوم دنیا همچون اختیار خرید و فروش، قراردادهای آتی (اعم از کالا، سهام و سبد سهام) ، فروش تعهدی و... بر اساس نسخه منطبق با شریعت این ابزارها در کشور فراهم شده است. بر این اساس می توان ادعا کرد که اکنون جعبه ابزار مالی در بازار سرمایه ایران تکمیل است.

رشد و تنوع نهادهای مالی بازار سرمایه

در مردادماه سال ۱۳۹۵ تعداد کل نهادهای مالی ۵۲۰ بوه که اکنون با رشد ۲۷ درصدی به ۶۵۹ نهاد رسیده است. اگرچه در این مدت تعداد شرکت­های کارگزاری  تغییری نداشته است، اما تعداد شعب، دفاتر، نمایندگی­ ها و تالارهای کارگزاران در بازه زمانی ۳ سال گذشته با رشد ۷۰ درصدی به حدود ۲۱۰۰ واحد رسیده که این رشد نوید بخش تحقق شعار هر ایرانی یک سهامدار است.

همچنین راه اندازی صندوق‌های سرمایه گذاری جسورانه (VC) و خصوصی، صندوق های سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار مبتنی بر گواهی سپرده کالایی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری صندوق در صندوق (FUND OF FUND) و تأمین مالی جمعی(CROWD FUNDING) از جمله نهادهایی هستند که طی سال‌های ۹۷ و ۹۸ مراحل نهایی ‌شدن خود را طی کرده‌ و مجوز لازم را دریافت کرده‌اند.

راه‌اندازی مؤسسات رتبه بندی اعتباری

چالش دیرپای رتبه‌بندی اعتباری برای دستیابی به درجه‌بندی مشخصی از انواع ابزارهای مالی، نهایتا در زمان مدیریت دکتر شاپور محمدی به ثمر نشست.در حال حاضر سه مؤسسه رتبه‌بندی اعتباری در کشور فعالیت می‌کنند که موفق به رتبه‌بندی برخی از ابزارها و نهادهای مالی نیز شده‌اند.

مشوق­های مالیاتی برای انجام افزایش سرمایه
سال ۱۳۹۷از سوی سازمان بورس پیشنهاد مشوق‌‍‌های مالیاتی انجام افزایش سرمایه از محل سود انباشته (سود تقسیم نشده) به منظور جلوگیری از تقسیم سود بیش از توان شرکت‌ها در شرایط تحریم اقتصادی مطرح شد.این پیشنهادکه با هدف تمرکز بر منابع داخلی شرکت‌ها برای اجرای پروژه‌ها به جای اخذ وام از شبکه بانکی و در عین حال استفادۀ حداکثری از ظرفیت‌های بازار سرمایه ارائه شد، در جلسه مورخ ۱۶/۰۴/۱۳۹۷ شورای عالی هماهنگی اقتصادی به تصویب رسید.بر اساس این مصوبه مقرر شد «در سال ۱۳۹۷، مالیات بر درآمد آن بخش از سود تقسیم نشده شرکت‌های ثبت شده نزد سازمان بورس و اوراق بهادار که به حساب سرمایه منتقل می‌شود (موضوع ماده ۱۰۵ قانون مالیات‌های مستقیم) مشمول نرخ صفر باشد.»

پیش نویس قانون ارتقای نظام بازار سرمایه ایران

با توجه به نواقص و خلأهای موجود در متون قانونی حاکم بر بازار سرمایه، پیش نویس قانون ارتقای نظام بازار سرمایه ایران بعد از بررسی و مطالعات فراوان تهیه شد و بعد از تأیید شورایعالی بورس، جهت طی مراحل بعدی به مراجع ذیصلاح ارائه شد. پس از گذشت یک دهه از زمان تصویب قانون مادر یعنی قانون بازار اوراق بهادار، با تصویب این پیش نویس تطبیق متون قانونی حاکم بر نظام حقوقی بازار سرمایه با مقتضیات نوین این بازار و نیازمندی‌های جدید آن حاصل خواهد شد.

بروز رسانی سامانه معاملات

سامانه معاملات که با اعمال تحریم ها ۱۰ سال به روز نشده بود، با مشارکت آتوس بهنگام شد.

افزایش عمق بازار بدهی

در سال ۱۳۹۵ حدودا ۱۷۷۰۰ میلیارد تومان اوراق بدهی در بازار سرمایه منتشر شد و امروز این میزان حدودا ۵ برابر شده و به رقم ۸۶۰۰۰ هزار میلیارد تومان رسیده است.

عرضه نفت خام و میعانات گازی

بالاخره پس از سال‌ها طلسم عرضه نفت خام در بورس انرژی شکسته شد و نفت خام سبک شرکت ملی نفت ایران در رینگ بین‌الملل بورس انرژی عرضه شد. همچنین میعانات گازی نیز در این بورس عرضه شد.

کاهش کارمزد ارکان بازار سرمایه

پس از حضور دکتر محمدی در سازمان بورس کارمزد نظارتی سازمان، ارکان بازار سرمایه و شرکت های کارگزاری تقلیل یافت.

کاهش زمان  تسویه معاملات با فرمول T+۲

با هدف نقدشوندگی بهتر، روزهای تسویه معاملات سهام از سه روز به دو روز تقلیل یافت.

محدودیت اعتباری شرکت های کارگزاری

به منظور جلوگیری از نکول کارگزاران در تسویه و عدم تجمیع بدهی کارگزاران به شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه محدودیت اعتباری شرکت های کارگزاری وضع شد. در واقع محدودیت فوق ریسک نکول(Default Risk) کارگزاران در مقابل اتاق پایاپای را کنترل  کرد.

برگزاری مجامع الکترونیکی شرکت­ها

بر اساس بند چ ماده ۶۸ برنامه پنج‌ساله ششم توسعه به صراحت اشاره‌ شده است که شرکت‌های ثبت‌شده نزد سازمان بورس و اوراق بهادار می‌توانند مجامع خود را به صورت الکترونیکی برگزار کنند، سازمان بورس نیز موضوع را در دستور کار هیأت­مدیره خود قرار داد و ساز و کار اجرایی آن را مصوب کرد. اکنون و در زمان شیوع ویروس کرونا و مشکلات ناشی از آن امکان برگزاری مجامع منتهی به سال مالی ۲۹ اردیبهشت ۹۸ شرکت ها به صورت بر خط وجود دارد و به واسطه تاخیر برگزاری مجامع خللی در فرآیند داد و ستد های بازار سرمایه ایجاد نمی شود.

ایجاد مرکزی برای امنیت نرم‌افزاری

مرکز نظارت بر امنیت اطلاعات بازار سرمایه (مکنا) در پاسخ به نیاز برای تقویت آسیب ‌پذیری‌های مربوط به فضای سایبری ایجاد شد. این مرکز با ارائه دستورالعمل‌ها و رهنمودها و نظارت بر حسن اجرای آنها، سپر امنیتی بازار سرمایه در برابر تهاجمات نرم‌افزاری است.

سامانۀ مدیریت ریسک نامک و مدیریت ریسک

سامانه مدیریت ریسک نامک با هدف کنترل و پوشش ریسک اعتباری شرکت های کارگزاری، افزایش قدرت کنترلی در حوزۀ معاملات اعتباری به مدیریت شرکت های کارگزاری از طریق تنظیم مبالغ قابل اعتبار به مشتریان شرکت­های کارگزاری و پرهیز از اشتباهات در ثبت سفارش و انجام معاملات منصفانه تر راه اندازی شد.

سامانۀ بیدار

سامانۀ بیدار از ابتدای سال ۱۳۹۷ با توجه به نیاز ادارۀ بازرسی کارگزاران به تهیه و ایجاد گزارشات متنوع تخلفاتی و تحلیلی جهت نظارت هر چه بیشتر بر شرکت‌های کارگزاری در حوزۀ اعتبارات این شرکت ها و با همکاری شرکت مدیریت فناوری بورس تهران راه اندازی شد. گزارش‌های متنوع نظارتی، تحلیلی و تخلفاتی شرکت های کارگزاری، بررسی سیستماتیک و روزانه شرکت های کارگزاری، پیگیری تخلفات ایجاد شده تا رفع اثر آن یا ارسال کارگزاران متخلف به مرجع رسیدگی به تخلفات، و پاسخ به استعلامات موردی حسب نیاز مراجع مختلف درون سازمانی و برون سازمانی در حوزۀ معاملات اعتباری نتایج راه اندازی این سامانه بود. راه اندازی این سامانه به افزایش شفافیت عملکردی کارگزاران و متعاقب آن، کاهش تخلفات و اختلافات احتمالی بین مشتری و کارگزار کمک زیادی کرد.

حضور پررنگ در عرصه بین المللی

در راستای سیاست‌های تعاملی با کشورهای مختلف تفاهم‌نامه همکاری مشترک بین سازمان بورس و اوراق بهادار ایران و نهاد ناظر بازار سرمایه چین امضا شد.

همچنین سازمان بین‌المللی کمیسیون‌های اوراق بهادار (IOSCO) تقاضای ایران برای تبدیل از عضو پیوسته به عضو عادی را پذیرفت. دریافت این جایگاه به رغم وجود فشارهای بین‌المللی بر روی ایران موفقیت بزرگی محسوب می‌شود. پذیرش در این سطح نشان می‌دهد برخلاف پاره‌ای از ادعاها مبنی بر غیرشفاف بودن بورس ایران یا مغایرت قوانین و مقررات این بازار با استانداردهای جهانی، بازار سرمایه کشورمان در مجموع دارای ضوابطی منطبق بر استانداردهای بین‌المللی است. همچنین ارتقاء عضویت زمینه‌ساز عضویت ارکان بازار سرمایه در این نهاد بین‌المللی شد.

فرهنگ سازی

رکورد بازدید از نمایشگاه بین‌المللی بورس، بانک و بیمه شکسته شد

هرچند نمایشگاه بین‌المللی بورس، بانک و بیمه سال ها است که بهترین شکل برگزار می‌شود اما برای اولین بار سال گذشته رکورد بازدید روزانه از این رویداد مهم مالی شکسته شد و روزانه ۱۰ هزار نفر از فاینکس بازدید کردند.

جشنواره بورس و رسانه

نقش بی‌بدیل اصحاب رسانه در توسعه اطلاعات و آموزش‌های عمومی بر کسی پوشیده نیست. از این رو، سازمان بورس و اوراق بهادار جشنواره‌ای به منظور ارزش‌گذاری به فعالیت‌ها در این حوزه و تشویق اصحاب رسانه برگزار می‌کند. بررسی‌ها نشان می‌دهد این جشنواره افزایش کمی و کیفی تولید آثار رسانه‌ای بازار سرمایه را به همراه داشت.  

آموزش سفیران بازار سرمایه در لیگ ستارگان بورس

سازمان بورس و اوراق بهادار سومین دوره لیگ ستارگان بورس را به عنوان مسابقه خرید و فروش سهام با افق بازدهی بهتر برگزار کرد. در سال جاری این مسابقه به فراتر از مرزها رفت و علاوه بر ۶۰ دانشگاه داخلی، ۵ کشور خارجی نیز در این رقابت حضور داشتند.

مسابقه معاملات الگوریتمی بازار سرمایه

در کشورهای توسعه یافته، عمده معاملات بازار سرمایه توسط الگوریتم‌ها به عنوان برنامه‌های رایانه‌ای مرکب از دانش مالی و علوم رایانه صورت می‌گیرد. از جمله مزایای الگوریتم‌ها کاهش خطاهای انسانی و هیجانات کاذب در معاملات و متقابلا ارتقای تحلیلگری است.

فرهنگ سازی شهر به شهر

تقاضاهای روزافزون برای عمومی شدن آموزش‌های بازار سرمایه موجب شد تا برنامه فرهنگسازی شهر به شهر به برنامه‌ای ثابت در روابط عمومی سازمان بورس و اوراق بهادار تبدیل شود. ۱۸ استان (در شهرهای تهران، خرم آباد، ایلام، شهرکرد، بجنورد، کیش، قزوین، رشت، شهریار، اصفهان، تبریز، خوی، اردبیل و ...) تحت پوشش این برنامه قرار گرفت و قریب به ۶۵۰۰ نفر تحت آموزش‌ ظرفیت‌ها و نحوه فعالیت در این بازار قرار گرفته‌اند. استقبال عمومی از بازار سرمایه،‌ مجریان رویدادهای نمایشگاهی در سراسر کشور را نیز بر آن داشت تا در اندیشه برگزاری نمایشگاه‌هایی با عناوین کلی بورس، بانک، بیمه و سرمایه‌گذاری استانی برآیند. روابط عمومی سازمان بورس و اوراق بهادار با همراهی ارکان بازار سرمایه و بنا به وظیفه حمایتی خود در این نمایشگاه‌ها حضور یافت که از آن جمله می‌توان به نمایشگاه‌های کیش، اصفهان و بندرانزلی اشاره کرد.

پایان دغدغه تاریخی سهام داران/ گره بسته بودن نمادها باز شد

تغییر رویه ۱۰ ساله نحوه توقف و بازگشایی نمادها به اصلاح شش دستور العمل نیاز داشت. حدود هشت ماه مطالعات کارشناسی و تخصصی برای اصلاح نحوه توقف و بازگشایی نماد ها صورت گرفت. پس از مطالعات انجام شده نتایج حاصل از تجربه های جهانی با مقتضیات بازار سرمایه کشور تطبیق داده شد و در برخی از مفاد شش دستورالعمل موثر بر نحوه توقف و بازگشایی نمادهای معاملاتی شرکتها اصلاحاتی صورت پذیرفت.

با اصلاح دستور العمل ها نمادها  طی ۶۰ تا ۹۰ دقیقه بازگشایی می شوند و در شرایطی که اطلاعات توسط ناشران اوراق بهادار ارائه شود نمادی بیش از ۹۰ دقیقه متوقف نخواهد ماند.

آنچه مرور شد تنها گوشه ای از اقدامات شاپور محمدی در بازار سرمایه کشور است.وی اکنون پس از اجرای رسالت خود در اجرای تصمیمات مدبّرانه و گذر سرافرازانه از روزهای سخت و پُرتلاطم بورس در ۴ سال اخیر پس از هموارسازی مسیر توسعه بازار سرمایه، میدان را به میدان داری دیگر سپرد./سنا