عرضه پرمیوم وکیوم باتوم پالایشگاه اصفهان؛ انحراف از فلسفه قرارداد‌های بلند مدت

جاری سازی قرارداد‌های بلند در حوزه نفت و فراورده‌های نفتی به دلیل اینکه امکان برنامه ریزی تولید و فروش را برای خریدار و فروشنده فراهم می‌کند، در بازار‌های جهانی همواره مورد توجه فعالین بازار بوده است. به این معنا که خریدار و فروشنده با معامله بلند مدت محصول، متناسب با مقدار معامله شده و قیمت پایه تعیین شده امکان برنامه ریزی عملیات خود را خواهند داشت و تنش‌های مقطعی بازار متاثر از تغییرات محیطی، باعث ایجاد نوسانات قیمت مقطعی نخواهد شد.
در همین راستا شرکت بورس کالای ایران و در راستای جاری سازی قرارداد‌های بلند کشف پرمیوم از سه سال گذشته، عرضه‌های پرمیوم را با عرضه پرمیوم وکیوم باتوم پالایشگاه اصفهان عملیاتی کرد. این اقدام طی سه دوره برگزاری و با رفع برخی نارسایی‌های اجرایی روندی رو به رشد داشت و در حال تبدیل شدن به یک الگوی متکامل جهت تسری آن به عرضه‌های وکیوم باتوم سایر پالایشگاه‌ها و حتی سایر محصولات نظیر فولاد بود به نحوی که روند تعدادی شرکت کنندگان در این عرضه از یک شرکت به هشت شرکت در سال ۱۳۹۹ موید این موضوع است. لیکن متاسفانه به دلایلی، شرایط مندرج در عرضه اخیر پالایشگاه اصفهان در تعیین شرایط قیمت گذاری، انحرافات جدی در این روش ایجاد نمود و به عبارتی باعث لوث شدن همه اقدامات قبلی در راستای جاری سازی قرارداد‌های بلند مدت گردید.
در شرایط عرضه پرمیوم وکیوم باتوم سال ۱۴۰۱ پالایشگاه اصفهان، نرخ پایه وکیوم باتوم بر مبنای میانگین موزون معاملات وکیوم باتوم معمولی کل پالایشگاه‌ها در دو هفته قبل از معامله نهایی در بورس کالا تعیین گردیده است. این روش از چند ایراد فنی و عملیاتی غیر قابل اغماض برخوردار است که عبارتند از:
۱. در حال حاضر قیمت پایه وکیوم باتوم هر پانزده روز یکبار توسط انجمن صنفی پالایشگاه‌ها اعلام می‌شود لذا در نیمه اول هر ماه، قیمت تمام شده محصول و به تبع آن قیمت فروش مشخص نبوده و عملا امکان قیمت گذاری قیر وجود ندارد و خریدار پرمیوم پس از دو هفته و در زمان اعلام قیمت جدید، از قیمت وکیوم پانزده روز قبل خود مطلع می‌گردد.
۲. در عرضه‌های گذشته پرمیوم، قیمت پایه وکیوم باتوم بر مبنای قیمت انجمن صنفی پالایشگاه‌ها تعیین می‌شد که آن نیز مبتنی بر قیمت‌های نفت کوره و کروسین فوب خلیج فارس و متاثر از نرخ تسعیر دلار در سامانه نیما بود؛ لذا شرکت کنندگان در عرضه با بررسی روند‌های بین المللی این فرآورده‌ها و تغییرات نرخ ارز به عرضه پرمیوم ورود کرده و متناسب با شرایط بازار قیر اقدامات به خرید وکیوم باتوم می‌کردند؛ لذا پرمیومی که حاضر بودند مازاد بر قیمت پایه بپردازند صرفا بر روی یک عامل متغیر (قیمت پایه انجمن پالایشگاهها) بود.
در فرمول قیمت پایه وکیوم باتوم برای سال ۱۴۰۱، علاوه بر روند‌های جهانی اثر گذار بر قیمت پایه، خریداران وکیوم
باتوم باید از قبل متعهد به قیمتی شوند که تعیین کننده آن بسیاری از عوامل دیگر نیز خواهد بود از جمله میزان عرضه سایر پالایشگاه‌ها که می‌تواند باعث رقابت در معاملات شود و یا رقابت‌های صوری در معاملات غیر پرمیوم به منظور اثرگذاری بر قیمت پرمیوم.
۳. مرتبط نمودن قیمت پایه وکیوم باتوم پرمیوم پالایشگاه اصفهان به معاملات وکیوم باتوم سایر پالایشگاه‌های کشور که هریک تابع مقادیر عرضه و تقاضای آن‌ها و همچنین شرایط منطقه‌ای و جغرافیایی این پالایشگاه‌ها است و علاوه بر آن در آن‌ها ساز و کار پرمیوم نیز وجود ندارد؛ لذا ملاحظه می‌شود شرایط تعیین شده در این عرضه بطور کامل با فلسفه قرارداد‌های بلند مدت مغایرت داشته و به هیچ وجه تامین کننده مزایای این نوع قرارداد‌ها در ایجاد آرامش در بازار و جلوگیری از نوسانات مقطعی نخواهد بود.
انتظار می‌رفت شرکت بورس کالای ایران با صیانت از اجرای صحیح این ابزار معاملاتی (عرضه پرمیوم)، مانع از بروز انحراف در این روش فروش می‌گردید که در آن صرفا منافع پالایشگاه لحاظ شده و تولید کنندگان قیر را که همگی فعالان بخش‌های غیر دولتی هستند، با ریسک مضاعفی مواجه کرده است.